Автомобиль Суеубаев. Ж. С. Суеубаев
 Скачать 1.73 Mb.
|
|
Бұғаттауға қарсы жүйелер (БҚЖ) Бағыты мен түрлері. Бұғаттауға қарсы жүйелер (БҚЖ) автомобильдің тежелісі кезінде дөңгелектерінің бүғаттауын бол- дырмау үшін қажет. Жүйе автоматты түрде тежеуіш сәтін реттеп, автомобиль дөңгелектерінің бір мезетте тежелуін қамтамасыз етеді. Сондай-ақ тежеудің тиімділігін қамтамасыз етеді (тежеуіш жолының аздығы) және автомобильдің беріктігін арттырады. БҚЖ қолданудан болатын ең үлкен тиімділік, автомобильдің тежеуіш жолы 10... 15% азаятын тайғақ жолда болады. Қүрғақ асфальт-бетон жолдарда тежеуіш жолының бүлай қысқаруы мүмкін емес. Тежеу сәтін реттеуіне қарай бүғаттауға қарсы жүйелердің бірнеше түрлері бар. Солардың ішіндегі ең тиімдісі, дөңгелектердің жылжуына қарай, тежеуіш сәтін реттейтін БҚЖ. Сондай-ақ бүл жүйе жолдармен жабысуы көбірек болатындай, дөңгелектердің жылжымалылыған қамтамасыз етеді. БҚЖ қүрылысы бойынша көп түрлі және күрделі, қүны жоғары және электроника қолдануын талап етеді. Ең қарапайымы мехникалық және электрмеханикалық БҚЖ. Қүрылысына қарамастан БҚЖ келесі элементтер кіреді: Көрсеткіштер - автомобиль дөңгелектерінің бүрыштық жылдамдығы туралы, тежеуіш жеткергішіндегі қысымы (сүйықтың, қысылған ауаның) туралы және автомобильдің баяулауы туралы ақпарат береді. Басқару одағы - көрсеткіштер берген ақпаратты өңдеп, атқарушы механизмдерге бүйрық береді; Атқарушы механизмдер (қысым модуляторлары) - тежеуіш жеткергішіндегі түрақты қысымды азайтады, артгырады немесе бір қалыпта үстап түрады. Дөңгелектер тежелісін БҚЖ арқылы реттеу процесіне бірнеше фазалар кіреді де кезеңмен өтеді. БҚЖ арқылы тежеудің тиімділігі элементтердің автомобильде орнату схемасына байланысты болады. Әрбір дөңгелекте бүрыштық жылдамдықтың жекелеген көрсеткіші 2 орнатылғанда, ал дөңгелекке қатысты тежеу жеткергішінде қысымның жекелеген модуляторы 3 мен басқару одағы 1 болғанда, автомобиль дөңгелегін бөлек реттеуіші бар БҚЖ ең тиімдісі (10.16 а сурет) болып келеді. Алайда БҚЖ орнатудың бүндай схемасы күрделі де қымбатырақ болмақ. БҚЖ элементтерін орнатудың қарапайым схемасы 10.16 б суретінде келтірілген. Бүл схемада кардан берілу білігіне орнатылған бүрыштық жылдамдықтың бір көрсеткіші 2, қысымның бір модуляторы 3 және бір басқару одагы 1 қолданылады. 10.16 б суретте көрсетілген, БҚЖ элементтерін орнату схемасының сезімталдығы а   суретінде көрсетілген схеманың сезімталдығынан төменірек те автомобиль тежеудің тиімділігін төмендетеді. - сурет. Автомобильде БҚЖ орнату схемасы: 1- басқару одагы; 2- көрсеткіш; 3- модулятор: БҚЖ бар тежеуіш жеткергіштерінің қүрылысы. БҚЖ бар жогары қысымды гидравликалық қоснүсқалық тежеуіш жеткергіш схемасы 10.17 а суретінде көрсетілген. БҚЖ автомобильдің барлық дөңгелектерінің тежелуін реттеп, дөңгелектердің бүрыш- тық жылдамдығының төрт көрсеткіші 1, тежеуіш сұйықтығы қысымының екі модуляторы 3, және екі электронды басқару одагы 2 болады. Гидрожеткергіште қысымы 14... 15 МПа шамасында болатын, тәуелсіз екі гидроаккумулятор 4 орнатылган, онда тежеуіш сүйықтығы жоғары қысым сорғышымен 7 жаншылады. Сонымен қатар, гидрожеткергіште қүйма бөшкесі 8, кері қақпақтар 5 және тежуіш педаліне түсетін күш пен тежеуіш жүйесіндегі қысымның тепе теңдігін қамтамасыз ететін, басқарудың қос секциялық қақпағы 6 бар. Т   ежеуіш педаліне басқанда сүйықтық қысымы гидроак- кумулятордан дөңгелек көрсеткіштерінен 1 ақпарат алатын, автоматты түрде электронды бүғаттармен 2 басқарылатын, модуляторларға 3 беріледі. -сурет. БҚЖ бар қоснүсқалы тежеуіш жеткергіштері: а - гидравликалық; б - пневматикалық; 1- көрсеткіш; 2- басқару одагы; 3- модулятор; 4- гидроаккумулятор; 5, 6- қақпақтар; 7- соргьіш; 8-бөшке Модуляторлар қосфазалы цикл бойыша жүмыс істейді: Дөңгелекті тежеуіш цилиндріне түсетін, тежеуіш сүйықтығы қысымының артуы. Автомобильдегі тежеуіш кезеңі арта түседі; Дөңгелекті тежеуіш цилиндріне түсуі тоқтайтын, тежеуіш сүйықтығы қысымын босату, ол қүйылатын бөшкеге бағытталады. Автомобиль дөңгелектеріндегі тежеуіш сәті азаяды. Содан кейін басқару одағы қысымның артуына бүйрық береді де, цикл қайталанады. б суретінде автомобильдің артқы дөңгелектерінің тежелісін реттейтін, БҚЖ бар пневматикалық қоснүсқалы тежеуіш жеткергіш схемасы келтірілген. БҚЖ дөңгелектердің бүрыштық жыл- дамдығының екі көрсеткіші 1, қысылған ауаның бір модуляторы 3 және бір басқару одағы болады. Пневможеткергіште автомобиль тежелгенде қысылған ауа көп рет енгізіліп, шығарылатындықтан, БҚЖ орнатқан кездегі қысылған ауаның артуына байланысты, қосымша ауа баллоны да орнатылады. Пневможеткергішке орнатылған және басқару одағынан бүйрық алатын модулятор автомобильдің артқы дөңгелектеріндегі тежеуіш камералардағы қысылган ауаның қысымын реттейді. Модулятор үшфазалы цикл бойынша жүмыс істейді: Ауа баллонынан автомобильдің артқы дөңгелектеріне түсетін, қысылған ауаның қысымы арта түседі. Арқы дөңгелектердегі тежеу сәті арта түседі; Тежеуіш камераларға түсуі тоқтатылатын, ауа қысымы босатылып, ол сыртқа қарай шығады. Дөңгелектердегі тежеуіш сәті азаяды; Тежеуіш камераларында қысылған ауа қысымын бір деңгейде үстап түру. Дөңгелектердегі тежеуіш сәті түрақты түрде үсталады. Содан кейін басқару одағы қысымның артуына бүйрық береді де цикл қайталанады. Электронды БҚЖ, қүрылысы күрделі де, қүны жоғары болып келеді, әр кезде жақсы жүмыс атқара бермейді. Сондықтан, автомобильдерде қарапайым да қүны төменірек (5 есе арзан), сезімталдығы жоғары болмаса да және әрекет етуі жылдам болмаса да, механикалық және электрмеханикалық БҚЖ қолданылады. Электрмеханикалық БҚЖ схемасы мен механикалық БҚЖ бар, алдыңғы жеткергішті шағын класты жеңіл автомобильдің қоснүсқалы көлбеу тежеуішті гидрожеткергішінің схемасын алып қарайық. Маховик 1 (10.18 а сурет) втулкада 4 еркін орнатылған, және втул- каға серіппе 6 арқылы жаншылған, кептіргішпен 5 байланысты. Втулка автомобиль дөңгелегіне орнатылған тісті доңғалақтан 3 айналуын келтіретін білікте болады. Біліктің қапталды тілігіне 2 втулканың 4 серіппелі қимасына шеттері бекитін, итергіштің ілгіші 11 кіріп түрады. Біліктің 2 капталына серіппенің 7 әсерінен тежегіштің үшы 9 микросөндіргішке 8 қысылады. Аздап баяулатып тежегенде маховик, білік бірегей түтас ретінде айналады. Баяулығын үлғайтып тежегенде маховик 1 бүрынғы бүрыштық жылдамдығымен айналуын жалғастыра береді. Соның салдарынан білікке 2 қатысты втулкасы бар 4 маховик айналады. Сонда итергіш 11 өзінің ілгіштерімен втулканың 4 болат қанатында айналып, осьті бағытта ауысады. Итергіш, тежегіштің 9 үшына бекіп, оны осьте 10 айналдырады, соның салдыранан электрмагнитті қақпақтың микросөндргіш 8 контактілері түйісіп қалады. Қақпақ дөңгелек цилиндрінің тежеуіш жеткергішімен байланысын үзіп, оны қүйма жолына бағыттайды. Дөңгелектегі тежеуіш сәті азайып, дөңгелек үдейді, ал маховик кері бағытта бүрышты орын ауыстырады. Итергіш 11 серіппе 7 арқылы бастапқы қалпына келеді де, дөңгелекті^ цилиндрі тежеуіш жеткергішімен жалғасып, цикл қайталанады.  10.18 - сурет. Электромеханикальщ БҚЖ схемасы (а) мен мехникалық көлбеу тежеуіиіті гидрожеткергіштің (б) схемасьі 1- маховик; 2 - білік; 3 - тісті доңгалақ; 4 - втулка; 5 - кептегіш; 7 - серіппелер; 8 - микросөндіргіш; 9 - тежегіштің үшы; 10 - осі; 11 — итергіш; 12 — БҚЖ; 13 — реттеуіш; 14 — БҚЖ жеткергіші Шағын класты алдыңғы жеткергішті, қоснүсқалы гидравликалық тежеу жеткергіші бар жеңіл автомобильде механкиалық БҚЖ орнату б суретінде көрсетілген. Механикалық БҚЖ жеткергіштері алдыңғы дөңгелектердің жетекші біліктерінің ременді берілуі арқылы жүргізіледі. Сонда дөңгелектің гидравликалық тежеуіш жеткер- гішінде тежеуіш күштерінің реттеуіші 13 ортанылады. Бақылау сүрақтары мен тапсырмалар Автомобильді тежеу процессі деп қандай процессті айтады? Автомобилъді тежеудің қандай түрлері болады? Тежегіш жүйесін қандай түрлерін білесіз! Гидравликалық жетегі бар тежегіш жүйесінің жалпы қүры- лысы мен жүмысын түсіндіріңіз Негізгі гидроцилиндрдің қызметі не? Тежегіш күшейткіші не үшін қолданылады? Күшейткіштің жүмысын түсіндіріңіз! Пневматикалық тежегіш жүйесінің жалпы қүрылысы мен жү- мысын түсіндіріңіз! Тежеуіш жүйелерінің негізгі бөліктері қандай? Тежеуіш механизмдер неге арналған? Тежеуіш жеткергіштерінің қандай түрлер сіздерге белгілі? Бүғаттауға қарсы жүйелердің негізгі элементтері қандай? Автомобильдің қандай пайдалану қасйеті тежеуіш жүйеле- рінен және техникалық жағдайына байланыстьі.болады? ӘДЕБИЕТТЕР Бутусов А.М., Образцов О.П., Жадаев В.Ф. и др. Автомобиль ГАЗ-66: Усторйство, техн. обслуживание и ремонт.-М: Транспорт, 1988-312 с. Вахламов В.К. Подвижной состав автомобильного транспорта. -М.: Академия, 2003.-480 с. Резник А.М., Орлов В.П., Электрооборудование автомобилей: Учебных для средних ПТУ-З-изд, перераб. И доп.-М.: Транспорт, 1988-239 с. Полосков В.П., Лещев П.М., Хартанович В.Н. Устройство и эксплуатация автомобилей: Учебное пособие. 3-изд. Перераб,- М.:ДОСААФ. 1987-318 с. Ваисман Я.М., Геренко В.И. Автомобиль «Жигули» (Советы автолюбителям по эксплуатации и обслуживанию).-3-изд. Перераб. И ден.-М.: Транспорт, 1986.-216 с. Ордабаев Е. Автомобиль және трактор моторының теориясы (оқулық). Алматы. Республикалық баспа кабинеті, 1995.-271 бет. Вокрашко Ю.Г., Демрзан Б.С., Ильин А.А., Саливан С.А., Фенькович Б.М., Федеров Ю.В., Чистяков И.П. Учебник военного водителя второго класса. М.: Воен.издат, 1970-472 с. Демиховский С.В., Мелкий В.А., Шестопалов К.С.. Устройство и эксплуатация автомобилей «Жигули» и «Москвич». М.: Изд. ДОМААФ СССР, 1987.-224 с. Бурлаев Ю.В.,Аганаев В.Е. Справочное пособие автолю- бителя., М.: Транспорт, 1992.-208 с. Вишняков Н.Н., Вахламов В.К., Нарбут А.Н., Шлипые И.С., Островцев А.Н. Автомобиль: Основы аонструкция: учебник для вузов по • специальности «Автомобильи автомобильное хозяйство». М.: Машиностроение, 1986.-304 с. Козлов В.П., Васильев В.Н. Справочник водителя автобуса, Кишинев, : Картая Молдовеняскэ., 1979-251 с. Родичев В.А., Родичева Г.И. Тракторы и автомобили: Учебник для сред. Сельских. Проф. тех. училищ.-М.: Выш.школа, 1982-320 с. Под. Ред. И.П. плеханова. Автомобиль. Учеб. пособие. Для учащихся IX и X классов ф.шк., М.: «Просвещение», 1972-320 с. Краткий автомобильный справочник. -10 —изд., перераб,и доп.-М.: Транспорт, 1983.-220 с. Болтанский В.Н. Теория, конструкция и расчет тракторных и автомобильных двигателей.- М.: Сельхозиздат, 1962.-391 с. Гришкевич А.И. Автомобили: Теория: Учебник для вузов-М.: Высшая школа, 1986.-208 с.: ил. ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Васильев В. Система впрыска топлива современных дизельных двигателей. Автомобильный транспорт, № 2, 2002 г. Данов Б.А., Титов Е.И. Электронные оборудование иностранных автомобилей. М.: транспорт, 1998. АВТОМОБИЛЬ 1 ҚҮРЫЛЫСЫ 1 АВТОМОБИЛЬ 2 Қ¥РЫЛЫСЫ 2 8мт 52 123456 73 в) 145 1 2 159 2 159 б 159 г 159 АВТОМОБИЛЬ 264 ҚҮРЫЛЫСЫ 264 Ж. Суеубаев АВТОМОБИЛЬ ҚҮРЫЛЫСЫ Оқу құралы Бумага офсетная Формат 70x100/8 Плотность 80гр/см. 95%. Печать РИЗО Усл.печ.7.5. Объем 264 стр. Отпечатано в типографии ТОО “Эверо” Р  э в Е р 0 К, Алматы, ул. Байтурсынова, 22 Тел.: 8 (727) 2 33 80 45, 2 33 80 42, тел./факс: 2 33 83 43 е-шаіі: еүего08@таі1.ги |