Физика. Исмоилова Л. ва диг.Биология. Вазорати тандурустии УМурии тоикистон донишгои давлатии тиббии тоикистон ба номи Абалї ибни Сино Кафедраи биология бо асосои генетика китоби якум
 Скачать 5.75 Mb.
|
|
Расми 18. Љуфтикунии дигибридї Мисоли дурагакунии растанињои зеринро дида мебароем. Растанињои модарї растанињои падарї тухмњои суфта - АА тухмњои чиндор - аа тухмњои зард - ВВ тухмњои сабз - вв гулњои сурхи сиёњтоб- СС гулњои сафед – СС Як мисоли ба ин монандро дар инсон дида мебароем: Фарз кардем, ки шахсони дигетерозиготї аз рўи ростдастї ва мешчашмї издивољ карданд (АаВв). Дар организми дигетерозиготї 4-то гамета њосил мешавад: АВ, Ав,аВ,ав. Њамаи гаметањо баробар мебошанд (25%). Њамин тариќ дар ваќти дурага кардан њар яктои гаметањои модарї бо гаметањои падарї омезиш меёбанд. Аз рўи њисоботи љадвали Пеннетї маълум мегардад, ки аз 16 комбинатсияи имконпазир дар насли дуюм 9-то аломати доминантї дорад(АВ), яъне мешчашми ростдаст, дар сеи якум мешчашми чапдаст(Ав), дар сетои дигар чашмкабуди ростдаст (аВ). ва якто чашмкабуди чапдаст(ав) њосил шуд. Вале вохўрдани ногањонии гаметањо дар ваќти бордорї комбинатсияњои (якљояшавии) озоди хромосомањоро, ки генњои зигота љойгиран, таъмин менамоянд, ки бо пайдо шудани комбинатсияњои аломатњо дар наслњо оварда мерасонад. Њамин тариќ дар асоси ба мерос гирифтани новобастаи генњо ва мувофиќи аломатњо ќонунияти таќсимшавии новобастагї ва озоди якљояшавии љуфти аломатњои гуногун месанљад. Вай бо таљрибаи худ дар дурагањои растанињои аз њам бо се аломат фарќкунан-да, ин ќонунро тасдиќ намуд. Растанињои модарї гаметањои АВС ва падарї авс њосил мекунанд, дар навбати худ насли якум тригетерозиготї АаВвСс мешавад. Дар натиљаи доминантнокї тухми ин гуна растанињо суфта, рангаш зард ва гули рангаш сурхи сиёњтобро њосил мекунанд. Агар њамаи генњо новобаста гузаранд, онгоњ организми тригетрозиготї 8 навъи гаметањо- ро њосил мекунад. (АВС, АВс, АвС, Авс, аВС, аВс, авС, авс); Нохост омезиш ёфтани 8 навъи гаметањо ба пайдошавии 27 синфи гаметањо оварда мерасонад. Дар натиљаи доминантнокї ба ин 27 синфи генетикї њамагї 8 навъи гаметањо мувофиќ меоянд, ки растанињо аз љињати зоњирї фарќашон чуни наст: 27- суфта, зард, сурх, 9- суфта, зард, сафед, 9- суфта, сабз, сурх, 9- чиндор,сабз, сурх, 3- суфта, сабз, сафед, 3- чиндор, зард, сафед, 3- чиндор, сабз, сурх, 1- чиндор, сабз, сафед, Њамин тариќ њар як гени нав миќдори нави гаметањои гуногуни худро ду маротиба афзун мекунад. Миќдори синфњои генетикї (генотип) се маротиба меафзояд. Яъне фарди гетерозиготї аз рўи п-љуфти генњо, метавонад, 2п типии гаметањо ва 3п генотипњои гуногун њосил намояд. Таљрибањои Мендел асоси инкишофи генетикаи муосир гаштаанд. Ба Мендел муяссар гашт, ки ќонуниятњои ирсиятро ошкор созад. Мендел њамчун объекти тадќиќоти организми хело ќулайро интихоб намуда буд. Вай љуфтикунињои чандинкаратаро бо иштироки растанињо гузаронид ва онњоро ба тарзи риёзї кор карда баромад. Ќонунњое, ки аз корњои вай бармеоянд, чунинанд: 1.Аломатњои ирсї бо воњиди фосиладори (дискретї) генњо муайян карда мешавад ва наслњо аз волидон дар протсесси афзоиш мегузарад. 2. Њар як аломати ирсии растанињо бо љуфти генњо муайян карда мешавад. 3. Генњое, ки ин ё он аломатро муайян мекунанд, метавонанд дар ду њолат ќарор дошта бошанд: дар њолати фардњои гетерозиготї, яке аз онњо (доминантї) метавонад зоњиршавии дигарро (ресессив ) рупўш намояд. 4.Дар ваќти мейоз ду аъзои њар як ген љуфти генњо аз њам људо шуда, ба њуљайрањои гуногун мегузаранд. (ќонуни таљзия). 5. Њар як насл дар натиљаи бордорї љуфти генњоро бар як аломат мегирад -бо як ген (ба воситаи гаметањо) аз њар як фарди волидї. 6. Генњои њар як фарди волидї дар наслњо фаъолияти худро гум накарда, боќї мемонанд, яъне хусусияти доимиятнокї доранд. 7. Дар ваќти мейоз генњои як љуфт новобаста аз љуфти дигари генњо ба авлодњо мегузаранд, агар онњо фаќат дар хромосомањои гуногун љойгир шуда бошанд (ќонуни ќонуни таќсимоти бевоситаи генњо). Аломатњое, ки ирсияти онњо ба ќонунњои муќарраркардаи Мендел исбот мекунад, аломатњои менделишуда меноманд. Баъзе аломатњои меделишудаи инсон дар љадвал нишон дода шудааст. Њамин аломатњои менделишуда, ба тарзи моногенї, яъне бо як ген назорат карда мешавад. Таъсири тарафайни генњои аллели Зоњиршавии доминантї, њамаи њолатњои таъсири тарафайниро мукаммал месозад. Ба ѓайр аз ин њодисањое, низ маълуманд, ки мављуд набудани онњо муносибати доминант ресессивї ё аниќтараш кодоминантианд. Мисол оддитарин таъсири тарафайни ин гуна аллелњо- ин ирсияти антигенњои гурўњи хуни инсон мебошад: А; В; АВ; О; гени зоњиршаванда аст. Се хели аллели ин ген маълум аст: JA, JB, JO. Дар њолати гомозиготї JA JA эритротситњо антигени сатњии А (гурўњи хуни А ё 2-юм) доранд. Дар њолати гомозиготї JB JB эритроситњо антигени сатњии В (гурўњи хуни В ё 3-юм) доранд. Дар њолати гомозиготї JO JO эритротситњои гурўњи А ва В надоранд Гурўњи хуни О ё 1). Дар њолати гетерозиготї JA JO гурўњи хуни 2-юм; JB JO гурўњи хуни 3-юм; гурўњњои хуни А (2-юм) ё В (3-юм) аст. Эритротситњо мувофиќан танњо антигенњои А ва В доранд. Ин аллакай њодисаи доминантии пурра мебошад. Агар одам гетерозиготї JA JB бошад, эритротситњои вай њардуи антигенњоро доранд, њодисаи кодоминантї А ва В (гурўњи хуни АВ ё 4-ум) мушоњида мешавад. Аллелњои JA JB дар њолати гетерозиготї новобаста ба якдигар кор мекунанд, ки онро бо ёрии усулњои иммуногенетикї муайян мекунанд (Расми 19). Донистани тањлили генетики гурўњи хун ањамия-ти калони амалї дорад, зеро, ки дар одамони гурўњи хунашон О дар плазмаи хун гемоглютин ва дар гурўњи АО- гемаглютини , мављуд аст.Одамони гурўњи хунашон АВ дар плазмаи хун на ва на надоранд. Бинобар ин аглютинини хусусан эритротситњоро бо антигенњои А, аглютинии эритротситњоро бо антигенњои В ба њам пайваст мекунанд. Дар асоси ин гуна муносибатњо системаи хунгузаронї асоснок карда шудааст. Гурўњи хуни 1.ум (О)-ро бо њамаи гурўњои хуни одамон гузаронидан мумкин аст. Гурўњи хуни А (2-юм)-ро ба одамони гурўњи хунпшон В (3-юм) ва гурўњи хуни АВ (4-ум)-ро ба гурўњи хуни худаш гузаронида мешавад.  Расми 19 Бисёраллелизм Дар солњои охир аз сабаби зиёд шудани њодисањои мутатсия, хунгузаронї нињоят ба таври ќатъї назорат карда намешавад ва њар як гурўњ бо худи њамон гурўњ гузаронида мешавад. Вайрон кардани О ин њодиса ба садамаи (шок) геморрагї оварда мерасонад, дар натиљаи ба њам пайвастани эритротситњо ба гемоглютинњои зардоби хун оварда мерасонад. Донистани ин ќонуниятњо инчунин дар тибби судї барои муайян кардани доѓи хун ва муќаррар намудани падарї истифода бурда мешавад. Барои њамин бояд њамеша дар хотир дошт, ки бо гурўњи хун муайян кардан мумкин нест, ки марди мазкур падари кўдак аст, танњо гуфтан мумкин аст, ки ин эњтимолият дорад, ё не. Таъсири тарафайни генњои ѓайриаллели. Ќонуниятњои пештар дидашудаи ирсияти аломатњо роњњои бештар оддии ирсиятро ифода мекунанд, ки бо он бо инкишофи аломат як ген љавобгар аст, гарчанде тањлили ирсияти аломатњо нишон медињанд, ки алоќаи байни генњо ва аломатњо якранг нест. Баъзе њодисањое вомехўранд, ки як ген бо инкишофи якчанд аломатњо (њодисањои плейотропия) љавобгар аст., вале инкишофи як аломат аз таъсири тарафайни якчанд генњои ѓайри аллелї вобастааст. Вобаста ба ин дар замони њозира чунин тасаввуроте пайдо шуд, ки муносибатњои тарафайни генњо ва аломатњо мураккаб ва гуногунанд, таври фенотипї зоњир гаштани аломатњо натиљаи таъсири тарафайни генњои зиёд дар системаи генотип мебошад. Навъњои асосии таъсири тарафайни генњои ѓай-ри аллелиро комплементарнокї, эпистаз, полимерияро дида мебароем. Таъсири комплементарнокии генњо. Таъсири комплементарнокии генњо (якдигарро пурра кардан) ин амали пуркунандагии генњои ѓайри-аллелии доминантї аст, ки ба пайдоиши амалии самараи нави фенотип оварда мерасонад. Мисоли ин гуна таъсири тарафайни пайдошавии ранги сурх (сурхи бунафш) дар гулњои нахўди хушбуй, дар ваќти љуфтику-нии ду растанї бо гулњои сафед шуда метавонад. Ранги гулњои ин растанї дар натиљаи якдигарро пурра карданї аллелњои ду ген: яке аз он (А) ба кор карда баромадани пропигменти (маводи беранг, пигменти аввала), вале дигар (В) –барои коркарди ферменте, ки пропигментро бо пигмент табдил додан пайдо мешавад. Бинобар ин дар фардњое, ки дар генотипашон генњои доминантии А ва В дар як ваќт амал мекунанд, гулњои сурх (пропигмент-фермент пигмент), дар њама њолатњои боќимонда гулњои сафед буданд. Ирсияти ин аломатро дар мисоли љуфтикунии ду растании нахўди хушбуй ранги гулаш сафед мушоњида мекунем. Генотип ААвв х ааВВ А-пропигмент Фенотип сафед сафед а-мављуд набудани пропигмент Гаметањо Ав аВ В-фермент Генотип АаВв х АаВв Фенотип сурх Гаметањо АВ, Ав, аВ, ав Комплиментарнокї Наќшаи 2
 Сурх сафед таљзия аз рўи фенотип 9:7 Тањлили ирсияти ин аломат нишон дод, ки генњои В ва А новобаста аз якдигар пурра мувофиќи ќонуни сеюми Мендел ба ирсият мегузаранд, вале ба шарофати таъсири тарафайни сафедањо (пропигмент ва фермент) масолењи амалии ин генњо, таљзияи менделиро аз рўи фенотип дар F2 9:3:3:1 ба 9:7 иваз мекунад. Дар њодисаи дидашуда њар яке аз генњо дар алоњидагї инкишофи аломатро таъмин карда наметавонад. Ранги сурхи гулњо танњо дар натиљаи инкишофи амали якљояи ду гени комплементарї (пуркунанда) инкишоф меёбад. Дар баробари ин њодисањое низ мављуд аст, ки як ё ду гени пуркунанда (изофї) мустаќилона зоњир мешаванд ва таќсимшавии фенотипи синфњо дар F2 мувофиќан баробар ба 9:3:3:1 мешаванд (ирсияти ранги пашм дар мушњо), ё 9:6:1 ирсият меваи каду –шакл, ё 9:3:3:1 ирсият шакли тољњо дар мурѓњо. Мисоли таъсири тарафайни пуркунандагии генњо дар инсон, ирсияти ранги муй шуда метавонад. Яке аз генњои пуркунанда-гени (М) ба коркарди пигменти сиёњ-меланин, дигараш (R) ба коркарди пигменти сурх љавобгар аст. Гени (М) бо се аллели ифода меёбад. МВК –миќдори ками меланин МВК-миќдори зиёди меланин МВW-миќдори миёна МВ-миќдори ками меланин Вариантњои гуногуни ранги муй дар инсон боиси якљоя шавии аллелњои генњои М ва м дар генотип мешавад. Дар баъзе њолатњои якљояшавии аломати пуркунанда-љилои махсус зоњир мегардад. Эпистаз Эпистаз –ин таъсири тарафайни генњои ѓайри-аллели аст, ки дар натиљаи он як гени љуфти аллели (эпистатикї) таъсири љуфти дигари генњоро пахш мекунад. Гении пахшшуда, гипостатики ном дорад. Гени таъсири пахшкунандаги расонида, ингибитори ё супрессорї ном дорад. Ду шакли эпистазро људо мекунанд: доминантї ва ресессивї. Дар эпистази доминантї супрессор аллели доминанти (АВав) дар эпистази рессесивї аллели рессесивї дар њолати гомозиготї (ааВ1В2) эпистази доминантиро дар мисоли ирсияти ранги мевањои каду дида мебароем. Чунин мешуморем, ки ранги В ба ранги мевањои каду (В ранги зард, в-ранги сабз), вале гени А ингибиторї, генњои В ва В буда, ба онњо имкон намедињад, ки ин рангњо зоњир гарданд. Агар кадуњои гомозиготии сафед ва зардро љуфти намоем дар насли 1-ум њамаи кадуњо меваи сафедро њосил мекунанд, чунки натиљаи таъсир бошад бо таносуби 12:3:1 таљзия ба амал меояд. Ин њодиса таљзияи менделиро инкор намекунад, чунки натиљаи таъсирї гени ингибитор А фардњои АВ ва Авв аз љињати фенотипї фарќ намекунанд ва меваи сафед доранд. Њангоми эпистази доминантї нисбияти дигаре, низ ба чашм мерасад, ки дар синфњои фенотипии F2 дида мешавад. Мисол дар ваќти њодисаи ирсияти ранги парњо дар мурѓон таљзия аз рўи фенотип дар насли 2-юм 13:36 13/16 бо парњои сафед ва 3/16 бо парњои рангнок пайдо мешаванд. Ин чунин шарњ дода мешавад, ки парњои ранга танњо дар фардњое инкишоф меёбанд, ки гени эпистазї-пахшкунанда (J) надоранд, вале дорои гени доминантии рангдињандаи (пигментатсия) (С) мебошад. Да њамаи њодисањои боќимонда ранги парњо сафед мешавад. (J) –ингибиторї рангдињанда мављуд набудани ингибитсия, ва С –пигмент, с-мављуд набудани пигмент. Расми 24. Эпистази рессесивиро дар мисоли феномени Бомбей –ирсияти ѓайри муќаррарии антигенњои гуруњи хуни АВО дар инсон дидан мумкин аст. Маълум аст, ки синтези антигенњои эритроситарии системаи АВО бо се алели генњои (J) назорат карда мешаванд: кодоминантии JА ва ВJ. Дар шахсоне, ки гуруњи хуни якум доранд антиљисмхо мавчуд нестанд. Шахсоне, ки гурўњи хуни дуюм доранд антигенї А доранд. Шахсоне, ки гурўњи хуни сеюм доранд антигенњои В доранд. Шахсоне, ки гурўњи хуни чорум доранд дар эритротситњояшон њарду антиген мављуд аст. Дар оилае, ки модар гурўњи хуни якум ва падар гурўњи хуни дуюм дорад, ду духтар бо гурўњи хуни чорум ва якум таваллуд шудаанд. Пайдо шудани ин фарзандони гурўњи хуни чорум дошта дар ин оила гуё бо ќонунияти ирсияти аломатњои гуруњи хуни системаи АВО итоат намекунад, чунки барои инкишофи гурўњи хуни чорум иштироки ду аллели кодоминанти зарур аст. Тањлили хешу таборї нишон дод, ки духтари хуни гуруњи чорум дошта аллели JA-ро аз падар ва аллели JB-аз модар, ва модар онро аз модари худ гирифтааст, вале дар вай аз рўи фенотип зоњир намегашт, чунки дар ин њолат гени ингибиторї мавќеи пахшкунандагиро гирифта буд -эписатази рессесивї. Аз сабаби он, ки аллели рессесивї нињоят кам дучор мешавад, дар популятсияњо аллелњои JA JB таъсири ингибитории худро танњо дар њолатњои гомозиготї зоњир мекунад, вариантњои ирсияти мазкури гурўњи хуни АВО нињоят кам аст. Нишондињандаи зудї ва дараљаи фенотипии зоњиршавии генњи пенентрантнокї ва экспресивнокї мебошад. Пенентрантнокї-зудии фенотипии зоњиршавии генњо дар фоизи фардњое, ки аломати дар фардњо нисбат ба њамаи барандањои ген аст, мебошад. Экспресивнокї –дараљаи зоњиршавии фенотипии ген ё дараљаи зуњуроти аломат мебошад. Њар дўи ин аломат дар њолати ирсияти полигенї метавонанд баръало таѓйир ёбанд. Полимерия Аксарияти беморињо ба тариќи полигенї ба ирсият мегузаранд, њамаи барандањои генњои ноќис пенентрантнокї ва экспрессивнокии гуногун доранд ва вобаста ба беморї кам ва ё зиёд зоњир мешаванд. Ба онњо беморињое, ки њомоили ирсї доранд дохил мешаванд, онњо дар дараљаи муайян аз омилњои муњит вобастаанд. Шароити муњити атрофро таѓйир дода истода ба экспрессивнокї ва пенентрантнокї таъсир мекунанд. Инкишофи бемориро суст ё тамоман ќатъ менамояд. Мисол мавќеъи њалкунандаро дар инкишофи атеросклероз ба таѓйир додани мубодилаи липиди (чарбї) хусусан холестерин мебозад, гарчанде баландшавии липидњо дар хун аз љињати ирсї шарти нест, яъне ба амалї (таъсирї) гении бемор, вале инкишофи протсесси атеросклеритикї аз системаи полигенї, ки гурўњи муайяни протсесси биокмиёвиро назорат мекунад, ба вуљуд меорад. Омилњои мављудаи муњит барои инкишофи атеросклероз (зиёдхурокхурї, осеббинии асабї, тарангшавии асабї) имкон медињад. Барои он маводи бо хурок дохилшаванда –миотропин-холин ва метионї ба он монеъ мешаванд. Дар навбати худ барои шахсонї ирсияти вазнин дошта, шароити муайани муњитро муњайё намудан (тартиби рўз, хўрок, давоњо) метавонанд ба амал омадани ин бемориро ќисман ё пурра бартараф намоянд. Аз мисолњои овардашуда маълум мешавад, ки ба ирсият гирифтани аломатњо шояд дар зери назорати дучанда бошад: хусусияти сифатии аломат полигенї, моногенї ба ирсият мегузарад, вале дараљаи инкишофи аломат полигенї аст. Мисоли ирсияти полигенї метавонад гении анемияи њуљайрањои досшакл шавад, ки дар байни ањолии соњили Бањри Миёназамин пањн шудааст. Ин генро рамзнок берамзнок мекунад, ки занљири молекулаи гемоглобин аз аллели муътадил танњо бо таъѓирёбии як триплет фарќ мекунад, яъне дар сафедаи мутанти таъѓир ёфтани танњо як аминокислота. Дар савияи њуљайрагї ин ба он оварда мерасонад, ки эриротситњо нисбат ба генї мутантї гомозиготї мебошад, ва шакли досро гирифта вазифаи худ яъне интиќоли оксигенро ба шуш ва ба бофтањо иљро карда наметавонанд. Ѓайр аз ин дар организм дигар таъѓиротњо низ ба чашм мерасад: калон шудани њаљми сибурз, зарарбинии пўст, дил ва ѓайрањо. Дар генњои гетерозиготї тамоилї часпидаи эриротситњо ба назар мерасад. Онњо часпида рагњои хунгардро банд мекунанд, вазифаи ќисми зиёди узвњоро вайрон мекунанд. Ба маънои дигар, яъне таъсири бисёркаратаи як гени мутантї, ки гемоглобини номуътадилро ки часпидану вайроншавии эритроситњоро ба вуљуд меорад. Њар ду намуди ирсияти (моногенї ва полигенї) якдигарро пурра карда, системаи ягонаи ирсиятро ба вуљуд меоранд. Маълум аст, ки ин чунин механизми ирсият дар протсесси эволютсияи маќсадноктарин мустањкам карда шавад, ва ин имкон медињад, ки дар ќатори дастгирии консервативнокии пластикї, яъне имконияти инкишофи мутобиќати шароити таѓйирёбандаи муњит, таъмин намояд. Њодисаи плейотропия Дар ќатори хосияти номураттабии генотип яклухт аст ва намешавад, ки њамчун љамъи генњои алоњи-даи оддии механикї омўхта шавад. Ин ягонагии генотип пеш аз њама дар компонентњои алоњидаи геноњо дар алоќаи тарафайни зич мављуд аст, ифода меёбад. Инкишофи аломатњои организм бо таъсири тарафайни генњои зиёд муайян карда мешавад. Аз дигар тараф њар як ген амали якчанд карата дорад, ба инкишофи як то не, балки ба аломатњои зиёди организм таъсир карда метавонад, ки ба генњои зиёд вобаста шудааст. Аксарияти аломатњо дар натиљаи таъсири тарафайни генњои бисёр дар одамон пайдо мешавад. Њамин гуна таъсири бисёркаратаи як ген плейотропия номида мешавад. Мисоли он фенилкетонурия. Аз норасоии як фермент аломатњои зерин пайдо мешаванд: камаќлї, вайроншавии ранги бадан (пигментация), ранги муйњо, пайдо шудани тезоби пироангур (фенилпировиноградная кислота) дар пешоб ва ѓайра. Танзими зудии шиддати генњо Ба амал омадани ахбороте, ки дар КДН мањфуз аст дар якчанд марњилањо мегузарад. Чи хеле, ки маълум аст дар њар як лањзаи мухтасар њуљайрањои њамаи ахбори генетики дар хромосома бударо якбора истифода намекунанд. Инро дар организмњои олї, њуљайрањои ѓадуди меъдаро кор карда бароварда наметавонанд, гарчанде, ки њардўи ин њуљайрањо дар таркибашон КДН-и якхела доранд. Маълумот доир ба синтези сафедаи махсус дар њиссачањои КДН љой доранд, ген номида мешавад. Ин гуна генњо, ки сафедаро барои алоќаи байни протсесњои њуљайра рамзнок мекунад, якљоя дар зери назорати шиддатнокї мебошад. Маљмўи зерини генњо бо системаи умумии танзим –оперон номида мешавад. Танзимшавї дар якчанд дараљањо мегузарад. КРН полимераза ба коркарди КДН-митохондриа-лї–ро на аз рўи интихоб шурўъ мекунад. Ин фермент ќобилияти ба њисачањои КДН таъсир карданро (промотор) дорад, ки дар наздикии ген љойгир аст. Ба шарофати ин коркарди КРН-м аз љои махсус сар мешавад. Суръати њосилшавии КРН-м аз пай дар пайии нуклеотидии худи промотор вобаста аст. Ѓайр аз он сафедаи репрессор «ќабул мекунад», ки КДН полимераза транспиратсияи генњоро шурўъ мекунад ё не. Репрессор бо тариќи махсус банди кутоњи КДНро дар авали ген шинохта мегирад. Агар ба вай ин гуна оператор пайваст шавад, он гоњ КРН полимераза ба хатти арзии КДН њаракат мекунад. Агар њуљайра бо ягон сабаб ба масолењи генњои мазкур эњтиёљ дошта бошад, он гоњ ба репрессор зарур меояд, ки аз оператори худ људо шавад. Танзими зуди генњо дар организмњои эуакариоти, нисбати бактерияњо мураккаб мегузарад. Се синфи мухталифи КРН-полимераза мављуд аст, ки њар яки он барои коркарда молекуллаи КРН-и синфи худ љавобгар аст( КРН-р, КРН-н, КРН-а) . Пайдарпайии махсус фаъолияти транспиратсияи генњои маълумро муайян мекунад. Шарњи њамаи ин гунна сигналњо имрўзњо ашъёи фаъолияти тадќиќоти дар лабораторияњо гаштааст. Зуди генњо одатан дар дараљаи транспиратсия танзим карда мешавад. Вале, мисолњои организми он дар дараљаи транслятсия низ људо мешавад. Чи хеле, ки маълум аст молекуллаи КРН-ќ (ќолиби) бо кумаки КРН-н дар рибосомањо «хонда» мешавад. Баъзе сафедањо ќобилияти интихобан ба молекуллаи озоди КРН-ќ пайваст шуда, дар баробари ин ба кори рибосома дар синтези сафеда ба миќдори зиёд халал мерасонанд. Дар танзими зудии генњо бо таъсири максимали дар олами њайвонот як ќатор механизмњо истифода мешаванд. Ин вазифаи умумии онњо аз сарфи бењудаи энергия худдорї намудан, ба њуљайра таъмин намудани шароити лозими мебошад. Зудии ген ин синтези њамин КРН-а пештара (яъне транспиратсия пурраи он) протсессинги КРН-а (яъне табдил ёфтан ба КРН-а болиѓ) ва тарнслятсияи ин КРН 2-а (синтези сафеда бо кўмаки КРН-ќ дар рибосомањо). Сплайсинг-дар фазо кандашавии он ген, пайдоиши он дар баъзе генњо, ба намуди њиссаи бурридашудаи пурра не, балки њиссачањои хурд ба тули геном таќсимшуда мебошад. Дар ваќти транскрипсия КРН-а (про КРН-а) њосил мешавад, ки он баъд ба протсессинг дучор меояд, дар ин њолат њиссаи КРН-а таљзия мешавад. Бурида шудани интронњо аз мобайни молекула дида мешавад. Њамин тариќ, ахбор дар бораи масолењи гени дар бисёр њиссачањои пайдарпайи полинуклеотидї рамзнок карда мешавад, бо иловањо (интронњо) људо карда шудааст. Доир ба сохти вай ягон ахборе надоранд. Экзон –сохти интронї дар ќисми зиёди генњои эукариот мушоњиди шудааст, ки инчунин дар вирусњое, ки ба онњо таъсир мерасонад. Интронњо дар генњои прокариотњо мављуд нестанд. Дарозии интронњо дар њадди васеъ таѓйирёбанда аст ва метавонад аз экзонњо дарозтар бошад. Ирсияти часпидаи аломатњо. Ирсияти аломатњои бо љинс часпида. Аз рўи омўзиши ирсияти аломатњо дар организмњои гуногун ошкор карда шудааст, ки на њамаи генњо ба ќонуни менделии љуфтишавии озод итоат мекунанд.  |