Книга профилактика. І тарау. Медицинаны аймаы ретінде стоматологиялы ауруларды алдыналу Медициналы алдыналу
 Скачать 3.31 Mb.
|
|
3. Силанттың аппликациясы Фотополимерлі силанттың аппликациясы. Фотополимерлі силанттар қолдануға дайын шығарылады, яғни компоненттерді араластыруды қажет етпейді және сондықтан химиополимерлерге қарағанда полимеризацияланбаған силантта ауа көпіршіктерінің түзілу қаупі аз. Фотосилантты аппликацияға дейін жарықтың кез келген көздерінен қорғау қажет, өйткені олар бастапқы полимеризацияны тудыруы және силантты қоюландыруы мүмкін. Сондықтан силантты тубадан (флаконнан) сығады және тубаны жабады, ал аппликаторды көрінетін жарықтың тікелей сәулелерінен қорғайды. Фотополимерді жағу үшін кисточканы, зондты, жіңішке гладилканы, жеке канюльді қолданылады. Силанттың бос тамшысын аппликатормен алады және жолда еш нәрсеге тимеуге тырыса отырып, тез эмальға әкеледі, өйткені силант бірден кездескен объектке ағады. Силантты тереңделулер бойымен аппликатормен немесе зондпен таратады. Төменгі молярлардың фиссураларын тістің дистальды жиегінен медиальды жиегіне аппликатордың жеңіл бір қозғалысымен толтырады, ал жоғарғы молярлардың фиссураларын екі келуде толтырады: екінші келу силантты қисық қырқамен бөлінген дистальды фиссураға енгізу үшін қажет. Аппликация мезгілі мен силант полимеризациясының басталуына ортақ уақыт туралы сұрақты талқылайды. Бір жағынан, неғұрлым полимеризация тезірек басталса, соғұрлым тістің сілекеймен ластану қаупі төмен. Басқа жағынан, неғұрлым тісте полимеризацияланбаған силант ұзағырақ болса, соғұрлым ол фиссураға терең енеді (бұл әсіресе толтырылмаған силанттарды және сұйық композиттерді, компомерлерді қолдану кезінде маңызды), соғұрлым тісте силанттың ретенциясы жақсы болады: 20-секундтық күту 5-секундтық күтумен салыстырғанда герметизацияның одан әрі нәтижелерін үш есе жақсартады. Сондықтан тістің жақсы оқшаулануы жағдайында силанттың аппликациясынан кейін 10-15-20 с. күту және содан кейін фотополимеризациялық лампаны қосу қажет. «Жарықтану» сапасы силанттың эмальмен байланысу сапасына сәйкес келеді. Силантқа әсер ететін жарықтың қарқындылығы байланысты:
Лампаның қуатын аптасына 1 рет тексеру қажет. Әрбір қолданудан кейін 700 спиртпен сіңірілген дәкелі тампонмен тазартады, сондықтан ірі тістерде силанттардың фотополимеризациясын жиі бірнеше сатыда өткізеді. Нұсқауда силанттың өндірушісімен көрсетілген жарықтың экспозиция уақыты (көбінесе 20-40 с.) минимальды ретінде қарастыру қажет, өйткені қосымша 5-10 с. толық полимеризацияны қамтамасыз етеді, силанттың микроқаттылығын және оның эмальмен байланысу беріктігін жоғарылатады. 4. Герметизация сапасын бақылау Коффердамды немесе валикті алып тастаудан бұрын фиссуралардың «құйылу» сапасын тексеру қажет. Силант зондтың көмегімен көзбен және тактильді зерттеледі. Герметизацияны бірнеше параметрлер бойынша бағалайды:
Силанттың артық болуына байланысты механикалық (соның ішінде окклюзионды) жарақат қаупінің болмауы. Силант шұңқырларды (фиссураларды) толтыруы және төмпешік қабырғаларына аздап көтерілуі қажет. Егер кейбір дайындалған шұңқырлар мен фиссуралар толтырылмаған болса (ал тіс сілекейден жақсы оқшауланған), онда оларды силанттың жаңа порциясымен толтырады. Полимеризацияның толықтығы зондтың жеңіл қимылы көмегімен анықталады. Егер фотосилант жарықтың жеткіліксіз экспозициясы немесе тістің бұл аймағына лампаның дәл келмеуі нәтижесінде қатпаған болса – фотополимеризацияны қайталау қажет. Фотополимеризация - өте күрделі үрдіс екендігін есте сақтау қажет. Егер лампаның жарығын мерзіміне дейін сөндірсе, қалған секунд ішінде «жарықтануды бітірумен» шектелмеу қажет, бірақ фотополимеризацияның толық сатысын қайталау қажет. Силанттың барлық кемшіліктерін, әсіресе оның орнында ауа көпіршіктері мен саңылауларын байқау өте маңызды. Ашылған көпіршіктер зонасын силанттың «сау» бөлігін жаба отырып порциямен толтырады. Силанттың жиектік адаптациясын тексере отырып, төмпешік ұшынан скат бойымен силантқа тіс беткейін зондтайды. Силанттың шығыңқы жиегі өңделуі қажет. Силанттың эмальмен байланысының сапасын тексеру үшін силант жиегін зондпен «шұқиды». Бондингтің мұндай тексерілуін қорықпау қажет, өйткені дұрыс орнатылған герметик өте мықты тұрады. Егер силант алынса, онда эмальдың тазалану сапасын тексеру (мүмкін бондинг үрдісіне қақа араласқан), қышқылмен өңдеу, жуу, кептіру және ақау зонасына силанттың жаңа порциясын салу сатыларын қайталау қажет. Жоғарғы молярлардың дистальды фиссурасында силанттың эмальмен бондингін бақылауға ерекше назар аударады, өйткені бұл ең күрделі зона және жиі регерметизацияны талап етеді. Дистальды фиссуралар және вестибулярлы (оральды) шұңқырлар аймағында силанттың қызылиекпен байланысуын тексереді. Бұл зоналарда силанттың артығын кіші жылдамдықта кішкентай шар тәрізді бормен алып тастайды. Одан әрі силанты бар тіс және оның көршілері арасындағы апроксимальды аймақтардың жағдайын тексереді. Бұл аймақтарды зондпен немесе дентальды флосспен өту қажет. Мұнда тактильді анықталатын кедергілер кезінде оны (силантты) скелермен немесе зондпен алып тастайды. Гиперокклюзиядан, яғни окклюзия және артикуляция кезінде антагонист-тістердің бұрын контактысының себебі болып табылатын силанттың артық бөлігінен құтылу қажет. Окклюзияны бақылау коффердамды немесе валиктерді алғаннан кейін копировальды қағаз көмегімен жүргізіледі. Барлық таңба-нүктелері силантта емес, эмальда болуы қажет. Силанттың артығын композиттер үшін финирмен, №6-8 дөңгелек бормен, аз жылдамдықта жасыл немесе ақ абразивті таспен, жоғары жылдамдықта дөңгелек немесе алмұрт тәрізді бормен алынады. Аз жылдамдық жақсырақ, өйткені кірісу көлемін жақсы бақылауға мүмкіндік береді. Силант полировканы қажет етпейді. 5. Флюоризация Тістің тіндері қышқылмен өңделуіне байланысты, герметикпен кездейсоқ жабылмаған химиялық зақымдалған зонаның реминерализациясы туралы ойлау қажет. Ол үшін кептірілген тісті фторқұрамды лак қабатымен жабады немесе фторқұрамды гельмен аппликация жасайды. 6. Герметиктермен жабылған тістердің жағдайын бақылау Герметизацияланған тістердің жүйелі зерттеулері силанттың, сонымен қатар тістің жағдайын бақылау және уақытында жағдайды дұрыстау үшін жүргізіледі. Бұл зерттеу аббревиатурлы атау ССС: colour(түс) – coverage (жабу) – caries. Герметиктері бар тістерді герметизациядан кейін 6 ай (жойылған герметиктердің пайызына қарағанда өте қиын мерзім), 12, 18 және 24 айдан соң қарау көрсетілген. Көзбен және тактильді зерттеуді келесі сызба бойынша жүргізеді:
Силант пен тіс тіні жағдайының әр түрлі нұсқалары 5.27 таблицада көрсетілген. Силанттың жойылуы төменгі молярлардың ұрттық шұңқырларынан, жоғарғы күрек тістердің таңдайлық шұңқырларынан және жоғарғы молярлардың дистальды фиссураларынан болуы мүмкін. Bis-GMA-силанттың айқын жойылуынан кейін оның бөлшектері қышқылмен уланған эмальдың микросаңылауларында сақталады және сол арқылы тіс жегісі дамуын тоқтатады деген мәліметтер бар. Дегенмен бұл әсер силант бөлшегінің мөлшерімен байланысты, сондықтан алдын-ала болжау қиын. 6-12 ай мерзімінде ӘИЦ-силанттың жойылуы ондай Тәжірибе ӘИЦ-силант астындағы эмаль минерализациясының дәрежесі 10-20%-ға жоғарылағанын көрсетеді. Минерализация эсерін фторқұрамды Bis-GMA-силанттан да күтеді. Дегенмен, тәжірибеде жойылған силанттарды қалпына келтіру көрсетілген. Регерметизацияны герметиктің аппликациясынан кейін бірінші 6-12 айда герметиктің жойылуы жағдайында ең міндетті процедура және бүкіл өмірінде қажетті деп есептейді. Силанттың жойылуы кезінде оның астында болған тіндерді мұқият зерттейді және жағдайға сәйкес әдістердің бірімен герметизацияны қайталайды немесе дамыған тіс жегісін емдейді. Силанттың толық сақталуы жақсы жиектік жанасуды, яғни эмальдың жақсы механикалық қорғанышын білдіре бермейді. Сондықтын боялған немесе тактильді анықталатын жиектік жанасуының ақаулары бар силанттарды алып тастау және регерметизация жүргізу көрсетілген. Таблица 5.27 Герметик жағдайының нұсқалары
Егер зондпен бақылаған кезде силанттың бір бөлігі алынып, ал қалған бөлігі эмальмен жақсы ұсталынса – оны сақтауға болады. Дегенмен «бұрынғы» силанттың беткейі сілекеймен қатынаста болғанын ескерген жөн, бұл силанттың жаңа порциясының мықты қосылуына кедергі болуы мүмкін. Сондықтан силанттың «бұрынғы» бөлігін оның беткейін жұқа ақ таспен немесе орташа абразивті тазартушы сықпамен өңдей отыра «жаңартады». Содан кейін «бұрынғы» силант пен эмальды қышқылмен өңдеп, жуып, кептіріп және зерттеуден кейін ақау зонасы мен силант қалдығын материалдың жаңа порциясымен жабады. Науқастың әрбір қаралуы кезінде ауыз қуысы гигиенасы, тағамданудың жеке рационы бойынша нұсқау беріледі, фторқұрамды препараттармен аппликация жүргізіледі. 7. Фиссуралар мен шұңқырлардың герметизациясының клиникалық тиімділігін зерттеу Әрбір дәрігердің тәжірибесінде герметизация әдістерін қолдану жиілігі негізінен оның бұл процедураның жетістігіне сенуіне байланысты. Сондықтан, тек зерттеушілер ғана емес, сонымен қатар дәрігерлер герметизация тиімділігін бағалай білуі қажет. Герметиктің сақталуын бағалау ең таралған. Герметизациядан кейін 6, 12, 18, 24 ай және одан жоғары уақыт ішінде сақталған және жойылған силанттардың (тістерде, бөлек тіс топтарында, бөлек фиссураларда және шұңқырларда, т.б.) үлесі (%) туралы айтылады. Тісті жегіден герметикпен қорғау дәрежесін бағалау ең маңызды болып табылады. Бұл жағдайда герметизацияланған және герметизацияға ұшырамаған тістер жағдайын салыстырады. Салыстыруға зерттелетін топта әрбір науқаста бір жақтың аттас тістері (мысалы, 16 – герметизацияланған, 26 – герметизацияланбаған) алынады:  Мұнда, Т – герметизацияның тиімділігі, ГТ – герметизацияланған су тістер, Б0Т – бақыланатын сау тістер саны, ГЖ – герметизацияланған жегіленген тістер саны, Б0Ж – бақыланатын жегіленген тістер саны. Тиімділік күрделі емес түрде есептелуі мүмкін, яғни әр түрлі адамдарда жұптағы тістер емес, жегіленген тістер саны – герметикпен және герметиксіз салыстырылады:  Герметизацияның клиникалық тиімділігі герметизациядан кейін белгілі уақыт мерзімінде тіс жегісінің өсуінің редукция (Р) көрсеткіші бойынша бағалануы мүмкін:  Мұнда, ∆КПУ – герметизацияға ұшыраған (∆КПУГ) нақты топ тістері немесе герметизациясыз (∆КПУК) сол топтың бақыланатын тістері жегісінің қарқындылығының өсу индексі. VI тарау. Периодонт ауруларын біріншілік алдын-алудың принциптері 6.1. Периодонт ауруларының этиологиясы мен патогенезі, алдын-алудың негізгі бағыттары Периодонттың құрылымы мен қызметтері Периодонт (пародонт) – шайнау аппаратының сақталуын қамтамасыз ететін, топографиясы мен қызметімен біріккен, тісті қоршап тұрған тіндер жиынтығы. Периодонттың компоненттері болып табылады:
Қалыпты жағдайда қызылиектің тіндері ақшыл қызыл түсті (физиологиялық пигментация мүмкін), қызылиектік емізікшелер тістерге жақсы жабысады, үшбұрыш немесе трапеция тәрізді формалы, бірдей тығыздығы, табиғи жағдайларда және абайлап зондтағанда қанамайды. Қызылиектік жүлгелердің 1-ден 3 мм-ге дейін тереңдігі бар, тістердің фронтальды топтары аймағында қызылиектік жүлгенің тереңдігі молярларға қарағанда кіші. Тістер ұяшықта жақсы ұсталады, олардың қозғалғыштығы аз және арнайы зерттеу кезінде әрең анықталады. Балаларда жұмсақ тіндердің жетілу ерекшеліктерімен және тістесу қалыптасуының үрдістерімен байланысты периодонттың қалыпты жағдайының ерекшеліктерін есепке алу маңызды. Балаларда қызылиек васкуляризацияланған, эпителий жіңішкелеу, сондықтан қызылиектің тсі ересектерге қарағанда ашық. Қызылиектің беткейі жиі тегіс емес, түйіршікті, тартылулармен («лимон қабығы»). Жақында жарып шыққан тісердің қасында, түбірлердің қалыптасуы аяқталмаған, қызылиектік жүлге терең (3-5 мм дейін), тістердің физиологиялық қозғалғыштығы жоғары дәрежеде. Периодонт тісті сүйекте тағамды тістеу және шайнау кезінде ұстап тұрады, басқа механикалық әсерлер кезінде: байланыстырушы және тамырлы аппарат тістің ұяшықтан шығып кетуіне және оның кіруіне кедергі жасайды. Периодонттың бірнеше қызметтерін ажыратады, осымен оның тағайындалуы байланысты.
Периодонт ауруларының пайда болу жағдайлары және себептері Өзінің қызметтерін табысты орындайтын сау периодонт сиректік болып табылады: периодонт патологиясының белгілері біздің және көптеген басқа елдердің 15-жастағы жасөспірімдерінің 10%-ында және 40-жастағы тұрғындарының 5%-ында ғана анықталмады. Периодонт патологиясының ең таралған нозологиялық түрлері гингивит және периодонтит болып табылады. Гингивит – бұл қызылиек тіндерінің таралған және ауыр қабынуы. Периодонттың катаральды қабынуының ерте клиникалық белгілері оның жұмсақ тіндерінің ісінуі, ауырсынуы және қанағыштығы болып табылады: қызылиек қызарған, қызылиек емізікшелері мөлшерде үлкейген, олардың ұштары дөңгеленген, тығыздығы төмендеген, тіндері жеңіл қанайды. Қабынудың тереңделуі кезінде периодонтит дамиды, бұл кезде тіс қызылиек бекітілу апикальды бағытта ығысады, қызылиектің эпителиі тіс түбірі бойымен өседі, байламдар, цемент, сүйек зақымдалады. Клиникалық бұл сатыларда патологиялық қалталар анықталады, тістің патологиялық қозғалғыштығы күшейеді. Периодонттың ауруы 45 жастан жоғары адамдарда тістердің жоғалуының негізгі себебі болып табылады, периодонттың созылмалы патологиясы тұтас алғанда ағзаның жағдайына әсер етеді: бұл науқастарда миокард инфарктісінің қаупі үш есе жоғарылайтыны дәлелденген. Дегенмен көптеген елдердің тәжірибесі дәрігермен және тұрғындармен алдын-алу шараларын адал орындау кезінде көптеген адамдарда (75% дейін) периодонт денсаулығын сақтау мүмкін екенін көрсетеді. ДДҰ 2010 ж. таман келесі мақсаттарға жету шынайы деп есептейді: 15-жастағы балаларда 5 сау секстанттардың болуы, ересек (35-40-жастағы) адамдарда 20 және одан жоғары қызмет ететін тістердің сақталуы. Тиімді алдын-алуды өткізу және жоспарлау үшін негізгі себепші және патогенетикалық факторларды білу қажет. Периодонт патологиясының этиологиясы және патогенезі сұрақтары белсенді зерттеледі және жиі талқылау тақырыбы болады. Ауру сыртқы және ішкі ортаның қандай да бір факторлары әсерінің деңгейі ағзаның функциональды мүмкіншіліктерінен жоғары болғанда пайда болатыны белгілі. Қазіргі уақытта периодонт патологиясының этиологиясы мен патогенезінің мультифакторлы мүсіні қалыптасты, осыған сәйкес периодонт ауруларының пайда болуының себепші факторы микроағзалар болып табылады, олар өз потенциалын қожайынның иммунды жауабының белгілі бір жағдайларында және ішкі ортаның белгілі бір жағдайларында жүзеге асырады (сур. 6.1).  |