Русский язык. 5кл.язык книга. 5чу классехь нохчийн мотт хьехаран методически куьйгалла хьехархошна г!оьнна СоьлжаГ1ала ао ипк Грозненский рабочий

• Название: 5чу классехь нохчийн мотт хьехаран методически куьйгалла хьехархошна г!оьнна СоьлжаГ1ала ао ипк Грозненский рабочий
• Анкор: Русский язык
• Дата: 10.04.2022
• Размер: 237.44 Kb.
• Имя файла: 5кл.язык книга.docx
• Тип: Документы; #459289
• страница: 9 из 10

§§ 50-59. Белхан тетрадь. № 115.

Рефлекси. Дешархоша урокан хьесап до.

• 
  «Щердош» ц1е йолуш дитт хилча, муьлха пайде генаш хила тар-
  лора цуьнан?
  

Мила? Муьлш? Х1ун?

долахь юкъара

4‘

J


108



грамм, классаш
легарш

- Дела реза хуьлда! 1одика йойла!


дожарш

терахь

суффиксаш


Урокан чулацам: Щердешан грамматически таллар.

Урокан тайна: хаарех пайдаэцаран урок.

Урокан 1алашо:

1. 
   цкрдашах 1амийнарг карладаккхар;
   
2. 
   ц1ердош грамматически талларан некъ бовзийтар;
   
3. 
   ненан матте болу безам ч1аг1бар, к1аргбар.
   

Урок Ыаяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Малхо хьоьстуш зезаг ду со,

Ломахь сенчу бай т1е даьлла.

Вочу матто со ма дийца,

Вочу куьйга со ма хьаде. (Сатуев Хь.)

1. 
   Дешнаш т1ехь кхеторан болх.
   
2. 
   Х1ун ала лаьа авторна х1окху дешнашца?
   

И. Долчу хаарийн актуализаци.

1. 
   Дифтонгаш хезаш долу дешнаш къастор.
   
2. 
   Шала мукъаза элпаш долу дешнаш лахар.
   
3. 
   И дешнаш (1-ра, 2-г1а) нийсаяздаран бакъонаш йийцар, ч1аг1ъяр.
   
4. 
   Щердешнаш схьакъастор: малхо, зезаг, бай, матто, куьйга.
   
5. 
   Дуьйцу церан терахь, дожар, легар, класс.
   
6. 
   Карладоккху, муха къастадо легар, дожар, класс; муха кхоллало ц1ердешнийн дукхаллин терахь, схьадаьлла я схьадалаза хилар.
   

3. 
   Керлачунна т1едахар.
   

1. Цкрдашах а, цуьнан билгалонех а вай дуккха а дийцина уро- кашкахь. Х1инца хьовсур ду вай, мел 1амийнарг цхьана рогкхь, кепехь нисдина, иза дийцаран некъ бовза.

- Цунах лаьцна муха ала мегар ду?

Т1аккха вайн урокан ц1е муха билгалйоккхур яра вай?


109


I

V. Урокан жам1 дар. Караде г1алат (уьн тТехь ду дешнаш):
малх	нана	серло	ахархо
дуьне	йиша	латта	дешархо
яхь	бер	зезаг	юьртахо
къонах	йоТ	синтар	1илманча

1. 
   Ц1ахь: шардар № 293 я № 294.
   
2. 
   Рефлекси.
   
3. 
   Вайн уроках лаьцна х1ун ала мегар ду?
   
4. 
   Х1ун нисделла вайн тахана?
   
5. 
   Ледара arlo муьлханиг яра?
   
6. 
   1одика йойла! Дела реза хуьлда!
   

110


I

2. 
   чу КЛАССЕХЬ 1АМИИНАРГ КАРЛАДАККХАР
   

Урокан чулацам: Щердешнийн дожарш.

Урокан тайпа: хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1. 
   ц1ердашах 1амийнарг карладаккхарца т1еч1аг1дар;
   
2. 
   г1алаташ каро а, нисдан а 1амор;
   
3. 
   ненан матте болу безам ч1аг1бар.
   

Урок д1аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор (мотиваци).

...Зезагийн лестарехь,

Техкарехь диттийн,

Къайленаш соь юьйцуш,

Ловзарехь х1орд,

Ладоьг1ча шабаршца Бешарчу нитгийн,

Соь ницкъ лург хиллера Сан ненан мотт. (Рашидов Ш.)

1. 
   Дешнийн маь1на дастар. Байтан коьрта маь1на долу дешнаш схьакъастор.
   
2. 
   Дол чу хаарийн актуализаци.
   

1. 
   Схьаяздо ц1ердешнаш, билгалдоху дожарш.
   
2. 
   Къастадо терахь, легар.
   
3. 
   Легадо цхьацца хаьржина ц1ердош.
   
4. 
   Урокан ц1е билгалйоккху.
   

5.1амат т1ехь болх. Шардар № 296 (II).

5. 
   Белхан тетрадь. № 122.
   

3. 
   Т1еч1аг1дар.
   

1. 
   Тобанашкахь болх.
   

1. 
   . Х1окху маь1ница ц1ердешнаш даладе (ц!ерш):
   

олхазарийн дийнатийн диттийн

човка уьстаг1 дакх

2. 
   . Дукхаллин терахье даха уьш (барта).
   

2. 
   Сада1аран минот.
   

111

3. 
   Дешнийн диктант.
   

Manx, суьйренан, седане, дешархочо, йоза, толамхо, ч1ег1ардигах,
ойланца, дийцар, г1иллакхах, безамца, матте, дог1ано, вешин, йенах,

дикаллина, собаро.

1. 
   . Билгалдоккху х1ораннан дожар.
   

4. 
   Карточкашца болх (легадо ц1ердешнаш).
   

4. 
   Урокан жам1 дар.
   

1. 
   Синтаксически таллам.
   

Стигал къекъа, ткъес детта, цуьнан серлоно

2. 
   Муьлха дош ду совнаха?
   

Адам хьоза кхор

к1ант къиг 1аж

Рамзан зарзар хьач

1ела москал хьаьмц

5. 
   Ц1ахь: кхочушде шардар № 297.
   
6. 
   Рефлекси. Хаттаршна жоп ло. Урокехь бинчу белхан мах хада-
   бо эксперташа.
   

• 
  Суна урокехь къаьсттана тайна ду ...
  
• 
  Суна вайн урокан ледара аг1онаш хийтира ...
  
• 
  Шуна бар калла! Дела реза хуьлда!
  

б1аьрса дойу.

кхачам

подлежащи

ц1ердош

сказуеми


Урокан чулацам: Омонимаш, синонимаш, антонимаш. Урокан тайна: хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1. 
   лексикех 1амийнарг карладаккхар;
   
2. 
   омонимех, синонимех, антонимех долу хаарш т1еч1аг1дар;
   
3. 
   халкъан барта кхолларалле безам кхиор.
   

Урок д1аяхьар I. Дешархойн ойла г1еерзор.

Оьрсийн матте гочде xlapa дешнаш:

Даймохк - Родина, стигал - небо,

доьзал - семья, дуьне - мир,


112


I


1



къинхетам - доброта, доттаг1 - друг, машар - мир,


малх - солнце, г1арг1ули - журавль, кхокха - голубь.


II. Долчу хаарийн актуализаци.

1. Уьн т1ехь долчу дешнашца болх.


адаман, повестан


Аьхке - 1а.
Дукха -
Деха-
Дика -
Сихалла -

Дуьхьалара маь1на
долу дешнаш лаха.

2. Дешархоша дагадоуьйту, х1ун олу оцу тайпанчу дешнех (синони- маш, омонимаш, антонимаш).


Корта
Ког-

Церг-
Мара-
Пап-

Маь1на даста.


Говр - дин, алаша.
Ахча -
Тарсал -
Гамо -
Пала-

Гергара дешнаш даладе.

3. 
   Керлачух дийцар.
   

1. 
   Сада1аран минот.
   
2. 
   Интерактивни уьн т!ехь болх д1ахьо, хаттаршна жоьпаш луш.
   

1. 
   . Лаьтта бухара хьаладолуш долу хи? (Шовда, хьаст.)
   
2. 
   . Буса чохь са гайта латош ерг? (Чиркх, стогар, лампа.)
   
3. 
   . Tlexyyui йолу говр? (Дин.)
   
4. 
   . Х1уманна б1аьрмециг верг. (Сутара, саьхьара.)
   
5. 
   . Къинхетам боцу стаг? (Къиза, дера.)
   
6. 
   . Харцдерг дийцар? (Аьшпаш, пуьташ.)
   

3. 
   Тобанашкахь къовсадалар.
   

Дешнашна антонимаш даладе:

1 -ра тоба - хан (суьйре - 1уьйре, ...)

2. 
   г1а тоба - бос (1аьржа - к1айн, ...)
   
3. 
   rIa тоба - чам (дуьра - теза, ...)
   
4. 
   г1а тоба - амал (дика - вон,...)
   
5. 
   г1а тоба - барам (еха - йоца, ...)
   

3. 
   Т1еч1аг1дар.
   

Антонимех, синонимех ловзар.

XIopa тобано вукхаьрга дош олу, цара дуьхьал синоним, антоним ялайо.


113


I

3. 
   Урокан жам1 дар.
   

Синтаксически таллам бе.

Буьйцу мотт шера а, ц1ена а хила беза.

3. 
   Щахь: шардар № 300.
   
4. 
   Рефлекси.
   

Эксперташа билгалбоху урокехь жигара болх бинарш, резабацар а дуьйцу (нагахь делахь).

• 
  Вайн урокан мах муха хадор бара аша?
  
• 
  Х1унда?
  
• 
  Дела реза хуьлда! 1одика йойла!
  

Урокан чулацам: Цхьанатайпана меженаш.

Урокан тайна: хаарех пайдаэцар.

Урокан Iалашо:

1. 
   цхьанатайпана меженаш къасто хаар;
   
2. 
   синтаксисах долу хаарш т1еч1аг1дар;
   
3. 
   1алам деза а, лардан а 1амор.
   

Урок д1аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Хаарш зер.

1. 
   XIapa дешнаш девзий вайна?
   

Г1ерг1а, арц, лекъ, н1аьвла, наж, бага, шоршал, бецан меъ.

2. 
   Палат дуй кхузахь?
   

Ницк1, ламт1е, къант, ч1егардиг, дит, дотаг1, лексика, предложе­ны, олхазар.

II. Долчу хаарийн актуализаци.

1. 
   Дешнийн нийсаяздарх лаьцна дийцар.
   

Шалха а, шала а элпаш. Ц1ера болх юкъ-юкъара таллар.

2. 
   Синтаксически таллам бо предложенешна (уьн т1ехь а, тетрадаш т1ехь а).
   

Бераш шайн хъехархочуьнца хьуьнах дахара. Цигахь царна доккха- чу дитта т!ехъ жима, ц1ег1очу басахь долу экха гира. Цуьнан ира цер- гаш а, горга кегий б1аъргаш а, доккха месала ц1ога а дара.


114





Предложенешна юкъара башхалла юьйцу. (3-чу предложенехь цхьанатайпана меженаш ю).

3. 
   Керлачунна т1едахар.
   

1. 
   Х1ун маь1на ду цхьанатайпанчу меженийн предложенехь?
   
2. 
   Х1ун пайда бу вайна уып хаар?
   
3. 
   Сада1аран минот.
   
4. 
   Шардар № 301. Юкъара схьаязйо цхьанатайпана меженаш шайца йолу предложении. (Дешархоша шаып кхочушбо и болх.)
   

3. 
   Т1еч1аг1дар.
   

«Стела1ад» журнал т1ера схьаязйо цхьанатайпана меженаш йолу предложении. Дуьйцу, уып муьлха меженаш ю.

3. 
   Урокан жам1 дар.
   

Предложенеш х1иттае зезагийн тайпанех (пет1аматаш, боьлкъа- зар, ...); диттийн тайпанех; акхаройх дуьйцуш йолу.

3. 
   Щахь: шардар № 304.
   
4. 
   Рефлекси.
   

Дешархоша шаып хадабо урокан мах, берийн жоьпийн хьесап до.

• 
  Со реза хилира (ца хилира)...
  
• 
  Шуна баркалла! Дела реза хуьлда!
  

Урокан чулацам: Предложении тайпанаш. Урокан тайна: долчу хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1. 
   предложении тайпанаш карладахар;
   
2. 
   дозуш долу къамел кхиор;
   
3. 
   халкъан барта кхолларалле йолу шовкъ кхиор.
   

Урок д!аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Хан яьлла, буьйса а жимъелла,

Сахьто шен саде1ар дагардо.


115


$





Там хилла, т1ам хьоькхуш тийналлех,

Коьрто шен ойланаш кегайо. (Дакаев С.)

1. 
   Мог1анийн чулацам бийцаре бар.
   
2. 
   Нийса а, т1едеана а маь1нехь долу дешнаш къастор.
   
3. 
   Омонимаш билгалъяхар.
   

2. 
   Долчу хаарийн актуализаци.
   

1. 
   Интерактивни уьн т1ехь болх.
   

• 
  Вовшах ца долу ши олхазар (?) - (Де-буьйса) (.)
  
• 
  Муьлха дитт ду шийтта га долуш, xlopa гаьн т1ехь ткъе итт г1а долуш, оцу rla т1ехь цхьа arlo к1айн, важа arlo 1аьржа болуш (?) - Дитт шо ду. Шийтта га шийтта бутт бу, гаьн т1ера ткъе итт rla ткъе итт де ду, к1айн-1аьржий ши arlo дей, буьйсий ду (.)
  
• 
  Ма бух бац, ма доза дац халкъан хьекъалан (!)
  

2. 
   Сацаран хьаьркаш х1иттадо.
   
3. 
   Дуьйцу, диалог стенах олу.
   
4. 
   Маса тайпана предложении ю вайн текстехь?
   

п

2. 
   Керлачунна т1едахар.
   

1. 
   Самукъане минот.
   
2. 
   Xlopa предложени шен чулацаме хьаьжжина хуьлу:
   

1. 
   дийцаран;
   
2. 
   хаттаран;
   
3. 
   айдаран;
   
4. 
   т1едожоран.
   

2. 
   Т1еч1аг1дар.
   

1. 
   Дешархоша шаьш болх кхочушбо. Шардар № 302.
   
2. 
   Xlopa тобанехь шаьш шайн болх толлу, предложенийн тайпанаш дуьйцу.
   
3. 
   Xlopa тобано цхьацца предложенех (шайна деллачу кехаташ т1е- ра) еа а тайпана предложенеш кхуллу (дийцаран, хаттаран, айдаран, т1едожоран).
   

2. 
   Урокан жам1 дар.
   

Шаьш х1иттийначех цхьа предложени юьззина синтаксически тал-

лар.

2. 
   Ц1ахь: шардар № 312.
   

116


')





VII. Рефлекси.

• 
  Су на хета ...
  
• 
  Су на ала лаьа ...
  
• 
  Баркалла! Дела реза хуьлда!
  

Урокан чулацам: Долахь а, юкъара а ц!ердешнаш.

Урокан тайна: хаарех пайдаэцар, т1еч1аг1дар.

Урокан 1алашо:

1. 
   долахь а, юкъара а ц1ердешнаш карладахар;
   
2. 
   ц1ердашах 1амийнарг т1еч1аг1дар;
   
3. 
   г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.
   

Урок д!аяхьар

1. 
   Дешархойн ойла т1еерзор.
   

Х1етал-метал хаийла шуна:

• 
  го врал лекха, ж1аьлел лоха;
  
• 
  некъал дехьа-сехьа веха ши ваша;
  
• 
  йоьдуш - яьсса, йог1уш - юьзна;
  
• 
  цхьа корта, исс лерг, пхи даь1ахк.
  

2. 
   Долчу хаарийн актуализаци.
   

1. 
   Ц1ера болх таллар.
   
2. 
   Лахахь яздинчу дешнашна юкъара схьакъастаде ц1ердош доцург. Йийца церан грамматически билгалонаш.
   

а) дохк, х1аваъ, хьекъал, дош;

б) шахьар, стогалла, ц1ерпошт, хьормат;

в) сихалла, ала, даар, хьехар, алар;

г) сингаттам, х1ордахо, деша, кхетам;

д) хьажа, хьежам, дошам, хаа.

3. 
   Керлачунна т1едигар.
   

1. 
   Дешнийн диктант.
   

Даймохк, г1иллакх, юрт, Хьава, Орга, орам, малх, Мохьмад, дош, говр, Терк, Бадуев, йо1, горгали, Шела.

2. 
   Шина б1ог1амалге доькъу и дешнаш, дуьйцу, муьлхачу билгалон- ца декъа деза.
   

Сада1аран минот.


117

4. 
   Т1еч1аг1дар.
   

1. 
   Тобанашкахь къовсадалар.
   

Билгалйинчу темина ц1ердешнаш алсам яздарехь муьлха тоба хьал-

хайолу? (2 минот.)

1. 
   1алам- 4)хиш-
   
2. 
   говзалла - 5) ярташ -
   
3. 
   адаман амал - 6) вахар гойтурш -
   

2. 
   Шардар № 307 (барта).
   

5. 
   Урокан жам1 дар.
   

Даладе масалш: долара ц1ердош, юкъара ц1ердош.

Кеп: лор - Ахьмад, яздархо - Махмаев Жамалдин ...

6. 
   Ц1ахь: шардар № 305.
   
7. 
   Рефлекси.
   

1. 
   Дешархоша урокан хьесап шаыл до.
   
2. 
   «Щердош» темина хаарийн тускар дузу:
   

х1ума билгалйо -
долахь я юкъара -
терахь, легар -
грамм, класс -
дожарш -

- Дела реза хуьлда! 1одика йойла!