Аддзел адукацыі Верхнядзвінскага райвыканкама Вучэбнаметадычны кабінет Вусныя выказванні па беларускай мове і літаратуры
 Скачать 0.6 Mb.
|
|
Дзяды. "Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, і старыя, і малыя, хто на гэтай сялібе жываў, хлеба-солі ждаў. Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, к свайму сталу, к нашаму прыпечку, хлеба-солі засылайце, каб было чым душы памінаць год ад году, век ад веку." Дзяды - гэта гуманны памінальны абрад, якім беларускі народ спрадвеку ўшаноўваў памяць намёрлых продкаў. Адбываліся яны ў асноўным у суботу, напярэдадні Змітравага дня. Дзяды - сваеасаблівы абрад, некалі ён падмацоўваўся вераю, нібыта душа нябожчыка сыходзіць ў гэты дзень на зямлю. Вось чаму да сустрэчы Дзядоў старанна рыхтаваліся: мужчыны прыбіралі панадворак, жанчыны завіхаліся ў хаце, як перад прыняццем дарагіх гасцей. Праціралі і завешвалі новымі ручнікамі абразы. Рабілася гэта дзеля таго, каб паказаць продкам, наколькі дбала падтрымліваецца нашчадкамі парадак у гаспадарцы. На могілкі ішлі ўсей сям'ёй. Успаміналі памёрлых сваякоў, маліліся, амаль над кожнай магілай, галасілі жанчыны, прыпаўшы тварам да насыпу, звяртаючыся да нябожчыка як да жывога. Калі вярталіся дадому, то пачыналі памінальную вячэру. Стол на Дзяды ахопліваў ледзь не ўсю нацыянальную кухню. Разам з абавязковымі рытуальнымі стравамі гатавалі ласункі якія былі асабліва любімыя ў памёрлых сваякоў. Пачыналі вячэру часцей за ўсё тады, калі надыходзіў час запальваць агонь. Апраналіся па-святочнаму, засцілалі стол белым абрусам. Гаспадар хаты ці старэйшы ў сям'і, запаліўшы свечку, прымацоўваў яе каля абразоў ці ставіў на стол і чытаў малітву. У народзе падрымліваецца вера, што душы продкаў нябочна прысутнічауць у хаце, для іх проста на стол, на акно ў асобную пасудзіну ў самым пачатку адліваецца гарэлка і адкладваецца ад кожнай стравы. Як і на звычайных памінках, стоя вельмі часта пачыналі з куцці. Потым гаспадар падымаў чарку, памінаў нябожчыкаў, жадаў жывым прыждаць наступных Дзядоў. Застолле праходзіла ва ўспамінах памершых добрым словам, і добрым словам стараліся гаварыць толькі на сумныя тэмы. Сядзелі за сталом доўга. Гаварылі: "Трэба і паплакаць, і пашкадаваць пакойнічкаў, то яны нас не забудуць". Стол, як правіла, пакідалі непрыбранным - для падмацавання сіл памёршых, толькі засцілалі яго зверху абрусам. Так адзначаліся "Дзяды" раней і зараз. Я ведаю, што наша краіна багата на розныя святы і абрады. Але мне вельмі шкада, што многія з іх зніклі назаўсёды з нашай гісторыі. Гэта адбывалася па многіх прычынах, але галоўная - знікненне сялянства, а таксама тое, што беларусаў многія не лічылі самастойнай нацыяй, у што самі беларусы пачыналі верыць, таму і пачалі губляць свае карані. Але не ўсё так дрэннна на першы погляд, бо некаторыя святы і абрады пачынаюць аднаўляцца і мне прыемна бачыць гэта, але мы ніколі не вернем поўнасцю тое, што страчвалі вякамі, мы можам толькі ў нейкай ступені ліквідаваць белыя плямы нашай культуры. Мінчанка Алена Іванаўна, Сар’янская сярэдняя школа Калі ж заслона зноў апала І ў зале ўспыхнула святло, Ізноў ім радасна было… М. Танк Тэатр з’яўляецца адным з найбольш старажытных і распаўсюджаных на Беларусі відаў мастацтва. Гэтаму спрыялі дзве асноўныя акалічнасці. Па-першае, беларус па сваёй генетычнай прыродзе вельмі тэатральны чалавек, здольны пра падзеі і ўчынкі людзей не толькі маляўніча расказаць, а і вобразна іх паказаць, разыграць, скарыстоўваючы багатую міміку, тэмперамент, імправізацыйны дар. Яшчэ і цяпер, у наш цывілізавана-рацыянальны час, калі тэхнічны прагрэс нівеліруе нацыянальную самабытнасць, сцірае народныя традыцыі, можна сустрэць, асабліва ў вёсках, ды і ў гарадах таксама, нямала прыроджаных умельцаў, якія таленавіта, з бляскам могуць увасобіць і камічныя, і трагічныя сцэнкі. У мінулыя часы такіх умельцаў, якія сваім адмысловым мастацтвам не саступілі б па майстэрству прафесійным артыстам, было безліч. І яны аказвалі вялікае ўздзеянне на людзей, на іх духоўнае жыццё. Другая прычына-геаграфічнае размяшчэнне Рэспублікі Беларусь, якая знаходзіцца ў самым цэнтры Еўропы і праз якую пралягаюць магістральныя шляхі ў заходнія, усходнія, паўднёвыя, паўночныя краіны. На працягу доўгай, пакутнай гісторыі разам са шматлікімі войнамі, якія рэдка абміналі Беларусь, разам з рабаваннем мастацкіх каштоўнасцей і матэрыяльных сродкаў, вынішчэннем чужынцамі мясцовага насельніцтва на нашу зямлю дзьмулі і дабратворныя вятры, найперш звязаныя з культурнымі хвалямі. І Беларусь з удзячнасцю ўбірала ў сябе дасягненні іншых тэатральна блізкіх і няблізкіх народаў, як і шчодра дзялілася з імі ўласнымі набыткамі. Карані традыцый беларускага тэатральнага мастацтва ў старажытнасці. Фальклорны тэатр, які пачынаўся з рытуалаў, абрадаў, карагодаў, народных гульняў, увабраў у сябе дзейсную аснову відовішча. У народных паказах ігравы пачатак уключаў дзеянне і слова. Для выканаўцаў характэрна былі яркасць, кідкасць і ўзбуйненасць фарбаў, падкрэсленая манера ігры, імправізацыйнасць. Увасобленыя персанажы вызначаліся рэзкай размежаванасцю і акрэсленасцю. Паказы звычайна мелі сінтэтычны характар, у іх спалучаліся розныя віды сцэнічнага мастацтва: драматычнае, музычнае, харэаграфічнае. Усё гэта ўласціва творчасці скамарохаў, паказам інтэрмедый, батлейкі. У найбольш канцэнтраваным выглядзе выявілася ў народнай драме, самай развітай форме фальклорнага тэатральнага мастацтва. Традыцыі народнага тэатра перадаваліся з пакалення ў пакаленне, былі ўстойлівыя. Змяняліся, удасканальваліся сродкі выразнасці, сутнасць пераважна заставалася нязменнай. Камедыя здаўна лічылася “малодшай сястрой” трагедыі. У перакладзе са старажытнагрэчаскай мовы слова “камедыя” азначае паказ, спектакль, ”вясёлы натоўп людзей” і “песня”. Камедыя - старадаўні і вечна малады, заўсёды папулярны від драматургіі. Не толькі за даўніну шануе яе сучасны глядач. ”Жывучасць” камедыі абумоўлена найперш яе зменлівасцю, здольнасцю хутка адгукацца на бягучыя падзеі. Камедыя глядзіць на жыццё скрозь прызму нечаканых супастаўленняў, парадоксаў, досціпаў. Смех -жанравая аснова камедыі, яе неад’емная рыса. Беларуская камедыя на працягу многіх гадоў была адным з самых выйгрышных, узорных жанраў нацыянальнай літаратуры. Крытыка ў савецкі час сцвярджала, што беларуская камедыя “займае камандныя вышыні” ў драматургіі не толькі ў рэспубліцы, але і далёка за яе межамі. Меліся на ўвазе перш за ўсё камедыйныя творы Кандрата Крапівы і Андрэя Макаёнка. Народны гумар, іронія, самаіронія, добразычлівае пакепліванне, з’едлівы сарказм - гэтыя рысы складаюць нацыянальную адметнасць беларускай камедыі. Традыцыйныя якасці беларускага смеху перадаліся беларускай камедыяграфіі нашага часу. Яны абумовілі творчы поспех драматурга Міколы Матукоўскага. Яшчэ ў камедыі “Амністыя” М. Матукоўскі паспрабаваў “паставіць” на гратэскавасць, сцэнічную ўмоўнасць, стварэнне адметнай сітуацыі. Гэты пошук працягваецца ў адной з самых вядомых яго п’ес-камедыі “Мудрамер”. У гэтым творы яскрава выяўляецца імкненне аўтара да інтэлектуалізацыі. Як і ў п’есе “Брама неўміручасці” Кандрата Крапівы, экспазіцыю камедыі “Мудрамер” складае фантастычнае адкрыццё. Вынаходнік Мурашка сканструяваў прыбор, які вымярае ... чалавечую дурноту. Супраць вынаходніка-адзіночкі выступае цэлы чыноўніцкі корпус, які, паводле свайго прызначэння, павінен быў бы яму спрыяць і дапамагаць, -група функцыянераў, якую драматург называе “Міністэрствам узгадненняў”. Упастаноўцы п’есы “Мудрамер” на сцэне Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы, прэм’ера якой адбылася ў тым жа 1987 годзе, зададзенасць, кансерватызм, уласцівыя бюракратычнай сістэме, падкрэслены праз сцэнаграфію. На сцэне была ўзведзена адмысловая піраміда, што складаецца са службовых сталоў, за кожным з іх сядзіць функцыянер, перад кожным тэлефонны апарат. І ўсе гэтыя тэлефоны па нейкай камандзе раптам пачынаюць званіць... Сістэма дзейнічае як бяздушны механізм; ёй супрацьпастаўлена жывая, творчая чалавечая думка, носьбіт якой - Мурашка. Вынаходнік Мурашка - ён і ёсць “мурашка” ў параўнанні з грувасткай па габарытах бюракратычнай машынай. Аўтар прадэманструе яго ціхмянасць і нясмеласць. Мурашка ўвогуле не цікавіцца нічым, апроч уласнага вынаходніцтва. Большую частку сцэнічнага часу вынаходнік ціхенька праседзіць у кутку і пры гэтым застанецца ў якасці статыста. У фінале “мудрамер-дурамер” абвесціць яго геніем, што засведчыць пра вырашэнне канфлікту. П’еса “Мудрамер” - гэта не камедыя характараў, а камедыя сітуацый. Аўтарам знойдзены добры каталізатар дзеяння - той самы “мудрамер”, які ўяўляе сабой крэсла з прымацаванымі да яго датчыкамі і гукавой прыстаўкай. Той, хто сядзе ў крэсла, той сябе і выдасць. Геній пачуе з дынамікаў гукі славутага гімна “Слаўся!”, таленавіты чалавек будзе адзначаны арыяй князя Ігара, Homo normalis будзе ўшанаваны танцам маленькіх лебедзяў з балета “Лебядзінае возера”. Чалавек невысокага інтэлекту з непрыемнасцю выслухае цудоўныя гукі “Паланеза” Агінскага, якія будуць азначаць для яго развітанне з начальніцкім крэслам. А разумоваму дэгенерату нябачны аркестр здзекліва зайграе туш. Як і ў п’есе “Брама неўміручасці”, у гэтым творы ёсць прадчуванне значнай праблемы, якую паставіць час: атэстацыя дзяржаўных служачых, адэкватнае вызначэнне права на прафесію. З гэтай мэтай распрацоўваюцца адмысловыя тэсты, з дапамогай камп’ютэрнай тэхнікі вылічваецца каэфіцыент разумовых здольнасцей. У наш час, калі ў грамадскай сістэме выпрабоўваюцца ўсялякія тэсты, каэфіцыенты і рэйтынгі дзеля выяўлення інтэлектуальных здольнасцей чалавека, вынаходства Мурашкі не выглядае навуковай забаўкай або драматургічнай умоўнасцю. Не менш вострым выглядае пытанне пра адпаведнасць разумовых здольнасцей чалавека той пасадзе, якую ён займае. Свет працягвае дзівіцца незразумелым, не абгрунтаваным як след праектам, не менш экстравагантным, чым “курынае” вынаходніцтва Залівакі. Сёння мы назіраем пэўную “стомленасць” камедыі. Яе традыцыйныя прыкметы (нязмушаны смех, сацыяльная вастрыня, мастацкая сіла прадбачання) страчваюцца, як быццам камедыя ўзяла на нейкі час адпачынак. Пэўныя спробы адрэагаваць на гэтыя змены ў традыцыйнай камедыяграфіі ўсё ж адчуваюцца. Варта назваць драматургаў, якія српабуюць у сатырычным жанры пераасэнсаваць тыя змены, што адбываюцца ў “постсавецкім” грамадстве: Анатоль Дзялендзік, Георгій Марчук, Андрэй Федарэнка, Уладзімір Сауліч і інш. У камедыйных творах Уладзіміра Сауліча “Халімон камандуе парадам”, ”Адзін Гаўрыла ў Полацку” назіраецца прыхільнасць драматурга да сучаснай тэматыкі, уменне стварыць гратэск, востры сатырычны малюнак. Улепшай камедыі 90-гг. ”Сабака з залатым зубам” (1993) У. Сауліча захаваліся традыцыйныя прыкметы беларускай камедыяграфіі. Творчая ўдача драматурга сведчыць пра плён спалучэння лепшых традыцыйных рыс беларускай камедыі з надзённай тэматыкай і сучаснымі сцэнічнымі эфектамі. Адметнай з’явай на гэтым фоне выглядае камедыяграфія Георгія Марчука, пачынаючы ад першых яго п’ес аднаактовак, напісаных у 70-я гг.: ”Выкраданне Алёны”, ”Новыя прыгоды Несцеркі”. Пэўны розгалас мела і першая многаактовая камедыя драматурга “Люцікі-кветачкі” (паст. 1974). У 90-я гг. Г. Марчук стварыў камедыі “Калі заспявае певень”, ”Блудны муж і Варвара”. У 1998 г. драматург выдаў зборнік камедый Вясёлыя, бедныя, багатыя”. Сучаснасць тым не менш дала матэрыял для сюжэтаў і вобразаў камедыйных твораў. За апошнія дзесяцігоддзі выразна акрэслілася кола драматургаў, надзеленых талентам і інтуіцыяй камедыёграфа: Анатоль Дзялендзік, Алесь Петрашкевіч, Георгій Марчук, Аляксей Дудараў, Андрэй Федарэнка, Пісьменнік А. Федарэнка заўважыў, як неўладкаванае жыццё, дыскамфорт постсавецкага часу спарадзілі мноства новых, нестандартных сітуацый. У камедыйным творы “Жаніх па перапісцы” (1993) ён паказвае адну з такіх сітуацый. У грамадстве з’явілася новая форма стварэння сям’і - праз шлюбныя абвесткі ў прэсе. Затое праблема адзінокіх жанчын як існавала, так і працягвае існаваць. Сітуацыю скарыстоўваюць спрытныя махляры, жулікі накшталт Чалага Уладзіміра Фёдаравіча, які робіць бізнес з шлюбных абвестак, падманваючы адзінокіх жанчын, абіраючы іх да ніткі. Жанр п’есы “Жаніх па перапісцы” А. Федарэнка вызначыў як “фарс” -даволі рэдкі ў наш час драматургічны жанр. Аднак у межах гэтага жанру драматург мае магчымасць рабіць смелыя сюжэтныя дапушчэнні, балансаваць на мяжы неверагоднага і пры гэтым захоўваць вернасць рэальнаму паказу рэчаіснасці. Фарс на тое і фарс, каб у ім была магчымасць самых неверагодных фабульных паваротаў. ”Камбінацыя” з чарговай адзінокай паненкай Клавай у аферыста Чалага правалілася, бо ў Клавы знайшоўся заступнік у асобе бацькі, які здолеў памерацца сіламі з “махвіяй”. ”Шчаслівы” фінал фарса - шлюб Клавы і Чалага - падаецца аўтарам з пэўнай доляй іроніі. Тым не менш глядач сумуе па камедыі, па-сапраўднаму смешнай, па вадэвілі, па спектаклях, на якіх можна было б проста і нязмушана пасмяяцца, зняць стрэсы, адпачыць. Выратоўвае, як і раней, класіка—усё тыя ж “Камедыя” Катаяна Марашэўскага, ”Ідылія” і “Пінская шляхта” Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, ”Паўлінка” Янкі Купалы, добрыя старыя вадэвілі “Мікітаў лапаць” Міхася Чарота, ”Конскі партрэт” Леапольда Родзевіча, ”Чорт і баба” Францішка Аляхновіча, што карыстаюцца нязменнай папулярнасцю ў сучаснаша гледача. Смех спакваля знікае з беларускай драматургіі, ”вымываецца” з сучаснай камедыяграфіі. Вельмі мала ў гэтым кірунку абяцаюць і тэатральныя афішы, дзе падзагаловак “камедыя” сустракаецца ўсё радзей. Што адбываецца з беларускай камедыяй “пасля Крапівы і Макаёнка”? Куды знікае смех, які павінен валадарыць у камедыяграфіі? Магчыма, ён праяўляецца ў драме? Бо для яе смех, нібы жывая вада, нараджае новы настрой, дапаўняе гаму пачуццяў. Драцэвіч Н.А., Сар’янская сярэдняя школа Як поле , у людзей душа адкрыта, Пасей дабра зярняты у глебу ты— Дабра саспее колас залаты. С. Законнiкаў. У чалавека адно жыццё. Усяго адно – другога не будзе. I аднойчы у кожнага з нас наступае момант, калi усведамляеш гэтую iсцiну i разумееш, што жыць трэба толькi начыста, бо з пражытага не выкрэслiць нi дзень, нi гадзiну, нi секунду… Як жа пражыць гэтае адзiнае дадзенае нам жыццё? Для чаго жыве на свеце чалавек? Гэтае пытанне задавау яшчэ Якуб Колас i выказвау сваё меркаванне пра сэнс жыцця:«Чалавек павiнен жыць дзеля дабра, для служэння праудзе, каб ствараць нейкiя вартасцi жыцця i каб быць карысным для iншых». Ты павiнен быць патрэбным людзям. У гэтым бачыу сэнс жыцця чалавека i Пiмен Панчанка. Ён лiчыу непатрэбным жыццё без дабрынi, спагады, чуласцi, сардэчнасцi, міласэрнасцi, падыходзіў да жыццёвых стасункау з высокiмi маральна-этычнымi патрабаваннямi. Гэтыя патрабаванні , што выказваліся у вершах, не разыходзiлiся з праудай жыцця. Паэту не трэба было прытварацца, бо яго творчасцi адбiлася не толькi душа таленавiтай асобы, але i натура чалавека крыштальнай сумленнасцi, якi арыентавауся на агульначалавечыя каштоунасцi. Таму яго паэзiя прасякнута гуманiстычнымi памкненнямi: Той дзень прапау i страчаны навекi, Калi ты не зрабiу таго, што мог; Калi не паспрыяу ты чалавеку, Няшчыры быу, зманiу, не дапамог. Той дзень збяднеу, злiняу на сотню радуг I, попелам пасыпаны, сканау, Калi не падзялiу з суседам радасць I больш за дзень узяу ты, чым аддау. Асноуныя крытэрыi маральна-этычнай трываласцi для паэта -- вера i вернасць : вера у дабрыню i справядлiвасць, вернасць гуманiстычным iдэалам. Душа паэта спагадлiва i чуйна адклiкалася на чужое гора i боль: Мо бяда каму здушыла горла, Можа хтось не можа ужо дыхнуць? Не забудзь туды раней за гора Хоць на дзве хвiлiны заглянуць. Дабрату, справядлiвасць, чуласць да чужога гора П. Панчанка вылучае на першы план. Цяжка перажываць чужы боль, асаблiва калi ты успрымаеш яго як свой уласны. Але радасна ведаць, што ад тваёй дабраты на свеце пабольшала шчасця. Усё гэта называецца адным вельмi дарагiм словам «чалавечнасць». Абвешчаная дэкларацыя чалавечнасцi у мастацкай iнтэрпрэтацыi Пiмена Панчанкi – гэта толькi прыступка прылучэння да вечнасцi, бо «без чалавечнасцi не будзе i вечнасцi». Чалавечае жыццё у параунаннi з вечнасцю – мiг.I гэты мiг адзiн. Як пражыць яго?..Памятай: Жывеш не вечна, чалавек, – Перажывi ж у момант век! Маркевіч С.У., Верхнядзвінская СШ №1 Якая цішыня! Адно… Максім Танк Якая цішыня! Адно… Некалькі слоў, але зразумелыя і загадкавыя адначасова. Што хацеў данесці да нас аўтар гэтага радка? У маім уяўленні ўзнікае такая карціна: шчаслівы момант цішыні, калі не чутна рэха стрэлаў, калі ўсё замерла ў прадчуванні свабоды ад жахаў вайны, калі ўжо не будзе пралівацца нявінная кроў, калі зараджаецца зусім новае жыццё. Мабыць, ёсць нешта знакавае ў дні, калі Максім Танк з'явіўся на свет. Дзень яго нараджэння — 17 верасня — супаў з днём вызвалення яго радзімы ад белапольскай акупацыі і ўз'яднання Заходняй Беларусі з Усходняй. Той самы дзень, які ён набліжаў, дзеля якога ішоў па этапах, сядзеў у турмах. Не лірычны герой, а сам паэт меў поўнае права сказаць пра сябе і сваіх сакамернікаў з Лукішскай віленскай турмы для палітвязняў і Картуз-Бярозскага канцлагера, што святы для Беларусі дзень уз'яднання яны не проста чакалі, а «начамі паўзлі да калючага дроту» — змагаліся. 17 верасня 1939 г. здзейснілася мара паэта-змагара: родная Беларусь стала свободнай, але шчасце было нядоўгім, радасць вызвалення азмрочылі «хмары з захаду». I Радзіму, і самога Максіма Танка чакалі новыя, яшчэ цяжэйшыя выпрабаванні. Адно… Здаецца, што аўтар адным, але такім ёмкім словам выказвае свае сумненні: мір на зямлі яшчэ не наступіць з гэтым доўгачаканым момантам цішыні, што на долю нашага народа выпадуць не менш цяжкія выпрабаванні. Максіму Танку і яго сям'і давялося перажыць ўсё тое, што ўсяму нашаму народу, і ў гады Вялікай Айчыннай вайны. У вершы «Хмары з захаду», які быў напісаны ў 1941 годзе, гучыць вера ў перамогу, у вызваленне Беларусі ад фашыстаў і вяртанне яе сыноў дадому. Лірычны герой верша не па сваёй волі разлучаны з радзімай. Там — дым пажарышчаў, пакуты суайчыннікаў, родных і блізкіх. Гэтыя сумныя навіны беларусу нясуць з захаду хмары, вецер, журавы. Яны напамінаюць усім дзецям роднай зямлі, якія аказаліся па той бок фронту, пра іх сыноўні абавязак перад радзімай, якая «сыноў і чакае, і кліча». Лірычны герой клянецца ў вернасці Бацькаўшчыне, але ад імя «мы», ад усіх, каго выгнала з дому вайна, што яны вернуцца з перамогай і адновяць знішчанае, што і падкрэсліваецца двойчы паўторным прыслоўем: Каб ты зноў расцвітала і зноў Хваляваліся золатам нівы. У гады Вялікай Айчыннай вайны быў напісаны і класічны верш Максіма Танка «Родная мова». Верш напісаны ў 1943 годзе, у крытычны і трагічны для Радзімы час, калі над ёй стаяў «акрываўлены вораг з пятлёй», стаяў «над спаленай хатай, над родным загонам, над будучыняй...». Філасофскае ўсведамленне паэта, што ўсё ў гэтай бітве святла з цемрай вызначыць сіла духоўнасці, знайшло незвычайнае вырашэнне ў вершы, галоўная думка якога такая: пакуль жыве мова — жыве народ, бо мова — ёсць выяўленне духоўнасці народа, яго сілы і непераможнасці: Няма такіх нетраў, глыбокага мора I гор, праз якія б ты не правяла. Лірычны герой твора свае патрыятычныя пачуцці раскрывае праз любоў да мовы. Яна для паэта незвычайная, чароўная, дзіўная, захапляльная. Родная мова ўвабрала ў сябе фальклор, гісторыю народа, яго працоўную дзейнасць, прыроду краю, людскія пачуцці, акрэсленыя антонімамі “гора” і “радасць”. Родная мова не толькі называе зрокавыя карціны наваколля, але перадае і слыхавыя. У ёй чуецца, як бурляць крыніцы, шчабечуць птушкі, шумяць дубровы. Усяго гэтага так не хапае ў неспакойны час, калі ідзе вайна. Лірычны герой разлучаны з радзімай у цяжкі для яе час: яна пакутуе пад акупантам. У заключнай частцы верша гучыць вера паэта ў перамогу. Настане тая доўгачаканая пара, калі беларусы, параскіданыя па свеце, вернуцца дадому, адновяць зруйнаванае вайной і зажывуць шчасліва. Лірычны герой перакананы, што па суровых ваенных дарогах Народ пранясе цябе, родная мова, Святлом незгасальным у сэрцы сваім Праз цемру і годы змаганняў суровых. Максіму Танку, якому давялося перажыць некалькі войнаў, змагацца супраць паняволення Заходняй Беларусі Польшчай, добра ведаў, якой цаной аплачваюцца мір, свабода і незалежнасць народа. Як гуманіст паэт пратэставаў супраць вайны, калі і дзе яна ні пачыналася б. У вершы «Жэтон» (1955) паэт звяртаецца да сыноў, удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны,каб помнілі, якой цаной заваяваны мір. Знойдзены на нашай зямлі жэтон за цумарам 7000345 належыць чужынцу, які тут загінуў. Гэтая лічба паўтараеццаў кожнай страфе верша і сведчыць пра прыблізную колькасць немцаў, якіх забрала вайна ў імя гітлераўскай авантуры – панавання ва ўсім свеце. Дзеці, якія не ведаюць, дзе магілы бацькоў, павінны сказаць сваё рашучае «не» вайне, бо ў адваротным выпадку гісторыя другой сусветнай вайны не будзе ўрокам длячалавецтва. Лёс яе ўдзельнікаў могуць паўтарыць іх дзеці і ўнукі. Глабальныя праблемы чалавецтва могуць быць вырашаны намаганнямі ўсіх насельнікаў планеты Зямля незалежна ад іх расы. Гэтая думка раскрываецца ў вершы «Тост за дружбу». Перад зямлянамі стаіць шмат нявырашаных праблем. Многія з іх звязаны з войнамі, з паняволеннем адных народаў другімі і імкненнем некаторых да сусветнага ўладарання. Гэтыя складаныя праблемы нашага часу вырашыць пад сілу толькі ўсёй чалавечай супольнасці — белым, чорным, жоўтым. Вялікую сэнсавую нагрузку заключае назва верша — «Тост дружбу». Як любы тост, маналог лірычнага героя гучыць узнёсла, патэтычна. Сіла тых, хто супрацьстаіць вайне, любому насіллю, рабству, — у яднанні. Зямляне для лірычнага героя верша – браты. Сваяцкія ўзаемаадносіны паміж імі — гарант міру, свабоды і незалежнасці кожнага народа. Гэтая думка ў творы рэалізуецца за кошт паўтораў аднолькава пабудаваных сказаў з даданым умовы. Праз увесь верш праходзіць вобраз «рук белых, жоўтых, чорных». Паэтычны радок паўтараецца чатыры разы, аднак пералік рук, якія ўвасабляюць чалавечыя расы, мяняецца. Кожны раз на нершы план выходзяць то белыя, то чорнвя, то жоўтыя, чым і падкрэсліваецца іх роўнасць у чалавечай супольнасці. Вершам "Я помню звычай старадаўні...» Максім Танк сцвярджае, што сутнасць чалавека вызначаецца справай, якой ён прысвяціў сваё жыццё, праз якую рэалізаваў свой дар і якою пакінуў пасля сябе след на зямлі: Я помню звычай старадаўні: Калі каго ў сяле хавалі, Таму любімыя прылады Заўсёды ў дамавіну клалі. Аратаму — яго сявеньку, Стральцу — рог, што будзіў дубровы, Музыку — бубен ці жалейку, А кавалю — гвозд ці падкову, Шаўцу — капыл ці скрутак дратвы, А вінакуру — коўш з дубіцай, — Каб не з пустымі ім рукамі Перад святым Пятром з'явіцца. Але ці можа ўсё гэта здзейсніцца, калі ідзе вайна, якая не дасць аніякай магчымасці чалавеку праявіць свае таленты? У вершы «Шчаслівы дзень» сцвярджаецца філасофская думка, што якім бы мудрым ні быў чалавек, якімі б здольнасцямі ўбіраць у сябе вопыт папярэднікаў ні валодаў, — адкрыццяў на ўласным шляху яму не пазбегнуць, як не ўхіліцца ад вырашэння праблем «праўды, няпраўды, дружбы, кахання, жыцця і смерці». Шчаслівы той дзень, лічыць паэт-філосаф, калі чалавек пераасэнсаваў раней асэнсаванае, калі змог перагледзець свае каштоўнасці. Шчаслівы дзень вызначаецца словамі «I аказалася», бо чалавек на сваё ранейшае «Я думаў» глядзіць ужо з вышыні вопыту, сталення розуму і душы. Адно… Хочацца спадзявацца, што мір на зямлі, які дасягнуты такімі нечалавечымі выпрабаваннямі, мы зможам зберагчы, бо сучасны “герой” зусім не падобны на героя таго часу. І хто ведае, чым скончыцца чарговая вайна… Аржанік Алеся Мікалаеўна, Асвейская сярэдняя школа |