қалыпты физиология. 1-90 сессия жауап. 1. Жлын. Жлын рылысыны сегменттік принциптері. Жлынны нейрондары
 Скачать 329.46 Kb.
|
|
ВЖЖ – ішкі ағзалардың қызметін, зат алмасуын, өсіп-өну процестерін реттейді. ВЖЖ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ: 1. Парасимпатикалық және симпатикалық 2 бөлімнен тұрады; 2. Нейрондары ОЖЖ-ның кейбір бөлімдерінде ғана орн. Парасимпатикалық жж нейрондары: ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөз бөлімінде; Нерв жүйесінің вегетативті бөлігінің соматикалық бөлігінен айырмашылығы ішкі органдарды, қан және лимфа тамырларын, жүректі, бездерді нервтендіреді. Вегетативті нервтер көлденең жолақты ет тінін де нервтендіреді. Бірақ олардың жиырылуына тікелей әсер етпей, зат алмасуын арттырып, қызметін ғана күшейтіп, органдарға трофикалық әсер етеді. Вегетативтік нерв жүйесінің соматикалық нерв жүйесі сияқты орталық және шеткі бөліктері болады. Орталық бөлігіне ми мен жұлын жатса, шеткі бөлігіне нерв түйіндері, нерв талшықтары, нерв өрімдері жатады. Парасимпатикалық жүйке жүйесі — қызметі автономды түрде іс жүзіне асатын жүйке жүйесінің бөлігі. Парасимпатикалық жүйке жүйесінің жүйке орталықтары ортаңғы және сопақша мида, жұлынның сегізкөз бөлімінде орналасады. Орталық жүйке орталықтарынан шыққан миелинді преганглионды жүйке талшықтары жүйке ганглийлеріндегі мультиполярлы нейроциттерде аяқталып, жүйке толқындарын жеткізеді. Парасимпатикалық нерв жүйесінің орталық бөлігі ортанғы ми, көпір, сопақша ми бөліктері мен жұлынның сегізкөз сегменттерінде жатады. Осы ми бөліктерінен шыққан парасимпатикалық талшықтар ми нервтерінің құрамында түйіндерге дейін жетеді. Ол түйіндерден шыққан парасимпатикалық нерв талшықтары көз-қимыл, бет, тіл-жұтқыншақ және кезеген нервтер (III— VII—IX—X) құрамында жүріп отырып органдарға барады. Ми бөліктерінен шыққан парасимпатикалық нервтер ішкі органдарды, қан қысымын, тыныс алуы, асқазан, ішек жұмыстарын, организмдегі зат алмасу процестерін реттеп тұрса, сегізкөз сегменттерінен шығатын парасимпатикалық талшықтар жамбас нервтерінің құрамымен жүріп отырып, жамбас ішіндегі органдарды жүйкелендіреді 35.Циркадтық ырғақты реттеудегі эпифиздің эндокринді ролі. Барлық жануарларға, соның ішінде адамдарғақатысты циркадиялық ырғақтар физикалық және психикалық қабілеттеріміз күні бойы тұрақты емес екендігі көрсетілген белсенділік. Циркадтық ырғақтар - шамамен 1 күн ішінде қайталанатын биологиялық тербелістер. Бұл физикалық, психикалық және мінез-құлықтық өзгерістер, олар шамамен 24 сағатты құрайды және организмнің қоршаған ортасындағы жарық пен қараңғылыққа жауап береді. Олар көптеген тірі заттарда, соның ішінде жануарларда, өсімдіктерде және көптеген ұсақ микробтарда болады. Циркадиялық ырғақтар әсер етеді: ✓ұйқыдан ояну циклдеріне, ✓гормондардың шығарылуына, ✓дене температурасына ✓дененің басқа да маңызды қызметтеріне. ✓ұйқысыздық сияқты әртүрлі ұйқының бұзылуымен байланысты болды. Қалыпты емес циркадиялық ырғақтар: ✓семіздікке, ✓диабетке, ✓депрессияға, ✓биполярлық бұзылуға ✓маусымдық аффективті бұзылуға байланысты болды. Депрессиядан зардап шегетін адамдар әрдайым дерлік серотонин жүйесінің функционалды бұзылуынан зардап шегеді. Серотонин - нейротрансмиттер, бірақ ол сонымен бірге бақыт гормоны ретінде де белгілі, өйткені біздің серотонин деңгейіне біздің психикалық әл-ауқатымыз қатты әсер етеді. Серотониннің, әсіресе мидың жетіспеушілігі көңіл-күйдің нашарлауына әкеледі және психикалық жағдайды нашарлатады. Мелатонин гормонының бір түнде серотониннен түзілетіндігі оның себебін түсіндіреді серотониннің жетіспеуі ұйқының бұзылуына әкелуі мүмкін. Көзге күн сәулесі түскен кезде эпифиздіңмелатонин өндірісі тежеліп, өндрілген гормондарадамды сергек ұстайды. Көзге жарық түспегенкезде эпифизде мелатонин түзіліп, адам шаршайды. 36.Газдардың (О2, CO2) қан арқылы тасымалдануы. Гемоглобиннің диссоциациясы және оның түзілуіне әсер ететін факторлар. Қанның оттегілік сыйымдылығы. Организмде тіршілікке қажет газдар: өкпеден -> тінге, тіннен -> өкпеге қанмен тасымалданады. О2, СО2, азот – қанға атмосфералық ауадан енеді. О2 - артерия қантамырында СО2 – вена қантамырында көбірек болады. Азот – газ алмасуына қатыспайды, қантамырлардағы мөлшері тек 1%. Өкпеде: О2 ауадан->қанға, СО2 қаннан ->альвеолаға өтеді. Тінде керісінше: О2 қаннан -> тінге, СО2 тіннен ->қанға ауысады. О2 – көбінесе гемоглобинмен қосылып, оксигемоглобин түрінде тасымалданады: О2+гемоглобин->оксигемоглобин Қандағы газдардың, әсіресе еріген газдардың жалпы көлемі – атмосферадағы меншікті қысымына байланысты. О2-нің меншікті қысымын әдейі жоғарылатса, қанда көбейеді. Ал капилляр эндотелийінен еріген газдар ғана өтеді, сондықтан О2 тінге көбірек тасымалданады. О2-нің бұл қасиеті – медицинада емдеу мақсатында кеңінен п-ды. Адам О2-ге толы қысым камерасына кіргізіледі, О2-нің меншікті қысымы көбейеді. Нәт-де: қанда гемоглобин+ О2 әрекеттесіп, түгелдей оксигемоглобинге айналады. Солайша қан әбден О2 қанығады. Гемоглобиннің толық оксигемоглобинге айналуы – қанның оттегіне қанығу сыйымдылығы д.а. О2 артериядан -> тінге түгелдей өтпейді, біразы венада қалады. О2 артериядан -> тінге келіп сіңген бөлігін - О2 сіңіру коэффициенті д.а. Ол ағзалар мен тіндердің қызмет қарқынының көрсеткіші. Оксигемоглобин диссоциациясы. Қан айналысының үлкен шеңбері капиллярларында оксигемоглобин ыдырап, О2 бөліп шығарады. О2 ->тінге өтеді. Оксигемоглобиннің түзілуі мен ыдырауы:қандағы О2 меншікті күшіне байл. Гемоглобин сұйықтығындағы О2 меншікті қысымын жоғарылатса: 40 мм с.б. жеткізсе, гемоглобиннің 75% , ал 60 мм жеткізсе, 90% оксигемоглобинге айналады. О2 меншікті қысымына байланысты оксигемоглобиннің мөлшеріне көрсететін сызық – оксигемоглобиннің ыдырау сызығыд.а. Оксигемоглобиннің ыдырау сызығы –гемоглобиннің О2 –ні қосып алу не сол қосылған О2 –ні бөліп шығару қасиеті байл. Себебі: 1. О2 –нің қандағы меншікті қысымына, 2. Гемоглобиннің О2 тектестігі эритроциттердегі 2,3-дифосфоглицерат затына, оның гемоглобин молекуласындағы орнына байл өзгеріп отырады Оксигемоглобин түзілуі – ыдырау қарқыны қандағы СО2 меншікті қысымына байл. Тін капиллярларындағы СО2 меншікті қысымы 40 мм жеткенде: 1. оксигемоглобин ыдырай бастайды 2. Қанда Н+ сутегі ионы көбейеді 3. Дене қызуы аздап көтеріледі, сонда да оксигемоглобин ыдырайды. Ал қан айналысының кіші шеңберінде керісінше: 1. СО2 , сутегі иондары азаяды. 2. Өкпе тінінің қызуы төмендейді 3. гемоглобиннің О2 мен тектестігі жоғарылайды Осының барлығы – оксигемоглобин түзілуін күшейтеді. 37.Симпатикалық және парасимпатикалық жүйелерінің ерекшеліктері (орталықтары, ганлгийлерінің орналасуы, нейротрансмиттері). Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімі Симпатиқалық жүйке жүйесінің түйіндері жотаны бойлай әрбір омыртқаның екі жағында тізбектелген және омыртқалар алдында алысырақ орналасқан үш мойын ганглийі, оның ішінде жұлдыз тәрізді түйін, құрсак қуысында шажырқайлық ганглийлер бар. Симпатикалық жүйке жүйесі зат алмасуды күшейтеді, көптеген тіндердің қозуын арттырады, белсенді қызметке ағзаның күшін жұмылдырады. Симпатикалық бөлім адреналин әсерінен қозады. Вегетативті нерв жүйесінің парасимпатикалық бөлімі Парасимпатикалык жүйке жүйесінің ганглийлері- ағзалар ішіндегі интрамуральдық түйіндер түрінде орналасқан. Парасимпатикалық жүйе жұмсалған энергия қорын қалпына келтіруге ықпал етеді, ұйқы кезінде ағзаның жұмысын реттейді. Парасимпатикалық бөлімі ацетилхолиннің әсерінен қозады. Симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдердің жеке органдарға әсері СИМПАТИЧЕСКИЙ БӨЛІМІ: • жүректің жиырылу жиілігі мен күшін арттырады; • адреналин шығарылуын ынталандырады; • қандағы глюкоза деңгейін арттырады; • қан қысымын арттырады; • бас миының, өкпенің және коронарлық артериялардың кеңеюін тудырады; • ішектің перистальтикасын және ас қорыту бездерінің (сілекей) жұмысын тежейді, тегіс бұлшықет сфинктерін азайтады; • несепағардың перистальтикасын азайтады, бұлшық етті босаңсытады және қуық сфинктерін азайтады; • бронхтар мен бронхиолдарды кеңейтеді, өкпе желдеткішін күшейтеді; • көз қарашықтарын кеңейтеді; ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМ: • жүректің жиырылу жиілігі мен күшін азайтады; • қандағы глюкоза деңгейін төмендетеді; • қан қысымын төмендетеді; • ішектің перистальтикасын күшейтеді және ас қорыту бездерінің (сілекей) жұмысын ынталандырады, тегіс бұлшықет сфинктерін босаңсытады; • несепағардың перистальтикасын күшейтеді, бұлшық еттер мен қуық сфинктерін босаңсытады; • бронх және бронхиолды тарылтады, өкпенің желдетілуін азайтады; • көз қарашықтарын тарылтады. 38.Гипофиздің алдыңғы бөлімінің гормондары және олардың басқа эндокриндік бездер функциясының реттелуіне қатысуы. Гипофиз мидың түп жағындағы түрік ершігінде орналасқан , салмағы 0,5—0,6 г, алдыңғы , ортаңғы , артқы бөліктерден тұрады . Алдыңғысы- аденогипофиз , ортаңғысы - меланогипофиз , артқы бөлігі- нейрогипофиз деп аталады . Құрылысы және қызметі жағынан олар әртүрлі , сондықтан олардың әр қайсысын бөлек без деуге де болалы . Адам және жануарлар тірлігі үшін қай бездің қандай маңызы . бар екенін білу мақсатымен зерттелетін безді сылып алып тастайды (экстирпация) . Гипофизді алып тастаса өсімтал жас бала өспей қалады , жыныс бездері кеш жетіледі , ал ересек адамның бездерін алып тастаса , жыныстық шабыты төмен дейді . Белок , май , көмірсу алмасуы бұзылады , қалқанша без , бүйрекүсті бездер кішірейеді , қызметі нашарлайды . Несеп бөлінуін де тәуліктік диурез күшейіп , шыжыңдық белгілері пайда болады . Сырттан тиетін зиянды әсерлерге деген төзімділігі кемиді . Осы айтылғандарың бәрі гипофиздің гормон шығару қызме тінің нашарлауының ( гипосекреция ) салдары . Ал гипофиздің қыз меті күшейсе ( гиперсекреция ) мұндай өзгерістердің сипаты қара мақарсы . Гипофиздың алдыңғы бөлігі -аденогипофиз уш түрлі, атап айтсақ, ацедофилдік , базофилдік және хромофобтық клеткалардан тұрады . Соңғылары - бас клеткалар осы бас клеткалардан дами ды . Бастапқы аталған екі клетка бүйрек үстіндегі бездердің қызметін күшейтіп , құрылымдық сипатын жақсартады . Гипофизде- соматотроптық СТГ (соматотропин ) , тиреотроптық ТТГ (тиреотропин) , аденокортикотроптық АҚТГ (адренокортикотропин) , гонадотроп тық ТТГ (гонадотропин) , фоллитропин ФСГ , лютеиндейтін ЛСГ , лютропин , пролактин гормондары түзіледі . Гормондардың физиологиялық әсері . Соматотропин жәй белок ацидофилдік клеткаларда түзіледі , денеде биосинтезді күшейтеді , барлық органикалық заттардың алмасуына , минералдык алмасуға , әсер етеді , әсіресе белок түзілуін , айталық РНҚ , синтездік қасиетін күшейтеді , амин қышқылдарының қаннан ткань клеткаларына өтуін , сіңуін тездетеді, сөйтіп клеткалар мен тканьдердің өсіп дамуын қамтамасыз етеді . Гормон сондай - ақ , азот тепе - теңдігін өзгертіп , денеде , азот қөбейеді , кальций , фосфат ; натрий тұздарының сақталуына себепкер , бүйрек тканінің өсіп дамуын ; қатаюын тез детеді . Қоллагендер түзілуін де ( коллагенезді ) үдетуі мүмкін . Соматотропин гликогеннің ыдырауын гликогенолиз , глюконеогенез процестерін тездетеді . Сондықтан СТГ гормоны шектен тыс көп шығатын болса қанда глюкоза , қант деңгейі жоғарылайды ( гипергликемия ) . Бұл көбінесе гипофиздік диабет ауруына тән . СТГ липоидтар мен май ыдырауын әсіресе бауырда бета - тотығуын : күшейтеді , қанда кетоденелерді көбейтеді де , бұл өнімдердің дене еттеріне сіңуін үдетеді , сөйтіп сан еттерінің тонусын , күшін өсіреді . Осы айтылған әсерлерді жүзеге асыру үшін денеде СТГ ғана емес , басқа бездердің гормондары да әсіресе глюкокортикоидтар , тироксин және инсулин жеткілікті болуға тиіс . • СТГ әдеттегіден аз түзілетін болса адамның бойы өспей қалады , ол тіпті 1 метрден аспауы мүмкін . Мұндай адамды гипофиздік ергежейлі дейді . Ергежейлінің дене бітімі дұрыс қалыптасқан : бастың көлемі , аяқ - қолдың , кеуде - көкіректің ұзындық өлшемдері бір - біріне сәйкес болады , жыныс мүшелері өспейді , жыныс белгілері айқын емес , жетілмеген . Мұндай адам індет ауруларға төтеп бере алмайды , көбінесе оның ғұмыры қысқа болады . • СТГ шектен тыс көп болса , адамның бойы тез өсіп 240—250 см ге , ал салмағы 150 кг - ға дейін жетуі мүмкін . Оны гипофизарлық алып ( гигант ) дейді . Өсуі тоқтаған ересек адамда СТГ гиперсекрециясы акромегалия дертіне әкеліп соғады . Адам денесінің өсіңкі , шығыңқы жерлері ( иегі , мұрны , ерні , жағы , маңдай төмпешіктері , бармақтары ) өседі , гипофизбен қызметтес бездердің жұмысы өзгереді . Адренокортикотропин — бүйрекүсті бездің өнімі . Ол аталған бездің қыртыс қабатындағы клеткаларын өсіріп , кортикостероид гормондардың әсіресе глюкокортикоидтардың түзіліп , сыртқа шығуын үдетеді . Глюкокортикоидтар адамның ашу ренішін , қайғы мұңын басып , көңіл күйін жақсартады . Ем қонбаған ауруларға кортизон , гидрокортизон гормондарын беріп , олардың сырқатына деген төзімділігін күшейтуге болады . Тиротропин - қалқанша тканін ұлғайтып , оның сөліністік қабілетін күшейтеді . Тиротропин шектен тыс көп шығарылса гипофиздік гипертиреозға әкеліп соғуы мүмкін . Гонадотропин- екі түрлі гормоннан тұрады : лютропин — аналық және аталық без — тестостерон мен прогестерон гормондарының түзіліп бөлінуін күшейтеді . Әйелде ( овуляция ) аналық клетканың пісіп жетілуімен безді жарып шығуын тездетеді , оның орнында пайда болған сары дененің қызметін жақсартып , қалыптасуын қамта масыз етеді . Фоллитропин — ана безі фолликуласын ұлғайтып , онда гормондар түзілуін үдетеді , қанда эстрогендерді көбейтеді және сперматогенезді тездетіп , сперматозоидтардың өсуін жеделдетеді . 39.Қан мен тіндер арасындағы газ алмасу. Қан мен тіндер арасындағы газ алмасуды қамтамасыз ететін факторлар. Организмде тіршілікке қажет газдар: өкпеден -> тінге, тіннен -> өкпеге қанмен тасымалданады. О2, СО2, азот – қанға атмосфералық ауадан енеді. О2 - артерия қантамырында СО2 – вена қантамырында көбірек болады. Азот – газ алмасуына қатыспайды, қантамырлардағы мөлшері тек 1%. Өкпеде: О2 ауадан->қанға, СО2 қаннан ->альвеолаға өтеді. Тінде керісінше: О2 қаннан -> тінге, СО2 тіннен ->қанға ауысады. • О2 – көбінесе гемоглобинмен қосылып, оксигемоглобин түрінде тасымалданады: o О2+гемоглобин->оксигемоглобин • Қандағы газдардың, әсіресе еріген газдардың жалпы көлемі – атмосферадағы меншікті қысымына байланысты. • О2-нің меншікті қысымын әдейі жоғарылатса, қанда көбейеді. Ал капилляр эндотелийінен еріген газдар ғана өтеді, сондықтан О2 тінге көбірек тасымалданады. О2-нің бұл қасиеті – медицинада емдеу мақсатында кеңінен п-ды • Адам О2-ге толы қысым камерасына кіргізіледі, О2-нің меншікті қысымы көбейеді. Нәт-де: қанда гемоглобин+ О2 әрекеттесіп, түгелдей оксигемоглобинге айналады. Солайша қан әбден О2 қанығады. Гемоглобиннің толық оксигемоглобинге айналуы – қанның оттегіне қанығу сыйымдылығы д.а. О2 артериядан -> тінге түгелдей өтпейді, біразы венада қалады. О2 артериядан -> тінге келіп сіңген бөлігін - О2 сіңіру коэффициенті д.а. Ол ағзалар мен тіндердің қызмет қарқынының көрсеткіші. Оксигемоглобин диссоциациясы. Қан айналысының үлкен шеңбері капиллярларында оксигемоглобин ыдырап, О2 бөліп шығарады. О2 ->тінге өтеді. Оксигемоглобиннің түзілуі мен ыдырауы: қандағыО2 меншікті күшіне байл. Гемоглобин сұйықтығындағы О2 меншікті қысымын жоғарылатса: 40 мм с.б. жеткізсе, гемоглобиннің 75% , ал 60 мм жеткізсе, 90% оксигемоглобинге айналады. • О2 меншікті қысымына байланысты оксигемоглобиннің мөлшеріне көрсететін сызық – оксигемоглобиннің ыдырау сызығыд.а. Оксигемоглобиннің ыдырау сызығы – гемоглобиннің О2 –ні қосып алу не сол қосылған О2 –ні бөліп шығару қасиеті байл. Себебі: 1. О2 –нің қандағы меншікті қысымына, 2. Гемоглобиннің О2 тектестігі эритроциттердегі 2,3-дифосфоглицерат затына, оның гемоглобин молекуласындағы орнына байл өзгеріп отырады • Оксигемоглобин түзілуі – ыдырау қарқыны қандағы СО2 меншікті қысымына байл. Тін капиллярларындағы СО2 меншікті қысымы 40 мм жеткенде: 1. оксигемоглобин ыдырай бастайды 2. Қанда Н+ сутегі ионы көбейеді 3. Дене қызуы аздап көтеріледі, сонда да оксигемоглобин ыдырайды. Ал қан айналысының кіші шеңберінде керісінше: 1. СО2 , сутегі иондары азаяды. 2. Өкпе тінінің қызуы төмендейді 3. гемоглобиннің О2 мен тектестігі жоғарылайды Осының барлығы – оксигемоглобин түзілуін күшейтеді. |