Эндемиялы зоб
 Скачать 346.5 Kb.
|
|
Эндемиялық зоб- йод жетіспеуіне байланысты биогеохимиялық аймақтарда кездесетін ағза ауруы. Ауру мойын пішінін өзгертетін және кейде айтарлықтай мөлшерлерге жететін қалқанша бездің ұлғаюымен сипатталады. Зоб көлемі әр түрлі болады. Зоб эндемиялық аймақта тұратын кез келген жас аралығындағы адамдарда кездеседі. Йод тапшылықты аймақтарда тұрғылықты халық арасында интеллектуалды потенциалдың төмендеуі (15-20%), ал сол жердегі әйелдер арасында түсіктер мен өлі туылулар санының өсуін байқауға болады. Йодтың тапшылығы ағзада тиреоидты гормондардың өндірілуін төмендетеді, ал ТТГ өндірілуі жоғарылайды, бұл қалқанша бездің ынталандырылуына әкеледі, қалқанша без компенсаторлы гипертрофияланады, зоб дамиды. Йод тапшылығында қалқанша без гипертрофиялануының екі негізгі механизмі белгілі: 1) фолликулдарда коллоидтың жиналуының жоғарылауы (коллоидты зоб); 2) фолликулярлы жасушалардың пролиферациясы (паренхиматозды зоб). Жиі зобтың аралас варианты дамиды. эндемиялық зобты үш негізгі топтарға бөліп қарастырады: 1) жайылмалы немесе диффузды зоб; 2) түйінді зоб; 3) аралас зоб. Қалқанша бездің функционалды жағдайына және ағзада жүретін өзгерістерге байланысты зобты тағы үш топқа бөліп қарастырады: 1) эутиреоидты зоб; 2) гипертиреоидты зоб немесе екіншілік тиреотоксикозбен өтетін зоб; 3) гипотиреоидты зоб немесе кретинизм. Симптомы. Науқастар қалқанша бездің ұлғаюына шағымданады. Қалқанша безі айтарлықтай ұлғайғанда, мойын ағзаларының басылуы байқалады: тыныс бұзылыстары, дауыстың қарлығуы, дисфагия белгілері. Зоб төс артында орналасқанда бронхтың, жоғары қуыс венаның және өңештің басылу белгілері дамиды. Қарап тексергенде, әр түрлі көлемдегі өсуіне байланысты диффузды немесе түйінді, диффузды-түйінді зоб анықталады. Көп уақытқа дейін ағзада эутиреоидты жағдай сақталады, яғни, тиреоидты гормондардың өндірілуі жеткілікті немесе физиологиялық деңгейде болады. Кей жағдайда йод тапшылығы айқын аймақтарда гипотиреоз белгілері байқалады. Тиреоидты гормондардың биосинтезі және гормон түзілу үрдістері жасушалық, субжасушалық деңгейде болады. Гипотиреоидты эндемиялық зоб таулы аймақтарда тұратын тұрғындар арасында жиі кездеседі. Қазақстанда гипотиреоидты зобпен немесе кретинизммен ауыратын науқастар сирек кездеседі. Гипотиреоидты зоб 1-10%,ал оның айқын түрлері 1%-дан аз кездеседі. Йод тапшылық жағдайында тиреотоксикоз қалқанша бездің функционалды қажуына дейін пайда болады. Эндемиялық зобта тиреотоксикоз дамуының себебіне орталық жүйке жүйесінің шамадан тыс жүктелуін жатқызуға болады. Диагностикада жіңішке инелі аспирационды биопсиямен УДЗ жүргізу маңызды, ол арқылы ұлғаю дәрежесін және қалқанша без көлемін анықтауға болады. ТТГ жоғары деңгейі, Тл деңгейінің төмен болуы, Тз-тің жоғары немесе қалыпты болуы, несепте йод экскрециясының төмен болуы (100 мг/тәул.т аз) диагнозды дәлелдейді. Профилактикасы және емі. Кең профилактикалық шаралар жүргізу мақсатында Қазақстанның Денсаулық сақтау министрлігі 1950 жылдан бастап йодталған тұзбен массивті профилактиканы енгізді. Тұздың йодталуы Қазақстан территориясында Аралдың, Қалқаман және Балқаштың тұз өндірістерінде тұзға калий йодидін қосу арқылы жүзеге асырылады (25г 1 тонна тұзға). Йод препараттарын, антиструмин, калий йодидін, минералды қосындылары бар поливитаминдерді қолдануға болады. Сонымен қатар, йодтирокс, тиреокомб, және басқа препараттар тағайындалады. Егер диффузды, түйінді және араласзоб прогресивті өссе, оперативті ем қолданылады. Гипотиреоз – ауру, Қалқанша безінің функциясының төмендеуіне және гормондардың жеткіліксіз болуына байланысты. Ол барлық процестерді баяулатады, денеде кездеседі: әлсіздік, ұйқылық, салмақтың өсуі, ой мен сөздің слайдтығы, салқындық, гипотензия, әйелдерде — менструалдық бұзылулар. Үлкен және кретинизмдегі микседемия ауыр формаларда дамиды (деменция) балаларда. Аурудың асқынуы гипотиридті кома болып табылады, жүрекке және қан тамырларына зақым келтіру: брадикардия, коронарлық атеросклероз, Жүректің ишемиялық ауруы. Гипотироидті науқастар жасанды синтезделген қалқанша безінің гормонымен емделеді. Гипотиреоз — Қалқанша безінің функционалдық бұзылыстарының ең көп таралған түрі, Қалқанша безінің гормондарының ұзақ мерзімді жетіспеушілігі немесе жасушалық деңгейде олардың биологиялық әрекеттерінің төмендеуіне байланысты дамуы. Гипотиреозды ұзақ уақыт бойы анықтау мүмкін емес. Бұл біртіндеп байланысты, процестің көрінбейтін бастауы, жеңіл және қалыпты аурулардағы науқастардың денсаулығының қанағаттанарлық жағдайы, жойылған симптомдар, артық жұмыс деп есептеледі, депрессия, жүктілік. Гипотиреоздың таралуы шамамен 1 құрайды%, репродуктивті жастағы әйелдер арасында — 2%, кәрілік кезінде 10-ға дейін өседі%. Қалқанша безінің гормонының болмауы денеде жүйелі өзгерістерге әкеледі. Тироидтық гормондар органдардың жасушаларында энергия алмасуын реттейді, ал олардың жетіспеушілігі ұлпалардың оттегі тұтынуын төмендетеді, энергияны тұтынуды азайту және энергетикалық субстраттардың өңделуі. Гипотироидизм түрлі энергияға тәуелді жасушалық ферменттердің синтезін бұзады, қалыпты жасуша өміріне қажетті. Жетілдірілген гипотиреоздың пайда болған жағдайда муцино пайда болады (жіңішке) Ісіну — миксема, байланыс маталарындағы ең көп анықталған. Микседема маталардағы гликозаминогликандардың шамадан тыс жинақталуының нәтижесінде дамиды, ол, гидрофильділікке ие, суды ұстаңыз. |