Аддзел адукацыі Верхнядзвінскага райвыканкама Вучэбнаметадычны кабінет Вусныя выказванні па беларускай мове і літаратуры
 Скачать 0.6 Mb.
|
|
Хацеў бы к сэрцу прыгарнуць! Якуб Колас Якуб Колас - пясняр роднай зямлі, яе прыгажосці, выдатны майстар пейзажнага жывапісу. Як паэт-пейзажыст ён не мае сабе роўных у беларускай літаратуры. Яго пейзажы скіраваны да духоўнага свету чалавека, сагрэты пачуццём любові да Бацькаўшчыны. Пейзажныя малюнкі паэта вызначаюцца багаццем рэалістычных фарбаў. Яны канкрэтна-адчувальныя, багатыя на зрокавыя і слыхавыя вобразы. У іх раскрываецца прывабны свет беларускай прыроды, ціхай, ласкавай, задуменнай, поўнай сонечнага хараства. Прырода жыве ў лірычных вершах Я.Коласа сваім асобным жыццём у вечным руху і абнаўленні і заўсёды ў адзінстве з жыццём чалавека.Паэт адчувае сэрцам кожны яе подых, слухае яе галасы, спевы, музыку. Прырода надзяляецца чалавечымі пачуццямі, яго думкамі, перажываннямі. Яна радуецца, сумуе, галосіць, жаліцца. Як жывыя паўстаюць у лірыцы Я.Коласа прыгожыя краявіды беларускай зямлі, незабыўныя малюнкі вясны з яе маладою красою, з водарам першых кветак, светлай пары лета, сумнай, тужлівай восені, зімы з яе маразамі і адлігамі. Разам з паэтам мы любуемся прыволлем шырокіх палёў, веліччу векавых дубоў-волатаў, прыгажосцю лясоў, рэк; разам з ім “чытаем” “найцікавейшую кнігу прыроды”; спасцігаем яе красу, бачым, як “льецца Нёман паміж гораў”, як “калышацца жыта , радамі бяжыць”; чуем шум бору, гоман вузкіх ніў у полі, спеў начной цішыні. Многа ў гэтым спеве Водгукаў жывых, Іх не зловіш вухам, Чуеш сэрцам іх. Прырода для паэта не толькі крыніца хараства, сузірання, захаплення, але і сімвал свабоды, вечнай маладосці жыцця. Кожная пара года мае сваю прывабнасць, сваю паэзію. Самая радасная, шчаслівая, незабыўная пара- вясна, калі ўсё жыве, цвіце, маладзіцца, абнаўляецца, напаўняецца сілай. У яе гомане паэту чуюцца песні свабоды. Яна – сімвал вечнага абнаўлення жыцця. З яе надыходам Ў прыродзе ўсё Народзіцца, І маладосць Ёй вернецца. Пейзажныя вершы Я.Коласа глыбока патрыятычныя. Для паэта прырода і Радзіма – тоесныя паняцці. Радзіму ён і ўяўляе толькі праз родныя вобразы. Для сціплых беларускіх пейзажаў паэт знаходзіць самыя пранікнёныя словы, паказвае, што прырода і чалавек – дзве непарыўныя часткі адзінага свету. Лес,поле, луг, рэчка “зімой і вясной, летам і восенню” – гэта не проста малюнкі, а тое звычайнае асяроддзе, без якога мы не можам уявіць герояў коласаўскіх твораў. Прырода ўздзейнічае на іх характары, паводзіны, фармуе іх светаадчуванне. Ці можна было б уявіць паэму “Новая зямля “ без малюнкаў прыроды? Прырода ў паэме не толькі фон, дзе дзенічаюць героі. Яна неадлучная частка іх умоў жыцця і працы.Усе героі твора жывуць і працуюць на ўлонні прыроды. Пейзажныя малюнкі ў паэме сугучны іх пачуццям і перажыванням: ажывае вясенняя прырода – і Міхал адчувае ў сабе прыліў новых сіл. У яго абуджаюцца надзеі на лепшае жыццё: Хацелась жыць, ушыр узняцца, За долю лепшую змагацца. І наадварот, сумным думкам Міхала адпавядае змрочны пейзаж: У лесе глуха, цесна стала, І смуткам цісне лес Міхала, І нейк маркотна ў гэтым боры, Душа імкнецца на прасторы. Прырода ў творах Я.Коласа адухоўленая, вечна жывая, боская. А чалавек – як пункт перакрыжавання стыхій прыродных і сацыяльных. Паказ беларускай прыроды сёння набывае такое ж выключнае значэнне, як і адлюстраванне светапогляду чалавека. У пачатку XX стагоддзя ў многім яшчэ захоўвалася некранутая прырода, па сутнасці эталонны беларускі пейзаж. У нашым імкненні да ўпарадкавання роднай зямлі, якое актыўна праяўляецца ў апошнія гады, неабходна мець эталон-ідэал і імкнуцца да яго. А прырода заўсёды аддзячыць за дабрыню да яе. Акрамя таго, адкрываючы прыроду, мы адкрываем адначасова і чалавека – саміх сябе. Бунто А.І., Каханавіцкая сярэдняя школа-сад Дарэмна ловіце вы ў сетку матылька, Каб лепей скрыдлы разглядзець: Ударыўшы, памне іх сець, І яркі пыл сатрэ няспрытная рука! М.Багдановіч Матылёк і сетка. Свабода і няволя. Пасля слоў М.Багдановіча мне чамусьці падумалася, што паэт меў на ўвазе мастака і мастацтва. Пра сутнасць сапраўднага мастацтва, пра незайздросную долю таленавітага, але непадкупнага народнага мастака ў беларускай літаратуры пісалася неаднойчы. Яскравы вобраз скрыпача Сымонкі стварыў Якуб Колас у паэме “Сымон-музыка”. У творы Я.Колас намаляваў вобраз мастака, цесна звязанага з народным жыццём. Узлёту творчай думкі, фантазіі, таленту – усяму гэтаму даў крылы народ. Гусляр Янкі Купалы (паэма “Курган”) – незабыўны вобраз-сімвал сапраўднага абранніка Муз, непадкупнага, нязломнага, гордага. Максім Танк у паэме “Янук Сяліба” намаляваў даволі выразную постаць палескага музыкі Куліка, які не захацеў ісці нават у рай – яму радней і мілей звычайнае зямное існаванне: бавіць час у карчме, цешыць сваёй музыкаю іншых, іграць на хрэсьбінах і вяселлях. Што да Люцыяна Таполі з аднайменнай паэмы Максіма Танка , то гэты вобраз, нягледзячы на фальклорныя і літаратурныя вытокі, надзвычай арыгінальны, і на ім я хацела б спыніцца падрабязней. Я думаю, што ў гэтым вобразе ў значнай ступені ўвасобілася разуменне самім М.Танкам сацыяльнай, нацыянальнай і эстэтычнай сутнасці мастацтва. Праблемы гэтыя заўсёды хвалявалі паэта. Але асабліва востра паўсталі яны ў першыя пасляваенныя гады, калі ён , былы заходнебеларускі паэт-рамантык, упершыню сутыкнуўся з тагачаснай савецкай рэчаіснасцю, у прыватнасці, з дыктатам у мастацтве метаду сацыялістычнага рэалізму. Гэты метад, як мы сёння ведаем, у значнай ступені скоўваў творчую ініцыятыву мастакоў, не даваў ім мажлівасці цалкам раскрыць своеасаблівасць таленту, падначальваў іх творчасць вырашэнню вузкіх партыйных задач. У паэме “Люцыян Таполя” Максім Танк выявіў не толькі сваё разуменне сутнасці мастацтва ўвогуле. Але адначасова – і свае адносіны да самога метаду. Ён ніколі не пагаджаўся з прыніжэннем, а то і ігнараваннем нацыянальнай і выразна індывідуальнай сутнасці мастацтва ў творах, напісаных гэтым метадам. Гэтую сваю пазіцыю паэт выявіў у вобразе Люцыяна Таполі, мастака не толькі выразна сацыяльнага, але і нацыянальнага, пра што сведчыць нават само яго імя і прозвішча. У вобразах святых, якія ствараў Таполя, пазнаваліся мясцовыя беларускія сяляне, і гэта – нацыянальнае, індывідуальнае- якраз і выклікала найбольшы гнеў біскупа Сямашкі, вобраз якога таксама паказальны. Думаецца , тут не выпадковае супадзенне прозвішчаў - персанажа паэмы і рэальнага епіскапа Сямашкі, які па загадзе цара Мікалая І , правёў у Беларусі скасаванне царкоўнай уніі. Менавіта уніяцкае мастацтва дапускала ў царкоўным жывапісе і архітэктуры наяўнасць мясцовых асаблівасцей. Малюючы рэзка адмоўны вобраз біскупа Сямашкі, Максім Танк з дапамогай празрыстай алюзіі (намёк на агульнавядомы факт гістарычнага ці бытавога характару) -выступіў супраць безнацыянальнага мастацтва. І яшчэ на адно хацелася б звярнуць увагу. Вобразы мастакоў у Янкі Купалы і Якуба Коласа – пры ўсёй іх несумненнай станоўчасці – пазбаўлены такой рысы, як знаходлівасць, дасціпнасць у вырашэнні пастаўленай мэты. Люцыян Таполя мог бы праглынуць крыўду, прычыненую яму біскупам, і , як Сымон-музыка, пайсці “пяснярскай каляінай” у іншае месца цешыць мастацтвам людзей. Альбо, нібы той купалаўскі Гусляр, мог не паслухацца біскупа і не знішчыць свае тварэнні, хоць бы за гэта яму пагражала нават смерць. Ён жа пайшоў не напралом, а, прымяніўшы знаходлівасць, здолеў не толькі пакінуць “ след свайго жыцця”, выявіць сябе як мастак, але і пакараць свайго крыўдзіцеля. Менавіта такім дасціпным быў і сам Максім Танк, які нават у падцэнзурным савецкім друку змог выказаць шэраг думак, што ў той час адкрыта выказаць было нельга. Гаворачы пра падцэнзурны савецкі друк, успамінаюцца радкі з паэмы “Сымон-музыка” Якуба Коласа: Колькі талентаў звялося, Колькі іх і дзе ляжыць Невядомых, непрызнаных, Неаплаканых нікім… Задумваючы і пішучы паэму, Якуб Колас не мог не прыгадваць выдатных пісьменнікаў, якія не маглі разгарнуць на ўсю веліч свае таленты альбо якія не маглі з-за сацыяльных умоў прынесці той плён, на які яны былі здольны. З далёкіх часоў дайшло да нас прозвішча Паўлюка Багрыма і яго адзіны верш. Рана скончыў жыццё таленавіты беларускі крытык і празаік Сяргей Палуян. Катарга падарвала здароўе выдатнага паэта Алеся Гаруна. А калі прадоўжыць пералік у часе, колькі мы прыгадаем прозвішчаў пісьменнікаў , знішчаных сталінскім тэрорам. Тут ужо лік ідзе на сотні. Яны былі закатаваны па выдуманых фальшывых абвінавачваннях, і аплакаць іх маглі хіба толькі ўпотай, каб не абвінавацілі ў сувязях з ворагамі народа. Міхась Зарэцкі, Міхась Чарот, Валера Маракоў, Тодар Кляшторны, Юлій Таўбін…Спіс гэты можна прадоўжыць, бо існуе вядомы гістарычны факт: з 1930 па 1939 год было рэпрэсавана не менш 300 пісьменнікаў. І не выключана, што сярод тых, каму чэкісты пасылалі кулю ў патыліцу ці адпраўлялі на немінучую смерць у Сібір, былі мастацкія геніі, якія б праславілі беларускую культуру на ўвесь свет. Бунто Алена Іванаўна, Каханавіцкая сярэдняя школа-сад Можа, мала сябры Яшчэ знаюць наш край М. Танк Дзе мой край? Там, дзе вечную песню пяе Белавежа, Там, дзе Нёман на захадзе помніць варожую кроў, Дзе на ўзвышшах Наваградскіх дрэмлюць суровыя вежы І вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро. Ты ляжыш там, дзе сіняя Прыпяць ласкава віецца, Дзе Сафія плыве над Дзвіною, нібы карабель… У.Караткевіч Сёння ў свеце адным з самых разрэкламаваных і запатрабаваных спосабаў адпачынку з’яўляецца турызм. Існуе вялікая колькасць турыстычных фірм і агенстваў, з дапамогай якіх можна на ўласныя вочы пабачыць французскі Нотр-Дам, егіпецкія піраміды, Рымскі Калізей, праплысці на гандоле па каналах Венецыі ці разам з жыхарамі Бразіліі паўдзельнічаць у іх нацыянальным карнавале. Аматарам турызму можна толькі пазайздросціць, бо ў сваіх падарожжах яны маюць унікальную магчымасць пазнаёміцца з новымі краінамі і іх жыхарамі, іх багатымі і разнастайнымі звычаямі, традыцыямі і ўсім тым, што змяшчае ў сабе такое ёмістае слова “культура”. Той, хто становіцца такім вандроўнікам або паломнікам па культурных мясцінах, не толькі пашырае свой кругагляд, але і ўзбагачае сябе духоўна, бо атрыманыя пад час падарожжа ўражанні не могуць не пакінуць аніякага следу ў сэрцы нават самага чэрствага чалавека. Але, каб адкрыць для сябе штосьці новае або мала вядомае, зусім не абавязкова ехаць ў далёкае замежжа. На нашай бацькаўшчыне таксама ёсць нямала экзатычных культурна-гістарычны куткоў, знаёмства з якімі значна пашырыць веданне роднай гісторыі, яе культуры, а таксама прынясе шмат незабыўных уражанняў. Усё ў краю тым сэрцу міла Бо я люблю край родны мой, Дзе з шчасцем першым я спазналась I з гора першаю слязой. Канстанцыя Буйло Знаходзячыся ў самым сэрцы Еўропы, з’яўляючыся своеасаблівым мастом паміж таямнічай усходняй і прагматычнай заходняй цывілізацыямі, наша Радзіма стала месцам перапляцення разнастайных мастацкіх стыляў, філасофскіх думак і рэлігійных вучэнняў, вынікам чаго і стала нараджэнне нашай непаўторнай нацыянальнай культуры. Але не толькі культурна-гістарычнымі помнікамі багатая наша Айчына. Неад’емнай яе часткай з’яўляецца своеасаблівае навакольнае асяроддзе, не захапляцца якім проста немагчыма. Штогод вясною “над ўсёй нашай краінай, наставіўшы белыя ветразі крылаў, планіруюць буслы”. Іх многія і многія тысячы. Гнёзды паўсюль.” Нездарма беларускі пісьменнік У.Караткевіч назваў нашу Радзіму “зямлёю пад белымі крыламі”. Дык давайце ж разам з бусламі, якія з’яўляюцца сімвалам Беларусі, адправімся ў вандроўку па нашай зямлі і з вышыні птушынага палёту паглядзім на самыя цудоўныя яе мясціны Рухаючыся з поўначы на поўдзень нашай краіны, мы абавязкова заўважым жамчужыну Віцебшчыны – Браслаўскія азёры, якія вабяць сваёй прыгажосцю не толькі беларусаў, але і жыхароў бліжняга і дальняга замежжа. Крыху на ўсход працякае Заходняя Дзвіна, на беразе якой быў заснаваны самы старажытны беларускі горад – Полацк. Полацк — самы старажытны горад Беларусі. Летапісцы паведамляюць, што ён існаваў ужо ў 862 годзе. Полацк даў Беларусі і ўсяму свету шмат выдатных людзей. Наш народ заўсёды будзе памятаць імёны асветніцы Еўфрасінні і дойліда Іаана, першадрукара Францішка Скарыны і славутага паэта Сімяона Полацкага… Беларускі і ўсходнеславянскі першадрукар,мысліцель-асветнік і гуманіст , вучоны і пісьменнік эпохі Адраджэння Францыск Скарына.Ён марыў пра той час , калі ўсе дзеці навучацца чытаць, стануць разумнымі, добрымі, адукаванымі, будуць, як ён, аддана служыць сваёй Радзіме. Ён кніжкі прынёс нам у дар, І ім ганарыцца краіна Запомніце , першадрукар ─ Францыск Скарына. Над зліццём дзвюх рэк, на замчышчы, белая, з дзвюма званіцамі, стаіць Полацкая Сафія, узведзеная ў гады праўлення легендарнага Усяслава Чарадзея. “Калі сонца праз невялікія вокны трапляе ўнутр сабора, яго фрэскі загараюцца бляклай чырванню і ржавым золатам. Нібы праз залаціста-карычневую, празрыстую ваду лясных рэк глядзяць на вас нечалавеча вялікія задумлівыя вочы вашых продкаў.” Калі ж зноў павернем на захад, трапім на высокі бераг Нёмана. Пры ўпадзенні ў яго Гараднічанкі, на мысе і ўзнік “Гарадзень” або “Гародня”. Нарач. Возера, апетае ў шматлікіх легендах і паданнях, самае вялікае і прыгожае возера Беларусі, славуты курортны цэнтр. Бярэзінскі запаведнік абараняе ўвесь жывёльны свет, але асабліва мядзведзя і бабра. Немагчыма ўявіць сённяшні Мінск без Траецкага прадмесця і Касцёла Сымона і Алены -найцікавейшых архітэктурных помнікаў беларускай сталіцы Узведзены у 1320-1330 годзе Лідскі замак з’яўляецца і сёння ўвасабленнем моцы і сціпласці беларускага народа. Навагрудак – першая сталіца Вялікага Княства Літоўскага.Яшчэ здалёк відаць Навагрудскае гарадзішча, а на ім два “зубы” - абгрызеныя часам вежы. Ад княскага замка засталося мала. Вежы моцна пашкоджаны стагоддзямі – нібы рэшткі пасечанай палякамі каралеўскай кароны, якой так і не дачакаўся Вялікі Вітаўт. Нясвіж славуты тым, што гэта горад-помнік, у баку ад якога, між азёр, ляжыць замак Радзівілаў – адзін з лепшых палацава-замкавых комплексаў і шэдэўр беларускага паркабудаўніцтва. Белая вежа У Каменцы захаваўся да нашых дзён адзін з самых старажытных помнікаў абарончага дойлідства Беларусі. Гэта стройны цагляны “стоўп” вышынёй каля трыццаці метраў, які спалучае ў сабе рысы гатычнай і раманскай архітэктуры. Белавежская пушча Галоўнымі панамі Белавежскай пушчы з’яўляюцца высакародны алень, бобр, лось і, перш за ўсё, кароль-зубр – яшчэ адзін сімвал нашай бацькаўшчыны, праслаўлены М.Гусоўскім у сваёй паэме. Кожны чалавек павінен ганарыцца той мясцінай, дзе нарадзіўся і жыве: павінен мець пачуццё нацыянальнай годнасці. А гонар, у сваю чаргу, мацнее ад назапашвання ведаў пра самыя цікавыя і адметныя звесткі з гісторыі роднага куточка: якой была мясцовасць у даўнейшыя часы, адкуль паходзіць назва, якія цікавыя людзі жылі і якімі сваімі справамі, здольнасцямі запомніліся ў народзе. І толькі так узнікае неабдымная любоў да Радзімы, вялікі гонар за яе дасягненні, імкненне зрабіць свой уклад у агульную справу Сінкевіч В.А., Шатроўская БШ “Ціха, так ціха – ні ветру, ні шуму… Быццам лес белую думае думу. М. Танк Адчуваючы сябе часцінкай цэлага,чалавек заўсёды шукаў у прыродзе сугучнае свайму настрою, сваім перажыванням. І знаходзіў – ці ў радасным журчанні ручайка, ці ў светлай сонечеай раніцы, ці ў сумнай мелодыі восеньскага дажджу.Прырода заўсёды блізкая чалавеку.Нават змена пор года сімвалізуе рух чалавечага жыцця: дзяцінства (вясна), маладосць (лета), сталасць (восень), старасць і адыход з жыцця (зіма).Пейзажная лірыка перадае перажыванні чалавека, выкліканыя з'явамі прыроды.Адзінства прыроды і чалавека найлепш відаць паэту і тым, хто ўмеее яго разумець.Шмат беларускіх майстроў слова звярталіся да маляўнічых апісанняў прыгожых беларускіх краявідаў. Пейзажная лірыка заўсёды выяўляла не толькі знешнія, але і ўнутраныя адзнакі прыроды, краю, народа. Такой яна з'яўляецца і ў Максіма Багдановіча: рознакаляровай, зменлівай, чыстай і яркай, змрочнай і сумнай. Аднак пры ўсім пры тым прырода ў вершах нашага паэта нязменна жывая, надзвычай рухомая, гарманічная. У яе апісанні пераважаюць светлыя фарбы. Чытаем адзін за адным вершы «Возера», «Цёплы вечар, ціхі вецер, свежы стог...», «Вечар на захадзе ў попеле тушыць...», «Зімовая дарога», «Зімой», «Добрай ночы, заразараніца!..», «Ціха па мяккай траве...», «Завіруха» і многія іншыя і пераконваемся ў правільнасці сказанага. Прырода ў класіка нашай нацыянальнай літаратуры — як сам чалавек. Яна дыхае летам і зімой (чамусьці зіма больш імпануе паэту), спявае і галосіць, ахутваецца белым пухам вішняў і карагодамі сняжынак, фарбуецца ў чырвоны і залацісты колер, робіць усё, што рабіў бы чалавек. I самае важнае, што яна ніколі не застаецца нязменнай, нерухомай, акамянелай. Нават зімовай парой: Ўюцца змейкай срабрыстай дарожкі, Брызгі золата ў небе блішчаць, I маркотныя месяца рожкі Праз марозную мглу зіхацяць. Поле нікне у срэбным тумане, Снег блішчыць, як халодная сталь, I лятуць мае лёгкія сані, Унашуся я ў сінюю даль. Працытаваныя радкі з верша «Зімовая дарога». Холадна. Марозная імгла. Уражанне пры чытанні твора, што холад нішто сабе, падмацоўваецца яркім (нідзе больш не сустракала) параўнаннем — «Снег блішчыць, як халодная сталь». I разам з тым з'яўляецца адчуванне нейкай лёгкасці, нейкага высокага настрою на лагоднае, пяшчотнае светаўспрыманне. Яно таксама канкрэтызуецца пры дапамозе вобразаў-дэталяў: навяваюць спакой бомы, што «сумна... гудзяць пад дугой»; дарожка, афарбаваная ў срабрысты колер і звілістая, мяккая, як змейка (параўнанне са змейкай таксама вельмі арыгінальнае); «брызгі золата» ў небе; «маркотныя месяца рожкі», якія блішчаць на небе. Гармонія, зліццё чалавека з прыродай, лагоднасць — вось адзнакі гэтага верша Багдановіча. Такім жа гарманічным і прасветленым пачуццём захаванай у душы радасці, што зрэдзь выходзіць напаверх, прасякнуты верш «Па-над белым пухам вішняў...». Верш пра вясновую велічную прыроду. Аднак і ў ім пераважае белы колер. I ён прасякнуты адчуваннем паўнаты жыцця і нейкай дзіцячай узрушанасці і захопленасці цудам прыроды. Квітнеючы белы колер і тут падмацоўваецца залатым («У струнах сонца залатых» лётае «сінякрылы матылёк»). Аднак у канцы твора паэт робіць выснову пра сувязь прыроды і паэзіі, пра першароднасць і непадзельнасць гэтых дзвюх з'яў. Паводле назіранняў над двума названымі вершамі я прыходжў да вываду пра перавагу белага (залацістага, срэбнага, сонечнага) колеру ў пейзажнай лірыцы Багдановіча. Гэта сведчыць пра яго глыбокую любоў да прыроды, жыцця, пра тое, што ён ачышчаўся, духоўна наталяўся праз яе ўспрыманне. Пейзажная лiрыка Я.Купалы прасякнута любоўю да сваей зямлi, захапленнем яе прыгожасцю. У вершы "Лета" паэт стварае цудоўны малюнак беларускай прыроды: Лета ты, лета прыгожа-квяцiстае, Колькi ты ўносiш аздобы з сабой! Чаруюць сваiм хараством, напаўняюць душу радасным пачуццем шнуры каласiстыя збожжа, ранiшнi ўзыход сонца пах травы над ракой. Лепшыя ўзоры пейзажнай лiрыкi Я.Купалы - вершы "Явар i калiна", "Дзве таполi", "Жнiво", "Адцвiтанне". Паэт паказвае прыроду ў цеснай сувязi з народнай працай, якую ен паэтызуе ў вершы "Жняя". Гераiняй верша з'яўляецца простая сялянская дзяўчына.З вянком на галаве яна велiчна iдзе па полi, песняй услаўляючы жнiво. Аўтар, захоплены працай дзяўчыны, параўноўвае яе з царыцай, з сонцам, з усiм самым цудоўным i прыгожым: А яна - царыца Весела, шчаслiва Карануе песняй Залатое жнiва. Якуб Колас — сусветна вядомы майстар пейзажнай лiрыкi. Яго пранiкнёныя, напоўненыя ўлюбёнасцю ў знаёмыя з дзяцiнства мясцiны, у хараство роднага краю радкi з паэмы «Новая зямля» «Мой родны кут, як ты мне мiлы! Забыць цябе не маю сiлы...» са школьных гадоў знаёмыя кожнаму беларусу. Сувязь з роднай зямлёй, захапленне прыродай з'яўлялiся крынiцай творчага натхнення i мастацкай фантазii паэта. Якiя прыгожыя, пранiзаныя радасцю жыцця, насычаныя разнастайнымi метафарамi, эпiтэтамi, параўнаннямi i iнпiымi мастацкiмi тропамi радкi прысвяцiў Якуб Колас прыродзе ў гады творчага i эмацыянальнага ўздыму: «Рассыпаны зоры брыльянтавым пухам...», «...лашчыць сонца твар узгоркаў, супiыць след iх слёз»! Паэтызацыя вечнага руху i абнаўлення прыроды як сiмвалу абнаўлення жыцця характэрна для перадваеннай лiрыкi паэта. Паэму Якуба Коласа "Новая зямля" часта называюць энцыклапедыяй сялянскага жыцця. Аднак яе можна назваць і паэтычным гімнам прыродзе, паэтычным календаром прыроды, энцыклапедыяй беларускай прыроды. Якую б "прыродную" назву мы ні далі паэме, адно застаецца несумненным: твор не меў бы той адметнасці, якая яму ўласціва, без тэмы прыроды. Тэма беларускай прыроды настолькі арганічна ўпісваецца ў паэтычную канву твора, што яе вобразы часам і "ажываюць". Вось перад намі "елка ў пары з хваіною, абняўшысь цесна над вадою, як маладыя ў час кахання, у апошні вечар расставання", вось "крынічкі вузенькае ложа", "як неба — лес, як мора — долы". Чытаючы радкі паэмы, можна ўявіць усход сонца і летнюю раніцу, пачуць бусліны клёкат і спеў жаўрука, пабываць на квітнеючым лузе і пясчаным беразе. У паэме паказана ранняя беларуская вясна, летняя спёка, першыя дні восені, калі з палёў звезены хлеб, скошаны лугі, калі ў чырвань апрануты лес, а ў паветры носяцца ніці белай павуціны. Лютая зіма страшыць сваёй суровасцю, вабіць сваёй веліччу, непаўторнасцю, але: Ёсць хараство і ў гэтых зімах, І ў мёртва-белых тых кілімах, Што віснуць-ззяюць хрусталямі Над занямелымі лясамі. Паэт захапляецца бязмежнасцю прыроднай стыхіі, яе магутнасцю і веліччу. Аднак гэтае апісанне-захапленне незаўважна набывае выгляд глыбокага філасофскага роздуму. Усім нам добра вядомыя словы "Мой родны кут!" знаходзяць сваё лагічнае завяршэнне не ў радках "Як ты мне мілы!", а ва ўсёй паэме. Паэт невыпадкова пачынае твор са звароту да роднага краю і апісання яго прыроды: у гэтым ён знаходзіць натхненне для спакойнага разважання аб вечных таямніцах прыроды і чалавечага быцця. Паэт увесь час параўноўвае жыццё чалавека і жыццё прыроды, паказвае іх цесную сувязь і роднаснасць, падабенства законаў развіцця, сугучнасць прыроды чалавеку. Так, перадаючы прыгнечаны стан чалавека, яго ўнутраны адчай, паэт прыбягае да вобразу цёмнага хваёвага лесу, які стогне пад націскам буры. Затое лёгкі, бадзёры ранішні настрой героя па-майстэрску перадаецца апісаннем роснага летняга лугу. Сумным думкам Міхала аб недасягальнасці жаданай мэты адпавядае змрочная прырода. Хуткай зменлівасцю надвор'я аўтар падрыхтоўвае чытача да ўспрыняцця хуткіх змен у жыцці герояў. "Прырода... з людзьмі жыве супольна, згодна", — падкрэслівае гэту думку паэт. І сапраўды, з гэтым нельга не пагадзіцца. Земляробчы каляндар, усе асноўныя гадавыя святы, цяжкая сялянская праца (ворыва, летнія касавічныя клопаты, збор ураджаю) апісваюцца ў паэме на фоне прыроды. У паэме многія з'явы і карціны прыроды паказаны вачамі дзяцей, бо дзеці — больш непасрэдньія ў іх успрыняцці. Незвычайнай любоўю да хараства прыроды вылучаўся Кастусь, які цэлымі днямі мог слухаць спевы птушак, гоман ціхай крынічкі, шэпт траў. У некаторых выпадках аўтар цёпла падсмейваецца са сваіх юных герояў. Дастаткова прыгадаць страхі хлопцаў, звязаныя з незразумелымі начнымі гукамі з боку Нёмана. Прырода ў паэме набывае характар асаблівага персанажа. Паэт успрымае яе ва ўсіх праявах як адно цэлае, як вялікую і таямнічую кнігу быцця. Гэтак, як адно непарыўнае цэлае, успрымае паэт і людзей, якія не могуць не жыць па законах вялікай і таямнічай кнігі — Прыроды. Па-сапраўднаму родны край любiць той, хто ахоўвае i ўмела ператварае прыроду, толькi тады яна дарыць чалавеку прыгажосць. Сінькевіч Вольга Анатольеўна, Шатроўская базавая школа “Чытаю я журнал сучасны: |