көк кітап. КӨК КІТАП ӘДЕБИЕТ (3). 1. Бізді заманымыза дейінгі жазу сызулар мен аыз жырлар
 Скачать 436.29 Kb.
|
|
Жамбылдың Құлмамбетпен айтысындағы артықшылығы: Құлмамбет сияқты біржақты, бірсарынды емес, ойлауы кең, жан- жақты; Батырлық, ерлік, адамгершілік сияқты бүкілхалықтық құндылықтарға ұтымды сүйенеді; Жамбылдың өзіне өнеге тұтатын ақындардың географиясы кең, бүкіл ұлттық ауқымды қамтиды. Қазақтың ырысы тек өз ішінде байлықпен шектелмей, көрші елдермен қарым- қатынаста екенін болжап айтады; «Бәлекет қуу» тәсілін шебер пайдаланады) Жамбылдың кіммен айтысқан халық « Аңызға айналған айтыс» деп айтатыны ( Құлмамбетпен) Жамбыл кіммен айтыста Саурық, Сұраншы батырлар жайлы айтып өткен? ( Құлмамбетпен) «Пірім бар жыр нөсерін аспанға атқан, Сұңқардай саңқылдаған ер Сүйінбай» Үзінді алынған Жамбылдың айтысы: (Құлмамбетпен айтысында) 1916 ж. ұлт- азаттық көтерілістің шығу себебі: ( Жігіттерді майданға қара жұмысқа алуға қарсы) Майданға қара жұмысқа жігіт алу туралы патша бұйрығы бойынша шақырылған адамдардың жасы: (19-31 жас) «Менің жасым кінегеде әлденешеде жүр...18...19... таяу тұр-ау өзі Қатеден бір жасты қосып жіберсе, кеткеніміз ғой ойбай – ау! Қай кезең оқиға жайында ( 1916 жылы маусым жарлығы) Ұлт- азаттық көтеріліске жыр арнаған халық әдебиеті өкілдері. (Күдері, Жамбыл, Сәт, Омар) Ұлт- азаттық көтеріліс туралы шығармалар ( Жамбыл «Зілді бұйрық», «Патша әмірі тарылды», Біржан Берденов «Прием», Иса Дәукебаев « Бекболат», Күдері Жолдыбаев « Амангелдінің Торғайды алуы», «Омар Шипин «Амангелді батыр», Сәт Есенбаев «Июнь жарлығы», ТөлеуКөбдіков « Сарыарқаның сарыны» т.б. Ж.Жабаевтың 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде туған өлеңі:(Зілді бұйрық) 1916 жылға байланысты «Зілді бұйрық» , Патша әмірі тарылды» өлеңдерінің авторы (Ж.Жабаев) Үзінді Ж.Жабаевтың қай өлеңінен алынған? Қызығыңды көп көрдім, Қарабастау, Құлансаз. Күндерімді өткердім, Сенде жүріп ұзақ жаз. («Патша әмірі тарылды») Жамбылдың азамат соғысы батырының ерлік бейнесін суреттеген өлеңі: (Амангелді) Майданға алынған жігіттердің өмірін суреттейтін елеулі туынды («Прием») Омар Шипиннің «Амангелді батыр» дастанында Амангелдінің ерлігімен қоса тағы баяндалатын өнері ( Қолбасшылық) Омар Шипиннің «Амангелді батыр» дастанындағы : «- Былай деп батыр көпке айтты және: Торғайдың панасы жоқ ашық дала Оспанхан, сіз жатыңыз төрт мың қолмен Жолында Ырғыз, Шалқар, Жаманқала. Жоғары біз жатайық жолын алып, Қостанай, Атбасар мен Ақмешіттің»- деген тармақтардан танылатын Амангелдінің қабілеті: (Қолбасшылық) Амангелдінің бабасы кім болған? (Батыр) А.Имановтың көтеріліс кезіндегі қарт сарбазының бірі: (Күдері Жолдыбаев) 1916 жылы қазан айында Амангелді отряды қоршауға алған қала (Торғай) Иса Дәукебаевтың « Бекболата поэмасынан алынған мына шумақ кімнің аузынан айтылады. «Бекболат Жайылмасқа қылды зорлық, Қорыққан соң туын тіккен жерде болдық. Басқамыз патшаға қарсы емеспіз, Айналайын, тақсыр-ау, -деді,- құлдық.» (Әндірбектің) Жазушылардың Бүкіл Одақтық ІІ сьезіндегі баяндамасында А.СурковЖамбылдың қай тақырыптағы поэзиясын ерекше атап көрсеткен? (Соғыс кезіндегі өлеңдерін) Жамбыл Мәскеу қаласына тұңғыш рет барды: (1936) Ж.Жабаевтың ақындық қызметінің 75 жылдық мерекесін өткізген жыл: (1938) 1936, 2938, 1939 жылдары қатарынан үш ірі орденмен наградталған ақын: (Жамбыл) Жамбыл «Ленин» орденімен марапатталды: (1938) Ж.Жабаев «Құрмет белгісі» Орденімен мараппаталды: (1939) Жамбыл қай кезде айтып еді? «Наградталған мен емес, қазақтың халық поэзиясы» ( «Еңбек қызыл ту» ордені берілгенде, 1936) «Өлеңі не күлдірмесе, не жылатпаса- өлең емес. Нәрсіз сөз- зілсіз оқ есепті,» - деген қазақ ақыны (Жамбыл) «Жазық кең дала менің Отанымболды. Мен киіз үйде өстім. Сол кездегі барлық қазақ балаларындай мені де көшкенде бесігімен алып жүрді.» Кімнің айтқан сөзі? (Жамбылдың) «Мен жасардым, 18 жасар жігіттей шағыма келдім», деген сөздерді Жамбыл қай әңгімесінде айтқан? («Менің бақытым) «Жүз жыл өмір кешкен ақында неше жүз жылдар өнері мен шеберлігі түйіскен» деген пікірді айтқан адам (М.Әуезов) «Сіз өзіңіздің ұзақ өміріңізде ұлы істерде бастан кшірдіңіздің. Сіздің жүрегіңіз ешбір қартаймайды», - деген жолдарды дат жазушысы Мартин Андерсен Нексе кімге арнаған? (Жамбылға) Әдебиеттегі Жамбыл туралы айтылған пікір: (ХХ ғасырдың Гомері) «Халық поэзиясының алыбы, ХХ ғасырдың Гомері» атанған ақыны (Жамбыл) «Халық ақыны Жамбыл» және «Сүйінбай Аронұлы порттертерінің авторы:( Ә.Қастеев) Қазақстан жазушыларының Бірінші құрылтайында Жазушылар одағына мүшелікке қабылданған халық ақындары: (Жамбыл, Нартай, Кенен) Жамбыл бастаған халық поэзиясының көрнекті өкілдері: (Нұрпейіс Бағанин, Кенен Әзірбаев, Нартай Бекежанов) Жамбылдың шәкірті ( Кенен Әзірбаев) Кенен Әзірбаевтың өлеңі ( Базар- Назар) Спандияр Көбеев (1878-1956) С. Көбеев Ыбырай Алтынсарин үлгісіндегі педагог –( жазушы). Туған жері :бұрынғы Торғай облысы, Обаған болысына қарасты №3 ауыл (қазіргі Қостанай обылысы, Меңдіқара ауданы). Еңбектері: «Үлгілі тәржіма» (Қазан, 1910), «Үлгілі бала» (Қазан, 1912), «Қалың мал» романы (Қазан, 1913), «Орындалған арман» романы (1951). С.Көбеевтың Ы. Алтынсарин ашқан мектепті бітірген жылы: (1892) Спандияр Көбеев 1887 жылы оқыды: (Ыбырай мектебінде) С. Көбеев Шәкірті болған: (Ы. Алтынсариннің) Ыбырайдың көмегімен оқуға түскен педагог, жазушы: (С. Көбеев) С.Көбеев И.Крылловтың мысалдарын қай жерде жүріп аудара бастаған: (Кішіқұмда) Ыбырайдың бала оқытып жатқан үйіне мал қамағанын ызалана жазатын оқытушы: (С.Көбеев)(«Орындалған арман» романында) «Менен бұрын бес баласы, бір қызы бар ата- ана мен дүниеге келгенде, сірә, қуна қоймаған болу керек.» Осы сөздің авторы: (С. Көбеев) «Үлгі тәржіма» кітабының қай жылы, қайда шыққан: (1910ж . Қазанда) «Осы жинақ шыққаннан кейін мен жазушылыққа бет бұрдым»- дейді С.Көбеев. қай кітабына байланысты айтылған ой: («Үлгілі бала») Көбеевтың «Үлгілі бала» кітабы: (бастауыш мектеп балалыры үшін оқу кітабы) С. Көбеевтың «Үлгілі бала » жинағы 1912 жылы басталған қала: (Қазан) С. Көбеев: «Ыбырайдың өлімі менің оқытушы боламын деген ынта- ниетімді біржолата баянды етіп бекітті,» - деген пікірінде айтып отырғаны: (Ы. Алтынсарин) Ы. Алтынсариннің үлгісімен тәрбиелік мәндегі қысқа аңгімелер жазған жазушы: (С. Көбеев) «Құмырсқа мен көгершін», «Атасы мен немересі», «Ат пен есек» үлгісіндегі шағын аңгімелердің авторы: (С.Көбеев) С.Көбеевтің романы («Қалың мал») С.Көбеевтың «Қалың мал» романының тақырыбы: (Әйел теңсіздігі мен жастардың бас бостандығы ) С. Көбеевтың «Қалың мал» романының қалың мал романындағы басты кейіпкер: (Ғайша) «Егер Ғайша жанды айттыра келген болса, он құлынды бие сұрасам ба екен, болмаса таза мың теңге сұрасам ба екен?»- деген үзінді алынған шығарма: («Қалың мал ») Итбай, Амантай, Жамантай, Серғазы, Әбіш бейнелері кездесетін шығарма: («Қалың мал») Жүніс, Бірке, Әлкен деген кейіпкерлер кездесетін шығарма: («Қалың мал») С.Көбееевтың «Қалың мал» романындағы Қожаштың жолдастары: (Бірке, Алкен, Жүніс) С.Көбееевтің «Қалың мал» романында еркіндікті аңсаушы жастың бірі: (Жүніс) С.Көбеевтың «Қалың мал» романында: «Құтқарамын, Тұрлығұлдай бай емеспін, қара басыма риза болсаң...»- дегенді айтқан: (Қожаш) Ғайша мен Қожашқа (С. Көбеев «Қалың мал») көмектесетін жақын ағасының аты (Серғазы) С.Көбеевтың «Қалың мал » романындағы Тұрлығұл бай мен ол айттырған жас қыз Ғайшаның жастары. (Алпыс – он бес) С. Көбеевтың «Қалың мал» романында қай кейіпкердің бейнесін жасауда юморды щебер пайдаланған: (Итбайдың ) С. Көбеевтың «Қалың мал» романындағы Итбайдың мақсаты: (Баю, мал жию) С. Көбеевтің «Қалың мал » романындағы Итбайға ең керекті нәрсе: (Байлық) С.Көбеевтің «Қалың мал » романындағы ұнамсыз кейіпкерлер: (Тұрлығұл, Байғазы, Құрымбай) «Қалың мал» романындағы озбырлықты, надандықты байқатанын бейне: (Тұрлығұл) «Ұзын бойлы, мес қарын, түксиген қалың қабақты, жалпақ мұрын, қарсы келген адам қаймыққандай, елге зәбірлі, көршілерге мазақ, қатты мінезді адам. » - деген сипаттама «Қалың мал» романындағы портреті: (Тұрлығұлдың) С. Көбеевтің «Қалың мал» романында Тұрлығұлға: «Қатын өлді – қамшының сабы сынды» деген, мал берсең біреу өзі – ақ қызын акеп тастар,» - деп көңіл айтушылар: (Ауыл ақсақалдары) «Қалың мал» романында: «Байдың қатын өлсе, төсегі жаңғырар, кедейдің қатыны өлсе, басы қаңғырар дегендей, басы қаңғырады дейтін жарлы емессің, мал берсең, қызын біреу өзі – ақ акеп тастар»- деп жұбату айтушы: (Ауыл ақсақалдары) «Есіл бойында қыстайтын Атығай деген елде Тұрлығұл деген байдың қырық жыл отасқан Қанша деген бәйбішесі елубес жасында қайтыс болды,»- деген үзінді алынған шығарма: («Қалың мал») С. Көбеевтің өлеңі: («қайыршы») С. Көбеевтің өз айтуы бойынша «көлбақа мен юпитер» мысалын аудару себебі: (Ыбырай Байды әшкерелеу үшін) Нашарға күлмеңіздер күші жоқ деп, Кемдікке қалдырмаңыз не қылат деп. Жиылып өңшең жаман кейбір жерде Алатын сыбағасын басып көктеп- деген шумақ алынған С. Көбеевтің мысалы: (Арыстан мен сары масалар) С. Көбеевтің «Арыстан мен тышқан», «жапырақтар мен тамырлар» мысалдарының идеясы : (қалың бұқараның қолында үлкен күш барын аңғарту) С. Көбеевтің «Маймыл мен көзілдірік » мысалының идеясы: (әр затты өз орнына пайдалану) С. Көбеевтің адам бойындағы ұнамсыз мінезді көрсететтін шығармасы : (сауысқан мен қарға) С. Көбеевтің аллегория (меңзеу) түрінде жазылған туындысы: («ат пен есек») С.Көбеевтің өз бейнесін және Алтынсариннің ағартушы педагогтық обрызын жасайтын туындысы: («орындалған арман») С.Көбеевтің «орындалған арман» кітабы : (мемуарлық кітап1951жылы шыққан) С. Көбеевтің 20- ғасырдың басында әдебиеттің қалыптастырған саласы: (көркем проза) «20- ғасырдың бас кезінде қазақстанда көркем проза туа бастайды оның алғашқы бастамасы С. Көбеевтің «Қалың мал» романы болды»- деген пікірдің иесі:(М. Әуезов ) Ахмет Байтұрсынұлы ( 1873- 1938) ... Ахмет қазақ ұлтына жанын аямай қызметтерін қылды.( С.Сейфуллин) Ахмет Байтұрсынұлы – ғалым, ақын, түркітанушы,ағартушы, аудармашы, қоғам қайраткері, публицист, этнограф, фольклоршы, сазгер, әрі орындаушы. Қазақ тіл білімі , алфавиті , баспасөзі, қазақ әдебиеті теориясы және әдебиеттану ғылымының негізін саалушы, қазақ әліппесін ( төте жазу) жасаушы, алғашқы оқу құралының авторы. “Қазақ” газетінің бас редакторы ( 1913 - 1918). Алашорда үкіметі мен “ Алаш” партиясының негізін салушы әрі көсемі. Туған жері қазіргі Қостанай облысы , Торғай атырабы, Сарытүбек деген жер. Еңбектері : “Қырық мысал “ (Петербург, 1909), “ Маса ” (Орынбор ,1911), “Әліппе” (Орынбор 1912), “Сауаташқыш” ( Орынбор , 1912) ,” Баяншы” ( Қазан,1920), “Ер Сайын ” ( Мәскеу,1923 ), “ Тіл құралы ” ( Орынбор ,1924), “ Әдебиет танытқыш” ( Ташкент,1926), “ 23 жоқтау ” ( Мәскеу, 1926), т.б. Бес арыстың бірі: (Ахмет (Шәкәрім, Міржақып, Мағжан , Жүсіпбек) Ахмет Байтұрсынұлының туған жері : (Қостанай облысы , Торғай атырабындағы Сартүбек жері) Ахмет Байтұрсынұлының туған жылы: (1873) Ахмет Байтұрсынұлының Торғай қаласындағы орысша- қазақша училищеде оқыған жылдары: (1886-1891 ж.) Ахмет Байтұрсынұлының қабілет- қасиеті : ( Жақсы әнші, тамаша домбырашы) “Оқ тиіп он үшімде, ой түсіріп, Бітпеген жүрегімде бар бір жарам.” А. Байтұрсынұлының осы жолдарды жазуға мәжбүр болған жағдайы: (Әкесінің ұсталуы) А. Байтұрсынұлының әкесі Сібірге жер аударылды: (15 жылға) Әкесі он үш жасында ұсталып кетіп, ол туралы өлең жазған қаламгер: (А.Байтұрсынұлы) Әкесімен бірге репрессияға ұшыраған қайраткер : (А.Байтұрсынұлы) А. Байтұрсынұлының 1909 ж. қамалғанға дейін атқарған қызметі (Қарқаралыда мұғалім) А.Байтұрсынұлы қай жылы Бүкілодақтық атқару Комитетінің мүшесі болатыны: (1919) А.В. Затаевичке қазақ халқының әндерін жинауға көмектескен қаламгер(А. Байтұрсынұлы) А. Байтұрсынұлы мен Ә. Бөкейханұлының серіктесі, ақын, жазушы, публицист: (М.Дулатов) А.Байтұрсынұлының 1909 жылы Петербургте басылған кітабы: (“Қырық мысал”) А.Байтұрсынұлының аудармалары енген жинақ : ( “Қырық мысал”) Ахмет Байтұрсынұлы” Қырық мысал” туындысына қай орыс қаламгерінің шығармаларының қазақша нұсқасын кіргізген?(И.А.Крылов) “Қырық мысалдың ” авторы және оныы аударған адамы: (А.Байтұрсынұлы - Крыловтан) *** А. Байтұрсынұлының “Қырық мысал” жинағына енген өлеңдер: (*” Шымшық пен Көгершін “ ; *”Аққу ,шортан һәм шаян”) ***А.Байтұрсынұлының Крыловтан аударған мысал (дар( ы: (*”Егіннің бастары “; *”Ат пен есек”; *” Аққу ,шортан һәм шаян”; *” Өгіз бен бақа”); (”Қасқыр мен қозы”, “Ала қойлар”, “Ат пен есек ” , “Қартайған арыстан”,” Өгіз бен бақа”, “Қайыршы мен қыдыр”, “ Бұлбұл мен есек”, “ Шымшық пен көгершін ” , “Егіннің бастары”, “ Екі шыбын” т.б.) А.Байтұрсынұлының “ Қырық мысалындағы” бірінші өлеңі адамдар арасындағы алауыздықты сынайтын мысалы: (Аққу, шортан һәм шаян) А.Байтұрсынұлының ынтымаққа, бірлікке шақыратын мысал өлеңі: (“Аққу , шортан һәм шаян”) “…Жегіліп тартты үшеуі дүркін -дүркін…” –деген тармақ алынған А.Байтұрсынұлының шығармасы: (“Аққу , шортан һәм шаян”) *** А. Байтұрсынұлының “Аққу, Шортан һәм Шаян” мысалынан алынған өлең жол(дар)ы : Тартады Аққу көкке, Шаян кейін, Жұлқиды суға қарай Шортан шіркін; *Жігіттер, мұнан ғибрат алмай болмас, Әуелі бірлік керек, болсаң жолдас; *Біріңнің айтқаныңа бірің көнбей ,Істеген ынтымақсыз ісің оңбас) А.Байтұрсынұлының “Қырық мысалындағы” ең соңғы 40- өлеңі ( “Малшы мен маса”) *** Бақ қонса сыйлар алаш ағайын да, Келе алмас жаман батып маңайына. Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні, Құл- құтан басынады, малайың да,- деген түйін А.Байтұрсынұлының қай мысалынан?(“Қартайған арыстан “) А. Байтұрсынұлының әлеуметтік- қоғамдық жағдайды суреттеген мысал өлеңі : (“Қартайған арыстан “) “ Бақ қонса, сыйлар алаш ағайын да, Келе алмас жаман батып маңайына. Басыңнан бақыт құсы ұшқан күні Құл- құтан басынады, малайыңда,”- деген түйін алынған А.Байтұрсынұлының мысалы : (“Қартайған арыстан “) “Білуші ем әкеңді де, Тырна, сенің Дүниеде кім бар еді онан өткен?..”-деген тармақтар кездесетін А. Байтұрсынұлының мысалы:( “Қасқыр мен тырна”) А. Байтұрсынұлының “Өгіз бен бақа” мысалында айтылатын нақыл сөз: ( “Әлін білмеген әлек”) А.Байтұрсынұлының “Өгіз бен бақа” аудармасы жазылған құбылтудың түрі (Ирония ) “Екі шыбын ” өлеңінің авторы : ( А.Байтұрсынұлы) А.Байтұрсынұлының “Екі шыбын ” мысалында қандай мінез сыналады? (Мақтаншақтық) ***Елде көп бұл бидайдай адам,- дейді Тәкаппар оны халық жаман,- дейді Қалпы емес тәкаппарлық данышпанның, Тұтынба бұл мінезді, балам,-дейді - деген өлең жолдары А.Байтұрсынұлының қай шығармасынан? (*” Егіннің бастары”) А.Байтұрсынұлының “Егіннің бастары” мысалынан қандай қорытынды шығады: (Адамның кеудесін көтергені – ақылы жоқтығы) А.Байтұрсынұлы тәкаппарлықтың мысалы ретінде алады: ( Дәнсіз бидайды) “Сай- сайға құяды, бай- байға құяды” мәтелімен мазмұндас А.Байтұрсынұлының туындысы: (“Қара бұлт”) А.Байтұрсынұлының өлеңдері : (“Қазақ салты”,” Қазақ қалпы “, “Жиған терген”) Маса боп ызыңдап , халқын оятуды мақсат еткен ақын : |