канспект лекцый. Змест
 Скачать 0.78 Mb.
|
Мастацкі стыльМастацкі (літаратурна-мастацкі) стыль займае асобае месца сярод іншых функцыянальных стыляў мовы. Гэта звязана з тым, што ў мастацкім творы слова выконвае дзве функцыі – камунікатыўную і эстэтычную. Менавіта з улікам дадзенай акалічнасці адна група даследчыкаў лічыць мастацкі стыль раўнапраўным у агульнай сістэме функцыянальных стыляў мовы, а некаторыя мовазнаўцы прызнаюць за стылем мастацкай літаратуры такую асаблівасць, якая не дазваляе ўключыць яго ў вышэйназваную сістэму. Праўда, прыхільнікаў першай навуковай плыні ў беларускім мовазнаўстве значна больш, таму і мы будзем разглядаць літаратурна-мастацкі стыль у агульнай сістэме функцыянальных стыляў. У мастацкім стылі шырокае распаўсюджанне маюць сродкі іншых стыляў, таму можна сцвярджаць, што ён увабраў у сябе шматвыразную гаму розных стылёвых афарбовак. Мова мастацкай літаратуры, як частка агульналітаратурнай мовы, даволі часта дэманструе выкарыстанне нелітаратурных лексічных элементаў. Тут могуць быць ужыты дыялектызмы, жарганізмы, прафесіяналізмы, прастамоўная лексіка. Ужыванне пералічаных лексічных сродкаў патрэбна ў мастацкім творы для моўнай характарыстыкі персанажаў, для дасягнення пэўнай экспрэсіі апавядання. Вышэй было адзначана, што ў мастацкім стылі «ўвасобленыя» камунікатыўная і эстэтычная функцыі. Гэтая акалічнасць прадугледжвае, што мастацкі твор не проста нясе інфармацыю, але «нясе яе прыгожа» – уздзейнічае на волю, пачуцці, эстэтычныя ўяўленні чытача. Дасягаецца гэта выкарыстаннем разнастайных выяўленчых і выразных сродкаў (лексічных, марфалагічных, сінтаксічных). Характэрныя асаблівасці мастацкага стылю, як бачым, – эмацыянальнасць, экспрэсіўнасць і вобразнасць. У залежнасці ад творчай задумы і мастацкага таленту творцы рэалізуецца ў літаратурна-мастацкім стылі багацце лексічных, марфалагічных і сінтаксічных рэсурсаў мовы. Менавіта мастак слова, маючы на ўзбраенні шырокі арсенал моўных сродкаў, надае тэксту своеасаблівае «мастацкае гучанне». Тэма 4 КУЛЬТУРА ПРАФЕСІЙНАГА МАЎЛЕННЯТэрмін «культура маўлення» азначае якасць маўлення і навуку аб якасці маўлення. Асноўнымі кампанентамі культуры маўлення з’яўляюцца правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, чысціня, выразнасць, дарэчнасць. Правільнасць маўлення прадугледжвае захоўванне носьбітамі мовы літаратурнай нормы, што забяспечвае адзінства моўных сродкаў і ўзаемаразуменне паміж тымі, хто вядзе гаворку. Правільнасць маўлення цесна звязана з такім паняццем як «норма». Дакладнасць маўлення заключаецца ў адпаведнасці сэнсу слоў, выказванняў рэаліям, сітуацыям ці ў выкарыстанні пэўных слоў з пэўнымі, уласцівымі ім значэннямі, якія зафіксаваны ў слоўніках, лінгвістычных даведніках. Дакладнасць маўлення цесна звязана з лексічнай нормай, што рэгулюе правільнасць выбару слова (слоў) для пэўнага кантэксту. Дакладнасць прафесійнага маўлення абумоўлена такімі фактарамі, як валоданне сінанімічным багаццем беларускай мовы, уменне размяжоўваць паронімы, амонімы, а таксама дыфенцыраваць значэнні мнагазначных слоў. Лагічнасць маўлення прадугледжвае пабудову несупярэчлівага, паслядоўнага выказвання, у якім асобныя часткі лагічна звязаны паміж сабой. Дарэчнасць маўлення ўвасабляе адметны выбар моўных сродкаў у адпаведнасці з тэмай, сітуацыяй, мэтай выказвання, стылем, умовамі праяўлення маўленчай дзейнасці і г.д. Выразнасць маўлення вызначаецца і дасягаецца найперш праз якаснае ўжыванне моўных сродкаў (наяўнасць трапных сінонімаў, параўнанняў, метафар, перыфраз і іншых вобразна-выяўленчых элементаў, што дапамагаюць зацікавіць слухачоў, даць ацэнку, павысіць узровень успрымання інфармацыі). Чысціня вызначае мэтазгоднасць увядзення ва ўжытак асобных лексічных адзінак, што маюць абмежаваную сферу рэалізацыі (дыялектызмы, жарганізмы, прастамоўныя лексемы), або адносяццада слоў, выкарыстанне якіх у беларускай мове непажадана (русізмы, паразітычныя гукі і словы, запазычанні тыпу чао, о’кей і інш). Багацце маўлення выяўляецца ў разнастайнасці выкарыстання моўных сродкаў і ў адсутнасці ці вельмі рэдкім паўтарэнні адных і тых жа слоў ці выразаў. Паняцце літаратурнай нормыЛітаратурная норма – агульнапрынятыя правілы, замацаваныя ў маўленчай практыцы і зафіксаваныя ў слоўніках, даведніках, граматыках. Нормы:
|