тарихти афкори сиёси. х.. Китоби дарси
 Скачать 0.9 Mb.
|
|
6.3. Ахли бидъати Аврупо Асрхои миёна (V - XV) дар Аврупо, махсусан Италия, Фарон- са, Фландрия, Олмон чунбишхои бидъат мукобили калисои римии католикй пахн мешаванд. Онхо ахолии дехот ва шахрхоро фаро ме гиранд. Аз ин ру, дар адабиёт бидъати дехконй ва бидъати бюрге- риро (шахриро) чудо мекунанд. Тацводорони булгорй, катарх,о, ттаренуо, албегощо, валденсхо аз чумлаи ахли бидъат буда, мукобили истисмори феодаливу калисои, бахри истиклолият аз империяи Византия мубориза мебаранд, сох ти мартаботй ва хашамати дохили калисои католикиро, амалхои зишти рухониёнро зери танкиди шадид карор медиханд, нобароба рии амволй, моликият, сарватмандиро инкор мекунанд, хатто сох ти давлатиро сарфи назар мекунанд. Онхо аз бозгашт ба калисои нахустмасехй пуштибонй мекунанд, хакки хондани Инчилро талаб мекунанд, зеро аз ин хукук тибки буллаи папай римй Григории IX соли 1231 махрум гашта буданд. Лоллардх,ои (рухониёни камбизоати) Англия тарафдори додани за мин ба чамоаи дехконон, бархам додани зулми кишоварзон, бозгашт ба хаёти соддаи нахустмасехиён буданд. Таборшщои чех (аз номи кухе, ки онхо дар он чамъ меомаданд) бар зидди сохти феодалй, аз чумла бахри бархам задании табакаи дворянинхо, имтиёзхои феода- лон баромад намуда, хохони чудой аз калисои католикии Рим буданд. А%ли бидъати бюргерй чавобгуи манифатхои ашрофони шахрй буда, такя ба назарияхои бюргерии давлат доштанд. Ин назарияхо эхтиёчи таъсиси давлатдории ягонаи миллиро эхсос мекарданд. Ин ахли бидъат тарафдори бархам донаи табакаи рухониён, аз байн бурдани имтиёзу сарвати онхо, бозгашт ба сохти соддаи калисои нахустмасехй буданд. Намяояндагони машхури ин чараён докто ри диншиноси донишгохи Оксфорди Англия Чон Уиклиф (1324 - 1384) ва диншиноси чехй Ян Гус (1371 - 1415) буданд. Ч[- Уиклиф чонибдори таъмини мустакилияти калисои англис аз калисои римй, манъи дахолати калисо ба корхои давлат, нигохдошти моликиятдо- рии хусусй ва табакабандии чомеа буд. Ян Гус пайравй Ч,. Уиклиф буда, хамзамон аз шиорхои харакати миллй-озодихохии халки чех ба мукобили феодалхои олмонй пуштибонй мекард.
Хукукшиносии римй асри XII дар Аврупой Гарбй аз нав эхё ме шавад. Зимни тахлили Мачмуи конунхои Юстиниан аввалин макта би х;ук,ук,й дар Италия таъсис мегардад. Ин мактаби хукукшиносон бо кушиши Ирнерий (1065 - 1125) дар Болон ташкил мешавад. Омузиши 234 хукукй римй зимни сарчашмахои аввалин бахри мутобик намудани он ба шароити нави хаёт хадафи асосии ин мактаб буд. Мактаби маз кур зимни омузиши Мачмуаи конунхои Юстиниан ба он эхзоххои хешро илова мекунад, ки глосс.\о ном доштанд. Аз ин ру, онро мак таби глоссаторх,о номиданд. Минбаъд дар асрхои XII - XIV мактаби пасогпос.саторх,о ё шореуон ривоч меёбад, ки ду намуди хукукро чудо мекунанд: 1) хукуке, ки аз акл сарчашма мегирад; 2) хукукй навишташуда, ки дар фаъолияти макомоти давлат ва судхо амал мекунад. Вокеан, ин ишора ба тафовути %ук,ук,и фитрй (аклона) ва %уцук;и позитивй буд. Яке аз намояндагони ин мактаб Раймон Луллий (1234 - 1315) зарурати мутобик намудани хукукй позитивиро ба хукукй фитрй пуштибонй мекунад. Пасоглоссаторхо хукукй фитриро чузъи хукукй римй нс- мида, акида пешкаш мекунанд, ки он ба мисли хукукй халххо (jus gentium) чавобгуи хамаи даврахо ва хамаи халкхо мебошад. Иллати асосии эхёи хукукй римй дар он буд, ки дар ин давра дар Аврупой Гарбй саноат ва савдо, фаъолияти хочагидории хусусй, му- омилоти амвол ривоч меёбанд. Ка танхо хукукй римии хусусй, балки хукукй рими умумй низ бино ба шароити нав аз нав эхё ва мутобик мешаванд. Дар натича дар кишвархои Аврупо сс шохаи хукук амал мекунанд: хуцуци калисо, ^УКУКи одатй ва х;ук,ук,и римй. Чонибдорони хукукй римиро легистх,о меномиданд. Легистхо кушиш ба харч доданд, ки хукукй римй ба шароити нави хает мутобик гашта, бевосита амалй шавад. Чунончи, бюргерхо (ашрофони шахр) хукукй моликиятдории хусусиро ба амволй феодалон пайдо меку нанд, хакди адолати судй аз ихтиёри сенёрхо ва калисои католики ба дасти хокимияти давлатй мегузарад, бахри махдудсозии талаби калисо ба хокимтяи дунявй ва чудоихохии феодалон мутлакияти хокимияти королй эълон мешавад. Чонибдорони хукуци одатй, гарчанде тарафдори мутлакияти хокимияти давлатй бошанд хам, ба хар хол хакки пурраи монарх- ро дар конуяэчодкунй эътироф намекунанд. Дар натича аз андешаи монархияи табакавй-намояндагй пуштибонй мешавад, ки дар он конунгузорй бо иштироки монарх ва макоми намояндагй сурат ме гирад. Илова ба ин, намояндагони хукукй одатй бо чамъи одатхое сару кор доштанд, ки дар чомеа ва амалияи судй пайдо мешуданд. Дар ин фазо андешаи муттахидии хукукии кишвар пешбарй мешавад. Аз андешахои зикршуда хукукшиноси англис Генри Брэктоп дар асараш «Дар хусусй конунхо ва одатхои Англия» (с. 1256) ва хукукшиноси Фарокса Фитпп де Боману ар (1250 - 1296) пуштибонй мекунанд. Ба андешаи Г. Брэктон, дар таносуб бо кишвархои ди гар дар Англия «хукукй нонавишта ва одат амал мекунанд», махз дар ин кишвар «хукук аз одатй нонавишта сарчашма мегирад» ва 235 ин одат «зимни истифода эътирофи хамагониро сохиб гаштааст». Хамчунин гаъкид мешавад, ки одаг бинобар истифодаи тулонй «дар холатхои чудогона чун конун истифода мешавад» ва аз ин ру, эъти бори одат «аз эътибори конун паст нест». Филипп де Бомануар бо шад, аз хукукй волои корол пуштибонй намуда, акида пешкаш ме кунад, ки «одатхои навро бидуни розигии корол мукаррар намудан мумкин нест». Чонибдорони %ук,ук,и калисо аз хакки хеш ба халли масоили хам динй ва хам дунявй химоя намуда, кушиши пешкаши мачмуаи хукукй калисоро дар заминаи муттахид намудани меъёрхои Инчил, кали сои католикй, хукукй римиву одатй ба харч доданд. Чунин мачмуаи хукукй калисо бо номи «Кодекси Гратсиан» асри XII тартиб дода мешавад. Дар давраи охири асрхои миёна дар инкишофи афкори хукукии Аврупой Гарбй ду тамоил ба чашм мерасад: яке ба %ук,ук,и фитрй ва дигаре ба хУКУКи позитивй таваччух мекунанд. Тамоили якум дар асархои Гуго Гротсий, мактаби хукукй фитрй инкишоф меёбад, ки асрхои XVII - XVIII ба сатхи баланди инкишоф мерасад. Тамоили дуввум аз чониби мактаби таърихии хукук инкишоф дода мешавад. 236 БОБИ 7. АФКОРИ СИЁСИВУ ХУКУКИИ АВРУПО ДАР ДАВРАИ ЭХЁ ВА ИСЛОХОТХОХИ 7.1. Шархи мухт асари давраи Эхё ва Ислохотхохй Давраи Эхё ба солхои бухрони калисои католикии римй, шика сти хакку талаботи католикхо, ташаккули усулхои зиддидинии дар ки вокеият, фарханги нави дорой тамоили инсоншиносй рост мео яд. Исло%отхол;й бошад, харакате буд, ки шакли динй, вале мазму ни буржуазй дошт, мукобили сохти феодалй равона буд, аз чумла зидди калисои католикй, ки мухофизи сохти кухна буд. Мафкураи Эхё ва Ислохотхохй дар шароити заволи муносибатхои феодалй ва ташаккули муносибатхои нави буржуазй руи сахна омада, мукобили сохти кухна мубориза мебарад, аз манфиатхои табакахои нави буржузй пуштибонй мекунад, кулли таълимоти то он хангом маълумро аз нав тахлил мекунад, аз чумла назарияхои диниро танкид ва рад мекунад. Давраи Эхё ва Ислохотхохй дар таърихи афкори Ав рупо накши мухим гузошт. Мафкураи Эхё ва Ислохотро андешаву гояхое ташкил медоданд, ки мукобили чомеа ва мафкураи феодалй равона гашта, барои инкишофи муносибатхои нави буржуазй ша роити мусоид фарохам оварданд. Танкиди сохти кухна истифодаи гояхои навро талаб мекард. Аз ин ру, мутафаккирони давраи Эхё ва Ислохотхохй аз акидахо, гояхо, назарияхои замони атика васеъ истифода мебаранд. Хамин холат боис гардид, ки дар асархои ин мутафаккирон афкори сиёси ву хукукии юнониву римй васеъ истифода гашт. Ин гояхои эхёгашта бахри танкиду инкори назарияхое истифода мешуданд, ки сохти феодалиро хамачониба химоя менамуданд. Ин зайл танкиду ин- кор хамзамон талаб мекард, ки гояхо ва умуман, таълимоти динии католикй мавриди хучуми гоявй карор гирад, зеро ин таълимот сох ти кухнаи феодалиро, ки барои рухониёни католик тамомй имтиёз- ро мухайё намуда буд, хамачониба химоя мекард. Махз дар рафти мубориза бо таълимоти химоягари сохти фе одалй гояхову назарияхои атика дар шароити нави Аврупо, дар дав раи ташаккули муносибатхои нави буржуазй аз нав эхё мешаванд. Барои хамин, ин мафкураи навро Эхё меноманд. Ташаккулу ривочи мафкураи Эхё ба давраи ташаккули муносибатхои нави буржуазй 237 рост омад. Аз ин ру, давраи Эхё вокеан давраи ташаккули сохти нави буржуазй дар таърихи Аврупо буд. Якчоя бо эхёи гояхои атика хамзамон андешаву гояхои нав пеш каш мешаванд, аз кабили озодй, мустакилй, мухторй ва кадри хар шахе; хакки хар шахе ба бехгар намудани ахволи хеш; баробарй, озодй ва адолат; имконоти бештари сохти давлатдории чумхурй; зарурати эхтирому риояи конунхо аз чониби хар шахе ва м.и. Бояи шартномавй низ, ки дар афкори атика истифода мешуд, мазмуни нав пайдо мекунад, аз чумла назарияхои нави шартномаи чамъиятй пешкаш мешаванд, ки давлатро чун падидаи ихтиёри хамаи одамон тасаввур мекунанд. Мафкураи Ислохотхохй бошад, бахри ислохи сохти дохилии ка лисои католикй ва муносибати байни калисо ва давлат мубориза ме барад. Аз ин ру, онро мафкураи Ислохот меноманд. Ин ислохот ас лан бо Инчил ва калисои католикй махдуд мешавад. Айни замон ин мафкураи нав дар шароити нав пайдо шуда, тамоили танкиди табакаи рухониёнро касб мекунад, ки химоягари сохти ба онхо мувофики феодалй буд. Аз ин хотир, танкиди рухониён дар як вакт шакли танкиди сохти кухнаи феодалиро мегирад. Барои хамин, Ислохотхохй мазмунан мафкураи зиддифеодалй мегардад.
Марсилии Падуанй (такр. 1275 - такр. 1343) - намояндаи маф кураи Эхё, ифодагари манфиатхои табакаи навташаккулёфтаи сохибкорон, точирон, бонкирхои Аврупо, ректори донишгохи Па риж, _муаллифи асари «Мухофизи сулх», мунаккиди калисо мебошад. У калисоро сабабгори камбудиву бадбахтии олам шуморида, рохи халли ин масъаларо дар он мебианд, ки калисо аз давлат чудо карда шуда, бо сохаи хаёти маънавй махдуд карда шавад. Ба андешаи мутафаккир, хокимияти дунявй ва давлат дар рафти мураккаб гаштани шаклхои хамзистии одамон, яъне муттахидшавии одамон дар оила, авлодхо, кабилахо, шахрхо пайдо мешаванд. Дав лат натичаи хамин раванди инкишофи муттахидии одамон буда, дар заминаи шахр, бо ихтиёри одамон пайдо мешавад. Мутафаккир хокимияти динй ва хокимияти дунявиро аз хам чудо мекунад. У муътакид аст, ки сарчашмаи хар ду хокимият халк аст. Халк инчунин барандаи сохибихтиёрй ва конунгузорй воло эътироф мешавад. Аммо зери мафхуми «халк;» танхо кисми бехтарини ахолй дар назар дошта шуда, кулли ахолй бошад, ба ду табака чудо кар да мешавад: табакаи боло ва табакаи поён. Низомиён, рухониён, мансабдорон аз чумлаи табакаи боло буда, ифодагари манфиатхои 238 умумй мебошанд. Точирон, кишоварзон, хунармандон табакаи по- ёнро ташкил дода, аз манфиатхои хусусй пуштибонй мекунанд. Ин чо, тавре мушохида мешавад, манфиатхои умумидавлатй ва манифиатхои хусусй чудо карда мешаванд. Тафовути табакахои мух талиф махз дар ифодаи манфиатхои муайян эхсос мешавад. Мутафаккири итолиёй ду намуди монархияро чудо мекунад: 1) монархияи интихобй; 2) монархияи меросй. У аз монархияи интихобй пуштибонй мекунад, зеро интихоби хам монарх ва хам кулли ман- сабдоронро маъкултар мешуморад. Ду намуди конунхо фарк карда мешаванд: инсонй ва илохй. Конущои инсонй аз чониби хокимияти давлатй мукаррар гашта, зим ни тахдиди чазо ё ваъдаи мукофот амал мекунанд. Конунхои худой бошанд, тибки пешбинии Чазову мукофот дар дунёи охират амал мекунанд. Зимни тафовути конунхо фарки байни максаду усулхои кали со ва давлат гузаронида мешавад. Тафсиру татбики конунхои динй ба зиммаи калисо вогузошта мешавад. Таъкид мешавад, ки калисо хакки чазои одамонро, хосса ахди бидъатро надорад, зеро ин хукукй Худо мебошад. Таклиф мешавад, ки ахли бидъат мавриди татбики чазои калисо карор нагирифта, аз давлат ронда шаванд. Калисо кисми маънавии давлат эълон мешавад. Давлат бошад, хадафхои дунявй дорад. Давлат чун «иттиходи бардавом» тавсиф мешавад, ки дар он инсон «ба хаёти шоиста му- шарраф мегардад». Таъкид мешавад, ки су их, чун «назми хамагонй» ва «хамфикрй дар дохили кишвар» барои давлат бахри ноил гаштан ба «хамдилии шахрвандй» зарур аст. Шугли хар кас бо кори муфи- ди хеш заминаи таъмини сулхи чомеа эътироф мешавад. Ба андешаи мутафаккир, хукук, бо давлат муайян гашта, на хукук асоси давлатро, балки, баръакс, давлат заминаи хукукро ташкил медихад. Ба назари мавсуф, хукук зухурот буда, давлат материя ме бошад, ки ин шаклро муайян мекунад. Таъкид мешавад, ки амали самараноки конунхои давлат на аз конунхои диниву хукукй фитрй, балки аз «захираи» давлат вобаста аст. Мавсуф яке аз аввалинхо шуда хокимияти конунгузор ва хоки мияти ицроияро аз хам чудо мекунад. Халк, сарчашмаи хокимияти конунгузор эълон мешавад. Азбаски мафхуми «халк» махдудтар эхсос мешавад, таклиф мешавад, ки танхо кисми сазовори халк, яъне ин- тихобшудагон хакки конунгузорй дошта метавонанд. Волоияти хокимияи конунгузор нисбат ба хокимияти ичроия эъ тироф мешавад. Таъкид мешавад, ки хокимияти конунгузор бо амри хеш хокимияти ичроияро ташкил намуда, салохияти онро муайян мекунад. Хокимияти ичроия зери тобеияти хокимияти конунгузор карор дошта, иродаи конунгузорро амалй мекунад. 239 Шакли идораи демократа мухити фарохдм барои амали хокимияти конунгузор ва ичроия пазируфта мешавад. Шахсе, ки дар идоракунии давлат, дар пешкаши маслихат ё дар суд ширкат меварзад, хамчун шахрванд унвонй мешавад. |