Главная страница
Навигация по странице:

  • Уласнастылістычныя памылкі

  • Тыпы маўленчых памылак

  • Беларуская мова.культура маулення. Беларуская мова культура малення электронны вучэбнаметадычны дапаможнік


    Скачать 468.23 Kb.
    НазваниеБеларуская мова культура малення электронны вучэбнаметадычны дапаможнік
    АнкорБеларуская мова.культура маулення.docx
    Дата28.01.2017
    Размер468.23 Kb.
    Формат файлаdocx
    Имя файлаБеларуская мова.культура маулення.docx
    ТипДокументы
    #542
    страница23 из 24
    1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24

    9.2. Спецыфіка рэдагавання



    Незвычайнае багацце лексікі беларускай мовы, шырокі спектр канструкцый граматычнага ладу ствараюць спрыяльныя ўмовы для варыянтнага выбару моўных сродкаў ў залежнасці ад зместу тэксту, яго агульнай стылістычнай скіраванасці, жанру і формы выказвання. Таму не заўсёды варта “абмяжоўвацца” строгімі акадэмічнымі правіламі, якія могуць у пэўнай ступені стрымліваць творчы патэнцыял жывога слова. У гэтым выпадку трэба кіравацца моўным густам, разуменнем тонкіх сэнсава-стылістычных адценняў канкрэтнага тэксту, улічваць агульныя тэндэнцыі развіцця беларускай літаратурнай мовы. Лепшы крытэрый нормы – літаратурная практыка айчынных класікаў, вядомых публіцыстаў, дзеячаў навукі і культуры.

    Трэба адрозніваць памылкі ўласнастылістычныя і маўленчыя (парушэнне правільнасці як асноўнай якасці маўлення).

    Уласнастылістычныя памылкі:

    1) беспадстаўнае ўжыванне сродкаў іншага стылю (калі гэта не робіцца знарок, для стварэння камічнага эфекту): Сяляне былі ўжо гатовыя стаць у першыя шарэнгі адважных барацьбітоў з паншчынай (з сачынення);

    2) злоўжыванне моўнымі клішэ, спецыфічнымі словамі і тэрмінамі (Студэнты ў большасці выпадкаў самі дабіваюцца выпраўлення недахопаў; Ці не было эксцэсаў у класе? );

    3) слабое валоданне рэсурсамі мовы (плеаназм, таўталогія, беднасць слоўніка, “заштампаванасць” мовы, словы-паразіты ў маўленні, моўная аднастайнасць: На сяброўскай сустрэчы сустрэліся дзве футбольныя каманды; Гэта мой калега па рабоце; Сяляне, нягледзячы на неспрыяльныя кліматычныя ўмовы вясны, на высокім агратэхнічным узроўні правялі сяўбу; Мы прыйшлі у лес. Было добрае надвор’е. Нам было весела).

    Адзначым, што плеаназмы і таўталогія ў фразеалагічных выразах памылкай не лічыцца: ведаць не ведаю, бегма бечы, бачыць на свае вочы, у рэшце рэшт.

    Як ужо адзначалася вышэй, мова навукі, дакументаў і справаводства мае свае стылістычныя адметнасці, у ёй сустракаецца шмат спецыфічных слоў і фармулёвак: займацца рашэннем праблемы, праводзіць даследаванне, згодна з пастановай, вывесці са складу, прысвоіць званне, давесці да ведама і інш. Канцылярскі каларыт надаюць тэкстам складаныя прыназоўнікі: у сілу, па лініі, з боку, у справе, у разрэзе, у мэтах; аддзеяслоўныя назоўнікі: стварэнне, атрыманне, уяўленне, паляпшэнне, накіраванне. Аднак моўныя стандартныя выразы, тэрміны, ужытыя ў неадпаведным кантэксце, пазбаўляюць маўленне вобразнасці, звычайна маскіруюць банальныя або алагічныя думкі (З пункту гледжання банальнай эрудыцыі не кожны лакальна селектыўны ідывідуум здольны свабодна элацыраваць тэндыцыі парадаксальных эмоцыі; Дуалістычны прынцып выкарыстання сельскагаспадарчых прылад на гідрапаверхні (віламі па вадзе пісана); Антытэзісныя ўласцівасці разумова абмежаваных суб’ектаў у кантэксце выканання дзяржаўных нарматыўных актаў (дурням закон не пісаны)).

    4) недастаткова развітая моўная чуйнасць (квяцістасць, немілагучнасць, уяўная прыгажосць выкладу, гучныя словы, пустаслоўе – так званае “фразёрства”): Веру, што мая вялікая, свабодная, неабсяжная краіна будзе шчаслівай, магутнай і квітнеючай.
    Тыпы маўленчых памылак
    Парушэнне правільнасці як асноўнай камунікацыйнай якасці маўлення можа праяўляцца на любым узроўні мовы 24. Такім чынам, маўленчыя памылкі – гэта парушэнне фанетычных, словаўтваральных, граматычных, лексічных і фразеалагічных нормаў. Паколькі парушэнні правільнасці разгледжаны намі вышэй, праілюструем самыя распаўсюджаныя памылкі:

    1) ужыванне слова не ў тым кантэксце: Ён без хістання накіраваўся на работу (трэба вагання); Іван Пятровіч па-гаспадарску трымае руль сваёй машыны (па-гаспадарску можна весці справу, а трымаць руль - упэўнена); Пры абмеркаванні даклада людзі былі досыць жвавымі (актыўнымі);

    2) парушэнне спалучальнасці слоў. Пераважная колькасць памылак выклікана недакладным ужываннем сінанімічных слоў: Дыхне невялічкі вецер (правільна лёгкі або слабы); Характар у хлопца павольны (павольнымі могуць быць рухі, жэсты, хада, а характар – добры, мяккі, цвёрды, цяжкі); Пералік прыкладаў быў вялікі (трэба доўгі); Мне трэба праверыць гурт сшыткаў (правільна стос);

    3) памылкі могуць быць выкліканы неапраўданым спалучэннем канкрэтных і абстрактных паняццяў: Беспрацоўе знізілася да 300 тыс. чалавек. (Беспрацоўе – адцягненае паняцце, яно не вымяраецца пэўнай колькасцю. Трэба: Колькасць беспрацоўных знізілася да 300 тыс чалавек). Упершыню мы пабачылі Івана Пятровіча не ў лабараторыі, а на дошцы гонару (натуральна, што гэта быў не сам Іван Пятровіч, а яго партрэт, фотаздымак);

    4) няправільная арганізацыя выказвання парушае лагічныя сувязі, што значна ўскладняе яго ўспрыняцце: Гледзячы на залацістае поле пшаніцы, сэрца напаўняецца радасцю (трэба: Калі глядзіш на залацістае поле пшаніцы, сэрца напаўняецца радасцю).

    Калі ўказальны займеннік гэты можна суаднесці з некалькімі назоўнікамі папярэдняга выказвання, узнікае незразумеласць: Некаторыя студэнты прапускаюць заняткі, у выніку чаго група не можа выйсці ў пераможцы спаборніцтва i паехаць на фестываль. Аб гэтым нельга маўчаць. Трэба: Нельга маўчаць аб тым, што некаторыя студэнты прапускаюць заняткі, у выніку чаго група не можа выйсці ў пераможцы спаборніцтва i паехаць на фестываль;

    5) спалучэнне рознастылёвай лексікі. Як правіла, ва ўсіх стылях мовы словы аб’ядноваюцца па прынцыпу стылістычнай аднароднасці: трэба ўжываць толькі словы пэўнага стылю і нейтральную лексіку. Такім чынам, функцыянальна-стылістычныя тыпы лексікі проціпастаўлены: спецыяльныя словы не апраўданы ў любым неспецыяльным тэксце, размоўныя – ў пісьмовым маўленні, кніжныя – у размоўна-бытавым. Але такая процілегласць можа выкарыстоўвацца пісьменнікамі і журналістамі для стварэння пэўнага экспрэсіўна-стылістычнага эфекту. Асабліва часта спалучэнне рознастылёвай лексікі выкрыстоўваецца як сродак гумару, іроніі, сатыры: Ён арудуе ў нашай установе; І калі ўжо выльецца гэты працэнт вільгаці? Зара дае заяўку на світанне; Полацку стукнула тысячу сто; Даклады трубіў, на нарадах савеў. Ва ўсіх іншых выпадках ужыванне ў адным кантэксце рознастылёвай лексікі – грубая памылка: Вялікі ўклад у дасягненне поспехаў унеслі мае сябры; Сёлета мы натхнёна змагаліся за паспяховае правядзенне вяпускнога балю; Гаспадыня займаецца гатаваннем снядання [падрабязней гл. Міхневіч 2006].

    Кожны, хто жадае палепшыць уласную культуру маўлення, павінен:

    - разумець, што такое нацыянальная беларуская мова; у якіх формах яна існуе; чым кніжнае маўленне адрозніваецца ад гутарковага; што сабой уяўляюць функцыянальныя стылі маўлення; што такое моўная норма і варыянты;

    - засвоіць і развіць навыкі адбору і ўжывання моўных сродкаў падчас маўленчай дзейнасці;

    - авалодаць нормамі літаратурнай мовы, яе багаццем.

    Трэба памятаць, што культура маўлення – звязана не толькі з уменнем правільна, прыгожа, пераканаўча гаварыць, але і з агульнай культурай чалавека, яго знешнім выглядам, манерамі, з уменнем лагічна і дакладна мысліць і аптымальна прэзентаваць асабістыя разважанні і гатовыя думкі, адэкватна апісваць моўнымі сродкамі любыя жыццёвыя сітуацыі, правільна складаць і афармляць разнастайныя пісьмовыя дакументы, дарэчна выкарыстоўваць усе стылістычныя рэсурсы мовы.

    1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24


    написать администратору сайта