Физика. Исмоилова Л. ва диг.Биология. Вазорати тандурустии УМурии тоикистон донишгои давлатии тиббии тоикистон ба номи Абалї ибни Сино Кафедраи биология бо асосои генетика китоби якум
 Скачать 5.75 Mb.
|
|
Расми 16 Љуфтикунии моногибридї Гаметањо покиза мебошанд, чунки аз њар як љуфти генњои аллелї якто аллел мебаранд. Ин хулоса дар намуди фарзияи покизагии гаметањо аз љониби Мендел барои шарњи таљзияи аломатњо дар насли Ѓ2 дар натиљаи 2 маротиба такрор шаклњои дурага-њои гетерозиготї пешнињод шуда буд. Баъдтар ваќте, ки ноќили ирсї будани хромосомањо номаълум гашт ва ќонуниятњои таќсимоти онњо шарњи худро ёфт, фарзияи «покиза»-гии «гаметањо»-и Мендел аз љињати ситологї асососнок карда шуд ва ќонун дониста шуд. Ќонуни «покизагии» гаметањо чунин садо меди-њад: гаметањо аз љињати генетикї покиза мебошад, чунки њар яки онњо дар натиљаи мейоз дастаи гаплоидии хромосомањоро доро мешавад ва мувофиќати дастаи якхелаи генњо, яъне њар як љуфти генњои аллелї яктої аллел доранд. Механизми таъмин намудани покизагии гамета-њо, камшавии миќдори хромосомањо дар мейоз, дар натиљаи људошавии хромосомањои гомологї бо генњои аллелї дар гаметањои гуногун. Мендел фарзияи худро бо роњњои гуногун сан-љид. Яке аз онњо дар натиљаи истифодаи васеи генетик-њо дурагакунии тањлилї ном гирифт. Дар фардњои дорои аломати доминантї дошта, генотипи он метавонад гомозиготї (АА) ё гетерозиготї (Аа) бошад. Дар њолати доминантии пурра, организмњои АА ва Аа, аз рўи фенотип аз њам фарќ надоранд. Барои муайян намудани генотипи онњо дурагакунии тањлилї гузаронида мешавад., яъне фарќи генотипаш номаълум бо фарди гомозиготии рессесивии аллелњои мазкур дурага карда мешавад (аа). Агар дар наслњо дар як дурагакунї њамшаклї дучор ояд (њамаи фардњо аломати доминантї дошта бошад), он гоњ генотипи фарди тањлилшаванда гомозиготї (АА) мебошад, агар дар наслњо таљзияи 1:1 1/2 - бо аломати рессесивї, 1/2 бо аломати доминантї, гоњ фарди тадќиќотї аз рўи генотип (Аа) гетерозиготї мебошад. а)Р♀ ААх♂аа б) Р♀ Аа х ♂аа G А а GА а а F1, Аа Аа Аа Аа F1 Аа Аа аа аа Г.Мендел ќайд кард, ки ќонуниятњои ирсияти кашфнамудаи вай характери статистикї дорад. Яъне њамаи њодисањои гирифтани аломатњо аз волидон ба ќонуни эњтимолият итоат мекунад: чї ќадаре фардњо зиёд тањлил карда шаванд њамон ќадар таносуби эмперикї-таљрибавї ба назараш наздик меояд. Дар асоси эњтимолияти характер таљзия, вохўрдани ногањо-нии гаметањо, дар ваќти бордорї, љой дорад. Бинобар ин дар оилањои хурд, аз ваќти тањлил намудани насл-њои кам, њодисањои ногањонї метавонанд ба каљравии назарраси нишондињандањои таљрибавии назариявї оварда расонанд. Мисол ќисми зиёди фарзандони волидон гетерозиготї, дорои аломатњои ресессивї бошанд, новобаста ба он, ки аз рўи ќонуни таљзия (3:1) аз рўи фенотип эњтимолияти зоњир шуданро 25% ташкил менамояд. Аз ин чунин бар меояд ќонуниятњои ирсияти њаќиќиро танњо дар ваќти тањлили шумораи бисёри наслњо бо роњи якљоя намудани аломатњо оилањои якхела пайдо намудан мумкин аст. Барои муайян намудани ќонуниятњои Менделї шароитњои зерин зарур аст: баробарии эњтимолияти пайдо шудан ва фаъолияти якхелаи њамаи навъи гаметањо; мављуд набудани интихоби бордорї; ќобилияти њаётии якхелаи зиготањо. Вайрон карда риоя накардани њатто яке аз шароитњо ба моиї аз натиљаи таљзия интизоршаванда оварда мерасонад.  Расми 17. Асосњои ситологии љуфтикунии моногибридї Дар расми 17 асосњои ситологии љуфтикунонии моногибриди оварда шудааст. Сабаби вайроншавии ин шароитњо метавонад генњои марговар, марги фардњо дар давраи барваќтии љанинї ё баъди љанинии инкишоф оварда расонад. Бинобар ин дар ваќти дурагакунии фардњои гетерозиготи дар наслњо ба љои таљзияи оддї аз рўи фенотип 3:1 таљзия аз рўи генотип 1:2:1 мешавад Љуфтикунии ди- ва полигибридї. Љуфтукуние, ки дар он волидон аз њам бо ду љуфт аломат фарќ мекунанд, номи дигибридиро гирифт. Дурагањои гетерозиготї аз рўи ду ген дигетерозиготї номида мешаванд. Дар ваќти тањлили ба мерос гирифтани ду ва ё зиёда аломатњои алтернативї (дар ваќти дурагакунии полигибридї), Мендел ќоидаи таќсимоти бевоситаи генњоро муќаррар карда буд. (ќонуни сеюми Мендел); генњои љуфти аллелњои гуногун ва ранги муќаррарии онњо новобаста аз якдигар, озодона дар наслњо якљоя мешаванд. Минъбад нишон доданд, ки ин ќонун барои генњои дар хромосомањои гуногун љойдошта дахл дорад. Мендел ин ќонунро аз натиљаи дурагакунињои растанињои ба ду љуфт аломат фарќ кунанда (њам шакл ва њам ранг) кашф намуд. Растанињои модари тухмњои суфтаи зард ва падарї бошад чиндори сабз њосил мекарданд. Мувофиќи ќоидаи доминантї ва ќонуни њамшаклии дар натиља дурагањои насли аввал Ѓ1 њамашон суфтаю зард њосил шуданд. Растанињои аз ин гуна тухмї њосилшуда, худ аз худ гардолуд карда мешуданд ва дар натиља њосили насли Ѓ2 гирифта шуд. Мувофиќи ќонуни таљзия боз шаклњои нахўди чиндор ва ранги сабз дар онњо дучор шуданд. Дар ин њолат тартиби гуногунии аломатњои таќсимшаванда ба назар мерасиданд. Ин пайдоиш моњияти ќонуни сеюми Менделро нишон медињад. Дар дурагањои дигибридии мушоњи-дашаванда тухми дурагањои насли дуюм Ѓ2 бо таносуби зерин ба таљзия дучор шуданд: 315 суфтаи зард, 108 сабзи суфта, 101 зарди чиндор, 32 сабзи чиндор. Ин таносуб бо 9:3:3:1 наздик аст.  |