Дәрісдер Өзара алмастырушылық негіздері (1). Дріс 1 зара ауыстырымдылы мні мен трлері

• Название: Дріс 1 зара ауыстырымдылы мні мен трлері
• Дата: 08.08.2022
• Размер: 3.75 Mb.
• Имя файла: Дәрісдер Өзара алмастырушылық негіздері (1).docx
• Тип: Документы; #642252
• страница: 6 из 13

Өткінші қондыруды таңдау

Өткінші қондыруларды таңдауда, талап етілетіндерге центрлеу дәлдігі және қосылысты құрастырумен ажыратуды жүргізу оңайлығымен анықталады. Центрлеу дәлдігі F_r саңылауға біліктің тесікке қарағандағы жылжуы арқасында пайда болатын радиалды дүмпуімен анықталады. Қосылыс ішінде пайда болатын дәлсіздіктерді қалпына келтіру және дәлдік қорын жасау мақсатында қосылыстағы ең үлкен шекті ( ) саңылауды келесі формуламен анықтаймыз:

(3.19)

Мұндағы: – дәлдік қорының еселегіші:

= 2....5; – центрлеу дәлдігі.

Қосылыстарды құрастыру мен ажырату оңайлығын және онымен қатар ол қондырулардағы саңылау мен керілісті алу ықтималдығын анықтаймыз:

3.8–суретте берілген қосылыс 60Н7/m6, мұнда керіліс 0– ден 30 мкм дейін, саңылау 0– ден 19 мкм болуы мүмкін. Қондыру дәлдігі білік және тесік дәлдіктерінің қосындысына тең (TD+Td), 49 мкм тең болады. Тесік және білік мөлшерінің онымен қатар саңылаулар (керілістер) қалыпты таралу заңына бағынады және тетіктер дәлдік шегі бөлініп таралу өрісіне тең, б.а. T=6 . Қабылданған шарттарды есепке ала отырып, келесіні аламыз:
,

Орташа квадратты ауытқу: б.а., осы мысалда мкм болады.

Тесік пен білік мөлшерлер орташа мәндерінде керіліс 5,5мкм тең болады. 3– суреттегі штрихталған аудан керілісті қосылысын алу ықтималдығын сипаттайды. Керіліс мәні 0 – ден 5,5 мкм арасында болатындығының ықтималдығын есептейміз, б.а. симметрия қисық сызығымен және ординатымен шектелген, ол симметрия сызығынан 5,5 мкм қашықтықта жатқан ауданды табамыз. Қарастырылған мысалға х = 5,5мкм, z =

функция интегралдар мәндерін кестеден табамыз (анықтамадан): . Қосылыстағы керіліс пайда болу ықтимал– дығы: 0,5+0,3186=0,8186, немесе 81,86%.

Саңылау болу (штрихталмаған аудан бөлініп таралу қисығының астындағы):1–0,8186 = 0,1814, немесе 18,41%. Ықтималды керіліс – 5,5 – 3 = –23,5 мкм және саңылау – 5,5+3 = +12,6мкм іс жүзінде шекті болады. Центрлеу дәлдігіне жоғары талаптар қойылғанда және үлкен жүктеме түскенде (қатты дүмпу) және тербелісте үлкен орташа керілісті қондырулар тағайындалады: б.а. Н/n, Н/m. Жинау мен ажыратылуы жиі болатын қосылыстарда (әсіресе домалау мойынтіректері) қосылыс керілісі аздау болу керек, б.а. өткінші қондыруларын тағайындау керек.

Н/n – қондыру барлық өткінші қондырулардың ішінде ең үлкен орташа керіліспен анықталады: (99% керіліс, 1% саңылау). Бұл қондыруды біраз мөлшерлі дүмпу мен тербелісті күшті беруге және жұқа қабырғалы тетіктерде бекіту бөлшектерін қолдана алмайтын төлкелерде қолданылады.


3.8 – cурет. қосылысындағы керілісті және

саңылаулы қондыруларын алу ықтималдығы

Н/n – қосылысын престерде құрастырады. Бұл қосылыс тек қана күрделі жөндегенде ғана ажыратылады (1% саңылау, 99% керіліс).

Н/m – қондыруын керілісі (80% керіліс, 20% саңылау) Н/n қарағанда аздау, бірақ та қосылысты ажыратуда белгілі күш қолданылады. Сондықтан бұл қондыру біраз мөлшерлі статикалық немесе шамалы мөлшерлі динамикалық күш түсуде қолдану көзделінеді. Бұл қосылыс көп жағдайда ажыратылмайды (80% керіліс, 20% саңылау) .

Н/к – қондыру орташа саңылауы ( ) нөлге жақын болғанда, ол центрлеу дәлдігін жақсы жасалуын қамтамасыз етеді. Мұндай қондыруларды шкивті, тісті доңғалақтарді және басқа тетіктерде сына қолданылуы көзделеді (63% керіліс, 37% саңылау).

Н/j – қондыру көбінесе саңылау береді. Бұл қондыру көп ажыратылатын тетіктерді құрастыру қиын болғанда қолданылады (1% керіліс, 99% саңылау).

Кейде Н/һ – қондыру орнына центрлеу дәлдігін арттыруға қолданылады. Өткінші қондыруды қолдану мысалдары 3.9–суретте: тісті дөңгелекті насос, трактор двигателінің шатун механизмдерінің жүйесінде; білік пен тісті дөңгелек қосылысында немесе , трактор май насосының түйінінде.

Өткінші қондыруларындағы саңылау мен керіліс қатынасы былайша болады:

Қосылыс түрі	Қондырудағы саңылаулар мен керіліс қатынасы
Керіліс Саңылау	99% 1% (0,69)	80% 20%	63% 37%	1 (0,69)% 99%

H7/m6 – қондырудағы саңылау мен керіліс қатынасы:

=100%N=99,31%

=100%S=0,69%

3.9 сурет – Өткінші қондыруды қолдану мысалдары: а – тісті дөңгелекті сорғы; б – трактор қозғалтқышы шатун механизмінің түйіні; в – білік пен тісті дөңгелек қосылысы; г – трактор сорғысының түйіні.

Саңылаулы керілісті және өткінші қондыруларға есептер шығару

Шартты белгілеулер:

– қосылыстың нақты мөлшері

D – құрсаулаушы мөлшер (тесік)

D – құрсауланушы мөлшер (білік)

– тесіктің ең үлкен шекті мөлшері

– тесіктің ең кіші шекті мөлшері

– біліктің ең үлкен шекті мөлшері

– біліктің ең кіші шекті мөлшері

– әр аралықтың ( мен ) орташа геометриялық мәні,

T– мөлшердің дәлдік шегі

TD – тесіктің дәлдік шегі

Td – біліктің дәлдік шегі

k(а) – дәлдік шек бірлігінің саны

i – дәлдік шек бірлігі

01, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 – дәлдік квалиттердің белгілеулері

IT – тиісті квалитет дәлдік шегі, мысалы IT7, IT9 т.б.

ES – тесіктің жоғарғы шекті ауытқуы

EI – тесіктің төменгі шекті ауытқуы

es – біліктің жоғарғы шекті ауытқуы

ei – біліктің төменгі шекті ауытқуы

H – негізгі тесік немесе тесік жүйесінің белгісі

h – негізгі білік немесе білік жүйесінің белгісі

S – саңылау

– ең үлкен саңылау

– ең кіші саңылау

– орташа саңылау

N – керіліс

– ең үлкен керіліс

– ең кіші керіліс

– орташа керіліс

TS – саңылаулы қосылыстағы қондырудың дәлдік шегі

TN – керілісті қосылыстағы қондырудың дәлдік шегі

– А, Б, С, D, Е, F, G, H, J_S, J, K, M, N, P, R, S, T, U, X, Y, Z – тесіктің негізгі ауытқуларының белгілері (латын әріптері).

– а, б, с, d, e, , g, h, j_s, j, k, m, n, p, r, s, u, x, y, z – білік– тің негізгі ауытқуларының белгілері (латын әріптері).

H7, F7, F8, E8, M7, R7... – тесік дәлдік өрісінің белгі– лері, h6, 6, g6, k6, m6, n6, p6, s6, t6, r6, u7 – білік дәлдік шек өрісінің белгілері.

тесік жүйесіндегі қондыру белгі–лері.

білік жүйесіндегі қондыру белгі– лері.

40 50 100 120 т.б. – қосы–лыстар белгілері.

Мысалы, 40 қосылысты жіктеп түсіндіру.
Қосылыс пен тетіктер элементтерінің шартты белгілеулері және олардың арасындағы байланыс мына стандартта баяндалған: 25346 – 89МемСТ– Қондыру мен дәлдік шектерінің бірыңғай жүйесі. Негізгі ауытқулар мен дәлдік шектер реттерінің жалпы ереже жиынтығы.

25347–89МемСТ – Қондыру мен дәлдік шектерінің бірыңғай жүйесі. Ұсынылатын қондырулар және дәлдік шектер өрістері.



Дәріс №9
Домалау мойынтіректерді есептеу және таңдау
Домалау мойынтіректердің дәлдік сыныптары.

Мойынтірек сақиналарын жүктеу түрлері.
Домалау подшипниктерінің қондыруларын есептеу мен таңдау

Домалау подшипниктерінің сенімділігі мен мәңгі бақилығы көбінесе подшипниктің тұрқы мен білік арасындағы қондырудың дұрыс таңдалуына және орналасуына байланысты болады. МемСТ 520 – 81 бойынша, жасалу дәлдігіне байланысты подшипниктер бес дәлдік кластарына бөлінеді 0,6, 5, 4, 2. Дәлдік бойынша ең төменгі 0 класты подшипниктер, ең жоғарғысы – 2 клаcты. 0 клаcты подшипниктер жалпы механизмдерінде (трактор, автомобиль және ауылшаруашылық машина жасауда), 0 және 6–жалпы машина жасауда 5, 4 – үлкен жиілікті айналыста және біліктің айналысы жоғары дәлдікті болғанда қолданылады. Мысалы, ажарлау станогінің шпинделінде, авиация қозғалтқышында және приборларда. 2 класты дәлдікті подшипниктер гигроскопиялық және прецизионды приборлар мен машиналарда қолданылады. 0 класты подшипниктер қосылатын мөлшерінің дәлдік шегі (d – ішкі сақина және D – сыртқы сақинаға) шамамен IT5 және IT6 сәйкес, ал бет кедірбұдырлығы = 1,25...2,5мкм.

МемСТ бойынша подшипниктер былайша белгіленеді: 6.205 мұндағы бірінші сан 6 подшипник дәлдік класы, ал 205 подшипник нөмірі. Жұмыс істеу жағдайына қарай подшипниктер үш топқа бөлінеді:

жеңіл – N 204 ... N 220;

орташа – N 305... N 318;

ауыр – N406 ... N415

Барлық подшипниктердің габаритті мөлшерлері анықтама кестелерінен оның нөмірі бойынша анықта – лынады. Габаритті мөлшерлеріне келесілер жатады

(3 сурет): В – ішкі және сыртқы сақина конструкциялық ені; d – ішкі сақина диаметрі; r – сақина жиегінің орама радиусы; D – сыртқы сақина диаметрі.



3.10 сурет – Подшипниктің габаритті мөлшерлері
Подшипник дәлдігінің негізгі көрсеткіштері:

1. қосылатын мөлшерлерінің дәлдік шегі (d, В, D және Т роликті подшипниктердің монтаждау биіктігі);

2. подшипник сақина беттерінің өзара орналасуының дәлдік шегімен кедірбұдырлығы;

3. бір подшипниктегі домалау денелерінің мөлш– ерімен сырт пішінінің дәлдік шегі және беттерінің кедір– бұдырлығы;

4. домалау жолдары мен сақина бүйірінің радиалды және өсті дүмпуін сипаттайтын айналыс дәлдік шегі.

Подшипниктер қосылатын беттерімен толық өзара ауыстырымдылықты болады, б.а. сыртқы сақинаның сыртқы диаметрімен (D) және ішкі сақинаның ішкі диаметрімен (d) және сақина мен домалау денелер арасында толық емес өзара ауыстырымдылық болады. Домалау денелері мен подшипник сақиналарының арасындағы саңылауға берілетін дәлдік шегі аздығынан және өлшемдердің әртүрлі өлшемдігінің жіберілмеушілігіне қарай оларды селективті әдіспен үйлестіре таңдайды.

Домалау подшипниктерінің қондыруларының ерекшеліктеріне келесі жатады:

1. Подшипник сақина өрістерінің жасалу дәлдігіне қарай салынады (0,6,5,4,2 дәлдік класстарына қарай);

2. Сыртқы сақинаның тұрқымен қондыруы білік жүйесінде (h), ал ішкі сақина білікпен қондыруы тесік жүйесінде іске асырылады (Н).

3. Подшипник сыртқы сақинасының дәлдік шегі негізгі (h) білік сияқты беріледі де, оның дәлдік шек өрісі подшипник денесіне қарай салынады, ал ішкі сақина дәлдік шегі негізгі тесік сияқты беріледі де, оның дәлдік шек өрісі тетік денесінен шығады, ол жәй қондырудағы негізгі тесік өрісіне ұқсамайды (3.11сурет).


3.11 сурет – Домалау подшипниктерінің сақина диаметрлерінің дәлдік шек өрістерінің орналасу сұлбасы

КВ – ішкі, һВ – сыртқы (ауытқуы – мкм)

Бұл стандартты өткінші қондыруда жасалған біліктерді подшипниктердің өзінің жаңа қондыруларын енгізбей–ақ, керілісті қосылыс ретінде қолдану үшін жасалынады, ол білікке n6, m6, k6, 6 дәлдік шектер өрісін немесе осы дәлдік шек өрістерін 4 және 5 квалитеттерінде қолдану арқылы іске асыруға болады.

Домалау подшипниктерінің білік пен тұрқыға қондыруын таңдау ең алдымен сақинаға түсетін жүктеме сипаттамасына байланысты іске асырылады. Сақинаға түсетін жүктемелер үш түрге бөлінеді: циркуляциялық, жергілікті, тербелісті.

Циркуляциялық жүктеме түсу түрінде, сақина радиалды жүктеменің қортындысын домалау бетінің барлық шеңберімен алады да, сол бойынша білік қондыру бетіне береді, бұл сақина қосылыстағы тетікпен бірге айналғанда байқалады және мұнда жүктеме әсер бағыты тұрақты болады, б.а. айналатын сақина ғана (ішкі сақина 3.12. б суретте, сыртқы сақина 3.12. а суретте). Мысал ретінде қозғалтқыштың КШМ–ның инерциялы тетіктерінде болады.

Жергілікті жүктеме түсу түрінде, жүктеме түсетін сақина бағыты тұрақты радиалды жүктеменің қортындысын (мысалға, жетек қайысының тартылысы, конструкция салмақ күші) шектелген домалау жол шеңбер бөлгімен алады да, оған сәйкес білікпен тұрқы шектелген бөлігіне береді. Мұндай жүктеме, мысалға егер сақина жүктемеге қарағанда айналмауы (ішкі сақина 3.12., а суретте, сыртқы сақина 3.12., б суретте).

Тербелісті жүктеме түсу түрінде, жүктеменің бағыты айнымалы бағытты сипаттамалы болады. Мұнда жүктеме түсетін сақинаға екі радиалды жүктеменің теңдесін ( – тұрақты бағытты, айналмалы, –бірақ та > ) шектелген домалау жолы шеңбер бөлігімен алады да, білікпен тұрқының өзіне сәйкес шектелген қондыру бөлігіне береді. Жүктеменің теңдесі толық айналыс жасамайды, А мен В нүктелері арасында тербеледі (3.12. и сурет). Тербелісті жүктемені сыртқы сақина қабылдайды. 3.12, в суретте және ішкі сақина, 3.12, г суретте



3.12 сурет – Подшипниктер сақиналарына жүктеме түсу сұлбасы (схемасы)
Жергілікті және циркуляциялау жүктемелердің кернеу эпюрлері 3.12, ж,з суретінде тербелісті жүктемедегі теңдесті жүктеменің шеңберлі өзгеру диаграммасы – 3.12, и суретінде. Егер тұрақты бағыты жүктеме айнала– тыннан – тен аз болса, онда жүктеме күштердің жағдай сұлбасына байланысты жергілікті немесе циркуляциялы болуы мүмкін (3.12 д суретте) ішкі сақинаға жергілікті жүктеме түскені көрсетілген; және ішкі сақинаға циркуля– циялық жүктеме, жергілікті – сыртқыға. (3.12. е суретте)