азарка прав 05_03_09. Гiсторыя

• Название: Гiсторыя
• Анкор: азарка прав 05_03_09.doc
• Дата: 06.09.2018
• Размер: 1.64 Mb.
• Имя файла: азарка прав 05_03_09.doc
• Тип: Документы; #24166
• страница: 11 из 17

Марфалогія стараславянскай мовы²

Граматычная сістэма стараславянскай мовы з’яўляецца вынікам эвалюцыі марфалагічных і сінтаксічных сродкаў праславянскай мовы, якая ў сваю чаргу пераняла ў спадчыну гэтую сістэму з індаеўрапейскіх дыялектаў. У стараславянскай мове вылучаюцца паўназначныя (самастойныя) часціны мовы (назоўнік, прыметнік, займеннік, лікавыя словы, дзеяслоў, прыслоўе) і службовыя часціны мовы (прыназоўнік, злучнік і часціцы).

• 
  Практыкаванні
  

1. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Вызначыць граматычныя катэгорыі і сінтаксічную ролю назоўнікаў:

въ оно пришед иъ въ домъ петровъ. и відh тъшт@ его . леж#m@ огнемъ жегом@. и прикосн@ с# р@цh е>. и остави \ огнь. и въста и слоужааше емоу. поzдh же бывшю . привhс# кь немоу бhсънъи многы . и иzъгна словомъ доухы . и въс# нед@жьны> ицhлі . да съб@детъ с# реченое исаиемъ пкомъ гmемъ. ть нед@гъи наш# прі>тъ и болhzни понесе . оуzьрhвъ же иъ многъ народъ окръстъ себе . повелh иті на онъ полъ. и прист@плъ едінъ отъ кънижьникь рече емоу. оучітелю ид@ по тебh hможе коліждо идеши . и га емоу иъ. лисі hzвіны им@тъ. и пьтиц# нбьнъи> гнhzда . и съ ччъ не иматъ кьде главы подъклонити . дроугы же отъ оученикъ рече емоу. и повели мі прhжде ити и погрети оа моего . иъ же га емоу. по мьнh иді . и остави мрътвы> погрети сво> мрътвьц#. и вълhzьшю емоу въ корабъ. по немъ ид@ оученици его .:. (Асеманіева евангелле).

Узор: вьлhzъ въ корабь –– назоўнік, пачатковая форма корабь (← корабль), скланенне з асновай на *jŏ, мяккі варыянт, мужчынскі род, адзіночны лік, вінавальны склон, у сказе – акалічнасць.

2. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Назваць займеннікі, вызначыць іх спецыфічныя рысы (семантычныя, марфалагічныя, сінтаксічныя):

чловhкъ бh домовитъ^. іже насади виноградъ^. і оплотомъ і огради ^. і ископа вь немь точило ^. і соzъда въ немъ стлъпъ^. і вдасты и дhлателемъ^. и отиде^. егда же приближи с# врhм# плодомъ^. посла рабы сво>^. къ дhлателемъ^. при>ти плоды его ^. емъше же дhлателе рабы его ового биш#^. ового же оубиш#^. ового же камениемь побиш#^. пакы посъла ины рабы ^. мъножhиш# пръвыхъ^. і сътвориш# имъ тожде^. послhдь же посъла къ нимъ сынъ свои глагол#^. оусрамлh\тъ с# сына моего ^. дhлателе же егда оузьрhш# сынъ^. рhш# вь себh ^. сь есть наслhдъникъ^. придhте оубимъ і ^. і оудръжимъ достоhние его ^. і емъше и иzвhс# вонъ иz винограда і оубиш# и ^. егда же оубо придетъ господинь винограда ^. чьто сътворитъ дhлателемъ тhмъ^. zълы zълh погоубитъ >^. и виноградъ прhдастъ инhмъ дhлателемъ^. іже въzдад#тъ емоу плоды въ врhмена своh ^. (Марыінскае евангелле).

Узор: петръ рече емоу – займеннік, пачатковая форма онъ (и), указальны (паказвае на асобу ўвогуле, без усялякіх адносін да дзейных асоб), мужчынскі род, адзіночны лік, давальны склон, у сказе – дапаўненне.

3. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Зрабіць марфалагічны разбор прыметнікаў:

въ оно^. приход#шþ iоу въ стран@ гадариньск@^. сърhте i м@жь единъ отъ града ^. иже имhше бhсъ отъ лhтъ многъ^. и въ риz@ не облачаше с#^. и въ храминh не живhше нъ въ гробhхъ^. оуzърhвъ же iа припаде къ немоу ^. и гласомъ велиемь рече ^. что есть мнh и тебh iе се а вышън"го ^. мол@ ти с# не м@чи мене ^. прhmаше бо i доу нечистоумоу ^. иzити отъ чка ^. отъ многъ бо лhтъ похваmаше i и в#zах@ i @жи желhzны ^. и п@ты стрhг@mеi и растрьгавъ @zы гонимъ бываше бhсомъ^. скоzh поустын@^. въпроси же его i г#^. что им# естъ онъ же рече ^. легеонъ "ко бhси мноzи вънид@ въ нь^. молhх@ же iа ^. да не повелитъ имъ вь беzдьн@ вьнити ^. бh же тоу стадо свиное много пасомо въ горh ^. и молиш# i бhси ^. да повелитъ имъ вьнити въ стадо свиное ^. онъ же повелh имъ вьнити ^. ишъдъше же бhси вьнид@ въ стадо свиное ^. и оустрьми с# все стадо по брhгоу въ еzеръ и iстопе въ водh ^. видhвъше же пас@mеи бывъшее ^. бhжаш# и вьzвhстиш# въ градh ^. и в селhхъ^. иzид@ же народи иz града ^. видhтъ бывъшаго ^. и прид@ къ iви ^. и обрhт@ сhд#mа чка ^. при ногоу iвоу ^. иz него же иzид@ бhси ^. обльчена съмысл#mа ^. и оубо"ш# с# ^. вьzвhстиш# же имъ ^. видhвъшеi како се с# бhсы ны ^. и молиш# i всъ народъ области герьгесиньскы# отити отъ нихъ^. "ко страхомь велиемъ одрьжими бhх@^. i же вьлhzъ въ корабь въzврати с#^. молhше же с# емоу м@жъ iz негоже бhси иzид@^. да бы съ нимъ былъ^. i же отъпоусти i г#^. въzврати с# въ домъ твоi ^. и повhдаi елико ти створи бъ^. онъ же идhше по всемоу градоу проповhда#^. елико створи емоу i ^. (Савава кніга).

Узор: въ одежд@ бhл@ — прыметнік, пачатковая форма бhлъ, якасны, кароткі (іменны), жаночы род, адзіночны лік, вінавальны склон.

4. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Знайсці лічэбнікі, вызначыць іх марфалагічныя асаблівасці (лексіка-граматычны разрад, род, лік):

въ тъ же день ишедъ иъ иz домоу сhдhше при мори . і събъраш# с# къ немоу народи мъноzи . і hко вьлhzъ въ корабь сhде . и весь народъ на помори стоhше . и га имъ мъного притъчами г#. се иzиде сh>и да сhетъ. і сh\штоумоу . ова оубо пад@ при п@ти і птиц# небсы> и поzобаш# h . дроугаа же пад@ на камениихъ. hже не имhш# zемл# мъногы . і абье проz#б@. zане на имhше гл@бины zемлh . слънъцоу же восиhвъшю присв#д@. і zане не имhх@ корениh исъх@. а дроугаа же пад@ на zеми добрh . і даhх@ плодъ. ово съто . ово шесть дес#тъ. ово три дес#ти . імh>и оуши слышати да слышитъ. и прист@пьше оученици рhш# емоу . почто притъчами глаголеши имъ. (Марыінскае евангелле).

5. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Зрабіць марфалагічны разбор спрагальных форм дзеяслова:

Рече ь. своимъ оученикомъ си zаповhда\ вамъ. да любите дроугъ дроуга аmе миръ васъ ненавидить. вhдите . "ко мене прhжде васъ въzненавидhаmе отъ мира бысте были . миръ оубо сво любилъ бы . "ко же отъ мира нhсте . нъ аzъ иzбьрахъ вы отъмира сего ради ненавидить васъ миръ. помьните слово же аzъ рhхъ вамъ. нhсть рабъ болии господина свого аmе мене иzгънаша . и вы ижден@ть аmе слово мо съблюдош#. ваше съблюд@ть нъ си вьса сътвор#ть вамъ zа им# мо . "ко невhд#ть. посълавъшааго м# аmе не быхъ пришьлъ и глаголалъ имъ. грhха не быш# имhли нынh же и вины не им@ть. о грhсh свомь ненавид#и мене и отьца мого ненавидить. аmе дhлъ не быхъ сътворилъ въ нихъ. ихъ же никъто же не сътвори . грhха не быш# имhли нынh же и видhш# и въzненавидhш#. и мене и отъца мого нъ да съб@деть с# слово писано въ zаконh ихъ. (Астрамірава евангелле).

Узор: магъдалыни и мари" и"ковл" и саломии коупиш# ароматы – дзеяслоў, спрагальны, пачатковая форма коупити, 4-ы клас, абвесны лад, прошлы час, сігматычны аорыст, 3-я асоба, множны лік.

6. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Зрабіць марфалагічны разбор неспрагальных форм дзеяслова:

і рече имъ придhте вы сами въ поусто мhсто едини . і почиите мало . бhах@ бо приход#штеи і оуход#штеи мъноzи . і не бhимъ коли понh hсти . і ид@ въ поусто мhсто кораблемь едини . і видhш# > ид@шт#. і поzнаш# > мъноzи . і пhши отъ вьсhхъ градъ притhш# тамо . и вариш# >. и шедъ иъ видh народъ мъногъ. і мили емоу быш#. zане бhх@ hко овъц# не им@шт# пастырh . і нач#тъ оучити > мъного . і оуже часоу мъногоу мин@въшоу .:. прист@пьше къ немоу оученици его глш#. "ко поусто естъ мhсто . і юже година мин@. отъпоусти > да шедъше въ окръстьниихъ селhхъ. і вьсехъ коуп#тъ себh . хлhбы . не им@тъ бо чесо hсти . онъ же отъвhштавъ рече имъ. дадите имъ вы hсти . і глш# емоу . да шедъше коупимъ дъвhма сътома пhн#zъ хлhбы . і дамь имъ hсти . онъ же га имъ. колико имате хлhбъ. ідhте и видите . і оувhдhвъше глш#. п#ть хлhбъ и дъвh рыбh . и повелh имъ посадити вьс# народы . . . на споды на трhвh zеленh . і въzлег@ на лhхы по сътоу и по п#ти дес#тъ. и приемъ п#ть хлhбъ и дъвh рыбh въzьрhвъ на но блглви . і прhломи хлhбы . і даhше оученикомъ своимъ. да полага\тъ прhдъ ними . і обh рыбh раzдели вьсhмъ. і hш# вьси и насытиш# с#. і вьz#с# оукроухъ дъва на дес#те коша исплънь и отъ рыбоу . hдъишхъ же бh хлhбы . п#ть тыс@шть м@жь. (Марыінскае евангелле).

Узор: шъдъше испытаiте извhстьно о отроч#ти – дзеяслоў, неспрагальны, дзеепрыметнік, незалежны стан, прошлы час, кароткі, мужчынскі род, множны лік, назоўны склон.

7. Прачытаць тэкст, перакласці яго на беларускую мову. Вызначыць разрады прыслоўяў паводле значэння і паходжання:

і с@штоу петрови низоу на дворh . приде едина отъ рабынь архиереовъ. і видhвъши петра грh\шта с#. вьzьрhвъши на нь га . і ты съ наzарhниномь ісъ бh . онъ же отъвръже с# га . не оумh\ ни съвhмь что ты гши . і иzиде вонъ на прhдъдворие . і кокотъ вьспhтъ. і видhвъши и рабыни пакы нач#тъ гати къ сто>штиимъ. hко сь естъ отъ нихъ. онъ пакы отъметааше с#. і не по мъногоу пакы сто>штеи . гах@ петрови . въистин@ отъ нихъ еси . ібо галилhанинъ еси . і бесhда твоh подобитъ с#. онъ же нач#тъ ротити с# и кл#ти с#. hко не вhмъ чвка сего егоже гте . і въторице\ кокотъ въспhтъ. і помhн@ петръ гъ иже рече иъ. прhжде даже кокотъ не въzгаситъ дъва краты. отъвръжеши с# мене три краты . (Марыінскае евангелле).

Узор: Тъгда – прыслоўе часу, утворана ад займеннікавага кораня і суфікса –гда.

Кантрольная работа

Правесці моўны аналіз тэксту па наступнай схеме:

1. Перакласці тэкст на беларускую мову.

2. Раскрыць словы пад цітламі, вызначыць значэнне надрадковых знакаў.

3. Вызначыць колькасць літар і гукаў у выдзеленым слове, прывесці назву кожнай літары, зрабіць фанетычны разбор.

4. Вызначыць моцную і слабую пазіцыі рэдукаваных галосных.

5. Падзяліць падкрэсленыя словы на склады і вызначыць характар склада.

6. Прасачыць фанетычныя працэсы: манафтангізацыя дыфтангічных спалучэнняў, манафтангізацыя дыфтангічных спалучэнняў з плаўнымі, першая і другая палаталізацыі, змяненне гукаў перад галоснымі пярэдняга рада і j, узнікненне мяккіх шыпячых і свісцячых зычных.

7. Правесці марфалагічны аналіз тэксту: вызначыць часціну мовы, даць яе граматычную характарыстыку.

Варыянт 1. І вьлhzъ въ корабь и^. прhhде і приде въ свои градъ: і принесош# емоу ослабленъ жилами ^. на одрh леж#шть^. і видhвъ і вhр@ bіхъ^. рече ослабленоуемоу^. дръzаи ч#до отъпоушта\тъ ти с# грhси твои ^. і се етери отъ кънижьникъ рhш# къ себh^. сь власвимисатъ^. і видhвъ и^. помышлениh іхъ рече ^. въск@\ вы мыслите zъло въ сръдьцихъ вашихъ^. чьто бо естъ оудобhе решти ^. отъпоушта\тъ ти с# грhси твои ^. ли решти въставъ ходи ^. нъ да оувhсте hко власть імать са чкы на zми ^. отъпоуштати грhхы ^. тъгда га ослабеноумоу^. въzьми одръ твои і иди въ домъ твои: видhвъше же народи чюдиш# с# і прославиш# а давъшааго власть так@ чомъ^. (Зографскае евангелле).

Варыянт 2. Въ врhм# оно сто"аше иі при zерh генисаретьсцh ^. и видh дъва корабица сто"mа при zерh ^. рыбари же ошьдъше отъ нею ^. плакаах@ мрhж# сво>^. вълhzъ же въ динъ отъ корабицоу ^. иже бh симоновъ^. моли и отъ zемл> отъст@пити мало ^. и сhдъ оучааше ис корабл" народы ^. "ко же прhста г#^. рече къ симоноу ^. въzhди въ гл@бин@ и въметhте мрhж# ваш# въ ловитв@^. и отъвhmавъ симонъ рече моу ^. наставьнице об ноmь вьс\ троудьше с#^. ничесо же не >хомъ^. по гоу твомоу върьжемъ мрhж@^. и се сътворьше ^. объ>ш# мъножьство рыбъ мъного ^. прhтрьzаах@ же с# мрhж# ихъ^. и поман@ш# прич#стьникомъ^. иже бhах@ въ дроуzhмь корабли ^. да пришьдъше помог@ть имъ^. и придош# и наплъниш# оба корабл" ^. "ко погр@жати с# има ^.(Астрамірава евангелле).

Варыянт 3. не ос@ждаите да не ос@ждени б@дете ^. імъже бо с@домъ с@дите с@д#тъ вамъ^. і въ и\ же мhр@ мhрите вьzмhритъ с# вамъ^. чьто же видиши с@чецъ въ оцh братра твоего ^. а бръвъна еже естъ въ оцh твоемь не чюеши ^. ли како речеши братроу твоемоу ^. остави и иzъм@ с@чецъ иz очесе твоего ^. і се бръвъно въ оцh твоемь^. лицемhре ^. іzьми пръвhе бръвъно иz очесе твоего ^. і тогда оуzьриши иz#ти с@чецъ иz очесе братра твоего ^. не дадите стго псомъ^. ни помhтаите бисьръ вашихъ прhдъ свиньhми ^. да не попер@тъ ихъ ногами своими ^. і враmьше с# растръгн@тъ и отъвръzетъ с# вамъ^. вьсhкъ бо прос#и приемлетъ^. і иm#и обрhтаатъ^. і тлък@mюмоу отвръzетъ с#^. (Марыінскае евангелле).

Варыянт 4. Поzдh же бывъшi ^. с#тъ^. прibде чъ богатъ biменемь iосифъ^. съ дръzн@въ вьнiде къ пiлатоу^. i просi отъ него тhла iова^. вънbде чъ къ чоу^. прос# прi>ти а чловhкомъ^. прошааше брьнье оу брьньh прi>ти bziждiтелh вьсhмъ^. сhно отъ сhна прi>ти нескы огнъ^. каплh малаа отъ капл# прi>ти беzдъи@^. къто вiдh лi къто слыша къде чъ чоу творьца чомъ даръствоу\шта^. беzаконникъ праведьника i творьца zакономъ обhштаваетъ с# даръствовати ^. с@дi ос@жденъ hко ос@ждена с@дь\ с@дьhмъ въ погребенье даетъ^. поzдh бывъшю прiде чъ богатъ iменемь iосифъ^. въ iстин@ богатъ^. hко вьсе сложеное тhло ге примъ^. въ iстин@ богатъ^. hко соугоуб@\ оусi\ х@ отъ пiлата прi>тъ^. i богатъ^. hко бесцhннаго бiсъра достоинъ быстъ прi>ти ^. (Клоцаў зборнік).