канспект лекцый. Змест

• Название: Змест
• Анкор: канспект лекцый.doc
• Дата: 26.03.2018
• Размер: 0.78 Mb.
• Имя файла: канспект лекцый.doc
• Тип: Документы; #17218
• страница: 5 из 32

Лексічныя сродкі мовы

Амонімы (грэч. homos – аднолькавы і onyma – імя) – словы, якія аднолькава гучаць, але маюць розныя значэнні.

Бокс: 1. від спорту;

2. мужчынская стрыжка;

3. агароджаная частка памяшкання ў лячэбных установах для ізаляванага ўтрымання хворага.

Аўсянка: 1. аўсяная каша;

2. пеўчая птушка.

Аманімія – з’ява гукавога супадзення зусім розных па сэнсе слоў. Амонімы нельга блытаць з мнагазначнымі словамі, у якіх паміж значэннямі захоўваецца семантычнае адзінства (агульнае значэнне). Амонімы – словы з зусім рознымі значэннямі, паміж якімі няма сэнсавай сувязі.

Віды амонімаў:

Лексічныя амонімы (амалексы) – гэта словы адной часціны мовы, якія супадаюць гучаннем і напісаннем ва ўсіх (ці большасці) граматычных формах: ісці па праспекце (шырокай вуліцы ў горадзе) – шукаць у праспекце (падрабязным плане чаго-небудзь).

Марфалагічныя амонімы (амаформы) – гэта словы, як правіла, розных часцін мовы, якія супадаюць гучаннем і напісаннем толькі ў асобных граматычных формах: палю вецце – палю грады, я мыю шыю – шыю сукенку, верасень ідзе за летам – прыехаў летам.

Фанетычныя амонімы (амафоны) – гэта словы, якія аднолькава гучаць, але пішуцца па-рознаму: кот – код, грып – грыб, мох – мог, каска – казка.

Ад амонімаў трэба адрозніваць амографы – словы, якія пішуцца аднолькава, але адрозніваюцца націскам: вя'ла – вяла', ка'са – каса', ва'раны – вараны'.

Iснуюць таксама міжмоўныя беларуска-рускія амонімы – словы, што аднолькава гучаць і ў рускай, і ў беларускай мовах, але маюць абсалютна розныя значэнні (дыван - диван, нядзеля - неделя, адказ - отказ).

Сінонімы (грэч. synonimos – аднаіменны) – словы адной часціны мовы, якія па-рознаму гучаць, але маюць аднолькавае ці падобнае значэнне: яда, ежа, харч, харчаванне, страва, прадукты, ласунак, наедак, падмацунак; малы, невялікі, мізэрны, мініяцюрны, партатыўны. У сказе сінонімы могуць узаемазамяняцца.

Група слоў, якая складаецца з двух і больш сінонімаў, называецца сінанімічным радам: шлях, дарога, гасцінец, пуцявіна. У ім выдзяляецца слова (дамінанта), якое найбольш яскрава перадае агульнае значэнне рада і з’яўляецца стылістычна-нейтральным: блішчаць, ззяць, зіхацець, ірдзець, зырчэць.

Паводле спосабу ўтварэння і ўжывання сінонімы падзяляюцца:

• 
  семантычныя – адрозніваюцца адценнем значэння, ўжываюцца ва ўсіх стылях: дом – хата, праца – работа, гаварыць – размаўляць – казаць.
  
• 
  стылістычныя – маюць розную стылістычную афарбоўку, ўжываюцца ў розных стылях: гаварыць – плявузгаць, прадумаць – абмазгаваць.
  
• 
  семантыка-стылістычныя – адрозніваюцца і адценнем значэння, і стылістычнай афарбоўкай: ісці – плесціся, валачыся, пісаць – крэмзаць.
  
• 
  кантэкстуальныя (аўтарскія) – гэта словы, якія набываюць статус сінонімаў толькі ў пэўным кантэксце: Цёплай срэбнаю расою дождж дубам абсыпаў плечы (галлё).
  
• 
  абсалютныя – не адрозніваюцца ні адценнямі значэнняў, ні стылістычнай афарбоўкай: арфаграфія – правапіс.
  

Сінонімы – важны лексічны сродак для больш поўнага, ўсебаковага апісання прадметаў, паняццяў, з’яў. Дазваляюць разнастаіць мову, пазбегнуць паўтору слоў, робяць мову больш выразнай, эмацыянальнай.

Антонімы (гр. anti – супраць, onima – імя) – гэта пары слоў з супрацьлеглым значэннем: купіць – прадаць, працавіты – лянівы.

Антонімы абазначаюць:

• 
  якасць і ацэнку: вясёлы – сумны;
  
• 
  дзеянні: прыязжаць – ад’язжаць;
  
• 
  стан: хвароба – здароўе;
  
• 
  часавыя і прасторавыя паняцці: верх – ніз, дзень – ноч;
  
• 
  колькасныя паняцці: усе – ніхто, многа – мала;
  
• 
  з’явы прыроды: мароз – спёка і інш.
  

Антомімы могуць быць аднакарэннымі і рознакарэннымі. У аднакарэнных супрацьлегласць значэння выражаецца не коранем, а прыстаўкай: зайсці – выйсці, жывы – нежывы, згода – нязгода. У рознакарэнных антонімах супрацьлегласць значэння выражаецца ўсім словам: карысць – шкода, даць – забраць.

Не маюць антонімаў словы з канкрэтным значэннем, вузкаспецыяльныя тэрміны: лакмус, аловак, афікс і г.д.

Антонімы – сродак стварэння кантрастаў, параўнанняў і супрацьпастаўленняў.

Паронімы (грэч. para – каля і onyma – імя) – словы з блізкім гучаннем, але розным лексічным значэннем. Паронімы – словы адной часціны мовы, маюць аднолькавыя граматычныя прыметы, супадаюць паводле структуры: карыслівы – карысны, абанент – абанемент, дыпламат – дыпламант, генеральны – генеральскі, эфектны – эфектыўны. Кожны паронім – самастойнае слова, можа мець свае сінонімы і антонімы, ужываецца ў пэўнай моўнай сітуацыі.