ЭУМКД Беларуская мова (Культура маўлення). Картка дысцыпліны 18 Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы 20
 Скачать 1.26 Mb.
|
|
33. Абазначце вымаўленне прыназоўніка ў наступных словазлучэннях. Узор: жыў з жонкай – [ж], размаўляў з чалавекам – [ш]. Зрабілі з бярозы, выйшлі з двара, сплялі з саломы, ліў з вядра, звесткі з гісторыі, пашылі з шоўку, з жыцця героя, пайсці з песняй, апавяданне з часопіса, артыкул з Канстытуцыі. 34. Абазначце над літарай г, які гук вымаўляецца ў наступных словах. Узор: швагер - [г’], гразь – [γ] Гісторыя, гуз, грыб, дыялог, прапаганда, ганак, гармата, стог, гузік, скарга, гвалтоўны, грэчка, агрэст, готыка, рэзгіны, агрэсія, гонта. 35. Які гук вымаўляецца на месцы літары і ў наступных словах і спалучэннях слоў? Узор: у маі – [ji], мароз і вецер [ы]. Краіна, брат і сястра, у гаі, іхні, дождж ішоў, цацкі і цукеркі, па іголку, заіскрыўся, педінстытут, аб’інець, іскра, контрігра, у Іры, мозаіка, з Італіі, сёння і заўтра, снег ідзе, вазьму і застануся. 36. Абазначце, як вымаўляюцца свісцячыя зычныя. Узор: снег – [c’], скінуць – [c] Схема, свісток, спектр, аб дарвінізме, смех, сфера, скептык, сцюжа, атмасфера, шчасце, схіл, сфінкс, подзвіг, з’ява, здзейсніць, у прызме, згі- нуць, згіб, злёт, пяскі, скіфы, у адозве, аб нацыяналізме. 37. Спішыце словы, падкрэсліце зычныя і галосныя, напісанне якіях не супадае з вымаўленнем. Узор: грыб, не быў. Адценне, перабежчык, філасофскі, змерзціся, нясвіжскі, на вокладцы, перакладчык, носьбіт, барацьбіт, грамадскі, нашчадкі, схіліцца, здзіўляешся, адпрацаваць, нялёгкі, без песень, сшытак, казка, не надта, непагадзь. 38. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Мен..дж..р, энц..клапедыя, Н..свіж, аб..ліск, б..нзін, дз..вяты, мес..ц, бал..рына, по..с, сп..ктакль, л..генда, кал..ктыў, Свіц..зь, дз..сятка, дз..жур- ны, Г..рманія, с..ржант, восемдз..сят, м..тровы, ц..гнік, дэз..фекцыя, вас..мнаццаць, ф..награма, семдз..сят, за..нець, Антары.. , шэс..дз..сят. 39. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Кам..ют..р, ф..льклор, ф..рт..піяна, з..мправізаваць, кал..ндар, «П..сняры», д..рыжор, раз..сціся, ц..рымонія, адна..менны, дэз..нфармацыя, с..мнаццаць, спец..нструмент, канф..ранс..е, інтэрпр..тацыя, н..жыцц.. -здольны, с..местр, п..са, сальфеджы.., р..петыцыя, пасляслоў..е, прэм..ера, абан..мент, вас..мнаццаць, мец..нат, інт..л..генцыя, в..ртуоз, семдз..сят. 40. Устаўце, дзе трэба, прапушчаныя літары. Бл..ха, бр..зент, хр..стаматыйны, каш..лёк, д..сант, ч..мадан, Токі.., д..мантаж, лод..р, др..зіна, ж..мчужына, д..легат, гл..ток, р..спубліканскі, Ватэрло.., ш..сцісот, р..сора, вод..р, зж..ваць, ч..рада, ж..тон, ш..снаццаць, тр..вога, ц..гельня, пр..зідэнт, хр..шчэнне, зач..сцвець, семдз..сят. 41. Запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс. (Вела) крос, (Нава) грудак, (мікра) раён, (контр) адмірал, беларуска (моўны), бела (ружовы), вечна(зялёны), (авія) пошта, (стэрэа) труба, (паў) гектара, (прайдзі) свет, (хата) чытальня, (бомба) сховішча, (паў) акна, (фота) карэспандэнт, (авія) дэсант, (норд) вест, (баба) яга, (штаб) кватэра, (жар) птушка, (высока) мастацкі, вада (лазны), агульна (славянскі), жанчына(урач), буда(кашалёўскі), ярка (зялёны), Заходне (Сібірская) нізіна, часткова (асветлены) будынак, (паў ) горада, прэм’ер (міністр). 42. Запішыце словы разам, асобна, праз дэфіс. Аўдыё (візуальны), (экспрэс) выставы, (даведачна) бібліяграфічны, канкурэнта (здольнасць), (супер) вокладка, (шмат) кроп’е, (па-за) праграмаю, (высока) адукаваны, (50) годдзе, (добра) вядомы, (вакальна) сімфанічны, (значна) палепшаны, (філасофска) гістарычны, (мастацка) публіцыстычны, (агульна) (усходне) славянскі, чаму (сьці), паўночна (усходні), (паў) краіны, (агульна) адукацыйны, (спец) інструмент, (тэле) пастаноўка, 17 (гадовы), як (небудзь), (заходне) еўрапейскі, (паў) Мінска, (паў) метра. 43. Перакладзіце на беларускую мову. Пастаўце націск і параўнайце яго месца ў беларускай і рускай мовах. везла, везти, верба, вчера, выходить, дрова, крапива, лопух, Мозырь, Несвиж, момент, молодость, рубль, усы, по-людски, готовить на зиму, глядеть на руку, выучить за год 44. Перакладзіце словы на беларускую мову. Спішыце і адзначце ў дужках род назоўнікаў. I. Дробь, пар (водяной), степь, собака, медаль, тень, шинель, перепись, боль, дичок, жребий, бровь, летопись, гармоника, запись, баранка, колонна, снежок, яблоко, пыль, полынь, шампунь, гарь, говор, кофе, зыбь, салат. II. Обувь, жизнь, обьявление, муравей, селедка, зубренок, детеныш, доказательство, засов, затон, затылок, заявление, зрачок, зрение, излишек, лужайка, голубенок. III. Тыква, гадание, глаз, глумление, гребля, давление, дарование, дело, диван, диковна, достояние, дюжина, егоза, жилет, забота, завтрак, занавес, заря, зодчество, зола, источник, кирпич, клевер, комната, крыльцо, лицо, крынка, лошадь. 45. Спішыце, дапасуючы прыметнікі, дзеепрыметнікі, парадкавыя лічэбнікі да назоўнікаў назоўнага склону адзіночнага ліку. Тралейбусн... дэпо, заказн... бандэроль, маршрутн... таксі, добр... сабака, востр... боль, прыгож... метро, нов... піяніна, апублікаван... камюніке, шэр... шынель, залат... медаль, вядом... фальш, друг... раяль, шырок... стэп, пабелен... столь, высок... насып, чаргов... запіс. 46. Перакладзіце словы на беларускую мову. Спішыце і ў дужках адзначце іх лік. Крупа, чернила, телега, ветви, колосья, грудь, дверь, конопля, дверка, опилки, леса, козни, костяника, корыто (для стирки), земляника, двойня, брусника, клюква, кавычки, качели, дрожь, лесенка, макароны, кружева, зелье. 47. Перакладзіце на беларускую мову. З трыма дзеясловамі складзіце сказы. ухаживать за девушкой, ухаживать за бабушкой, относиться к нему, возвращаться к родителям, привыкнуть к погоде, готовиться к экзаменам, стремиться к победе, состоять из серебра, смеяться над неудачами, удивляться новостям, радоваться солнцу 48. Перакладзіце словазлучэнні на беларускую мову і запішыце іх. Радостное известие, капустный лист, застланная кровать, заместитель директора, устный экзамен, картина Рембрандта, счастливый случай, восход солнца, поздняя осень, контрастные цвета, выездное заседанне, больное сердце, проездной билет, матросы Кронштадта, шестнадцать лет, милосердный человек, областной центр. 49. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову. Работать с Лепеевым Васей; встреча с коллегой Шурой; подойти к дочке; быть благодарным судьбе; поблагодари брата; пойти по ягоды; две третьих; коснуться этого вопроса; удивляться удаче; болеть ангиной; в семи километрах от города; слышал своими ушами; а ведь, пожалуй, кое в чём он был прав; случившееся; что-то комбинировать; жениться на хорошей девушке; дедушке – около семидесяти; здоровье; хореография; аккордеонист; меньше; пресмыкающееся; раскинувшиеся поля; вне конкуренции; ёж, собственность, обложка; расщепить; инженер; лодырь; попадья; почерк; обомшелый; белена; третья перепись; юфть запылилась; какая-то надпись; железнодорожная насыпь; началась лесостепь. 50. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову. Комментарии к переводу на французский язык; написано красными чернилами; к местному самоучке; казался тихоней; простите меня; извиниться перед преподавателем; жениться на Марии; забыть про уроки; вымытая посуда; чужой карман; смотреть за собой; заведующая детским садом; мне не на кого пенять – сам виноват; протопленная печь; наливалась поспевающая в поле рожь; разрумяниваться от волнения; по одноимённому роману; три новых дома; необразованный; жизнерадост- ный; добросовестный; въехать; сугроб; развивающиеся страны; невыноси- мая боль; поехать за дровами; начало в семь часов вечера; церемониал. 51. Перакладзіце словы і словазлучэнні на беларускую мову. Пропустил индивидуальное занятие; большое спасибо за дружескую поддержку; отдаться науке; не давать покоя Петру-лежебоке; убедительная просьба; студенческие строительные отряды; не удалось из-за тебя; дивиться погоде; трудовая мозоль; настоящее чудо; читать по ночам; потянуло гарью; гроздь винограда; не с кем посоветоваться в последнее время; собравшиеся люди; земля, дождями разжиженная; почитаемый коллега; из зависти к другу; посадить на меже; немилосердно; шестнадца- тый; антифашистский; здоровье; гребля; сегодня – двадцатое января; четыре новых завода; в полутора километрах от железнодорожной стан- ции; три целых и четыре десятых сантиметра; две пятых населения; невидимый луч; угрожающее положение; развенчанный авторитет; выжа- тый лимон; тростник. 52. Надайце назоўнікам форму роднага склону адзіночнага ліку. Вуліцы горад..., сімвал дабрабыт..., піск камар..., колер касцюм...., няма хлеб..., каша з аўс..., сукенка з атлас..., на старонках атлас..., глыток бальзам...., пліты з бетон..., дэфіцыт кальцы..., апошнія дні жніўн..., штаны з вельвет..., павевы ветр..., стрэлкі гадзіннік..., вузел гальштук..., каля лесапарк..., сукенка з ільн..., пазбавіцца кашл...., прыгажосць краявід..., на краі луг..., ісці да факультэт..., ідэі гуманізм.... і капіталізм...., на рагу праспект..., голас сябр..., крэсла з дуб... , да самага ганак..., пакет кефір..., слоік джэм..., бочка мёд..., бутэлька лікёр..., міска суп.... Кіламетр..., кісларод..., клапан..., клас..., комплекс..., камплект..., кандэнсат..., кантакт..., кантэйнер..., конус..., контур..., корпус..., кантраст..., картэж..., космас..., лазер..., прамень...,магніт..., мазут..., метад..., мінерал..., мікрафон...,міліграм..., мільён..., момант..., манітор..., матор..., мантаж..., мармур..., напор..., узор..., азон..., пажар..., паток..., рамонт..., рэнтген..., рэфлекс..., сігнал..., ток..., удар..., уран..., улік..., факел..., шум... . 53. Пастаўце назоўнікі ў творны склон. Беларусь, прыгажосць, Нарач, Свіцязь, сінь, безліч, далеч, Прыпяць, Пціч, электрычнасць, ноч, шыр, Свіслач, радасць, сувязь, глыб, творчасць, ветлівасць, гасціннасць, воблачнасць, роспач, ростань, медзь, мыш, ціш, памяць. 54. Раскрыйце дужкі. Пацягнула (вільгаць), з вялікай (радасць), звісалі над (столь), пабег за (мыш), слухаць з (цікавасць), ганарыцца таленавітай (моладзь), захапляцца неабдымнай (шыр), бегчы (рысь), прыкрыць сваёй (далонь), заліты (кроў), кіраваць (верф), схавацца за вялікай (печ), запэцканы (гразь), акружаны (загарадзь), пад (засень) ліп, над усёй (сенажаць), захапляцца цудоўнай (трэль) салаўя, паглынуты (цемень). 55. Перакладзіце на беларускую мову, стараючыся пазбягаць неўласцівых для беларускай мовы сродкаў: Неподдающаяся проблема, рассматриваемое явление, концентрированный раствор, возрастающая функция, полученные результаты, пишущее устройство, запоминающее устройство, восстанавливающее средство, полученная величина, моделирующий бальзам, следующая технология, файлы, составляющие следующий уровень управляющей схемы, выбранный вариант решения, изображаемая часть, исправимая ошибка, распространяющаяся ошибка, движущийся предмет, распространяющийся вирус. Автоматизированные системы и сети, интегрированные системы программирования, электродвижущая сила, звукоусиливающая трубка, информационные ресурсы, несанкционированный доступ, разрушительная сила, коммуникационная инфраструктура, движущиеся на внешних оболочках электроны, образующие валентную зону подуровни, вращающиеся вокруг ядра заряженные частицы, электропитающие и электроснабжающие устройства, незатухающие колебания физической системы. 56. Перакладзіце жарт на беларускую мову. Расстаўце знакі прыпынку. Профессор Эйнштейн с огромным удовольствием смотрел фильмы Чаплина и очень симпатизировал комическому образу кинозвезды. Однажды написал Чаплину Восхищаюсь Вашим искусством. Фильм Золотая лихорадка понятен всему миру а Вы сами отличный человек… Эйнштейн. На что Чаплин ответил учёному Я Вами еще больше восхищаюсь. Вашей теории относительности никто в мире не понимает тем не менее Вы отличный человек. Чаплин. 57. Перакладзіце на беларускую мову. Складзіце з шасцю выразамі сказы. Разработав новую программу, совершенствуя информационные технологии, запоминая местонахождение, установив приборы измерения, обрабатывая полученную информацию, поступая в банк данных, учитывая составленные расчеты, суммируя вышесказанное, не обратив внимание, находя решение, изучив метод, включая полученные результаты, обобщая выводы, проследив процесс, рассматривая явление, проанализировав ситуацию, разметив в пространстве, не ограничивая времени обсуждения, скопировав файл, изменив структуру кода, исходя из условия, подставив цифры в уравнение, спроектировав изображение. 58. Вусна перакладзіце на беларускую мову, выкарыстоўваючы дзеепрыметнікі. 1. Сеткавая плата, якая служыць для злучэння сеткавага кабеля з камп’ютарам, кіруе патокам даных, якія перадаюцца іншаму камп’ютару. 2. Практычна ўсе сучасныя мадэмы маюць падобныя функцыянальныя схемы, якія ўключаюць асноўны і сігнальны працэсары. 3. Існуюць аналітычныя вагі, якімі карыстаюцца для вымярэння вельмі малых мас. 4. Пры расцяжэнні цвёрдых цел пераважаюць сілы прыцяжэння, якія і перашкаджаюць прыцяжэнню. 5. Галоўны вынік дзеяння сілы – змяненне хуткасці цела, якая сама па сабе ніколі не змяняецца. 6. Дыэлектрыкі – рэчывы, якія валодаюць вельмі малой электраправоднасцю. 59. Знайдзіце памылкі пры перакладзе тэрмінаў з рускай мовы на беларускую. 1.Праграма – план прадстаячай дзейнасці, работ, мерапрыемстваў. 2. Кулон – зарад, які праходзіць праз папярочны разрэз правадыра пры току сілай 1 А. 3. Кампілятар – камп’ютарная праграма, якая пераўтварае крынічны код, напісаны на мове праграмавання, у іншую камп’ютарную мову. 4. Графік – лінія, якае дае навочнае ўяўленне пра характар залежнасці. 5. Частата – фізічная велічыня, характарыстыка перыядычнага працэсу, роўная ліку поўных цыклаў, дасканалых за адзінку часу. 6. Вылічэнне – матэматычнае пераўтварэнне, якое дазваляе пераўтвараць уваходны струмень інфармацыі ў выходны, з выдатнай ад першага структурай. 60. Спішыце, замяняючы лічбы словамі і ставячы назоўнік у патрэбнай форме. Пастаўце ў лічэбніках націск. 2 (тыдзень), 3 (чалавек), 4 (парася), 3 (конь), 123 (вучань), 324 (кілаграм), 2 (цяля), 14 (ягня), 12 (курыца), 121 (тоны), ад-легласць - 424 (кіламетр), 2/5 (літр), 4 (груз), 3,3 (кілаграм), 17 (верасень), 5 (снежань), 3 (новая кніжка), 4 (гарачы дзень), 2 (поўнае вядро), абедзве (родная сястра). 62. Перакладзіце спалучэнні на беларускую мову. Запішыце. В двухстах километрах от деревни, три полных дня, две высо-кие башни, сегодня двадцатое ноября, в восьми шагах от реки, пятеро ребят, три ребенка, полутора тоннами, два с половиной дня, три смежных угла. 63. У якім парадку трэба размясціць прыведзеныя сказы, каб атрымаўся тэкст? Вызначыце тып гэтага тэксту. 1) 1. Хацелася пабыць аднаму. 2. Як бываў некалі ў маленстве. 3. І не ў горадзе, а дзе-небудзь на прыродзе, у лесе. 4. Тады, калі яго хто крыўдзіў, ён уцякаў з дому ў лес. 5. І там, прыхіліўшыся плечуком да камля дрэва, даваў волю і сваім думкам, і слязам. 6. Толькі сеўшы ў машыну і ўбачыўшы запытальны позірк шафёра – Васі, які гады два як вярнуўся са службы ў арміі, дзе таксама вазіў нейкага начальніка, – Андрэй падумаў: “І праўда – куды ехаць?” 2) 1. Магутны лясны волат быў так удала ўпісаны ў навакольны пейзаж! 2. Ён шумна ўздыхнуў і выбраўся на мелкае месца. 3. Праз некаторы час лось цяжка ўзняўся. 4. Ён здаваўся жывым увасабленнем самой прыроды ва ўсёй яе красе і сіле. 5. Вада сцякае серабрыстымі струменьчыкамі з губастай пысы, з шырокай шыі, з мокрых бліскучых бакоў, асветленых сонцам. 3) 1. Хоп! – раптам прысела берасцяначка. 2. Адрына. 3. З маленства знаёмая, любая весялунка, з якой так прыемна было перасвіствацца, вітаючы вясну. 4. На самым зрэзе. 5. А тут жа блізка, і не баіцца мяне. 6. Шэры, каравы храбет старога, нізкага даху з дранкі. 7. І праспявала нават – пакуль паляцець, знікнуць, застацца толькі голасам сваім, сваёй нястомнай, гарэзлівай весялосцю. 8. Часцей за ўсё не бачачы яе ці заўважаючы здалёк у голліі з першым лістам. 64. Прачытайце тэкст. Вызначыце яго стыль. Сваю думку абгрунтуйце. Знамянальнай падзеяй для Беларусі ў 2007 годзе стаў візіт у нашу краіну прэзідэнта Міжнароднай федэрацыі футбола (ФІФА) Йозэфа Блатэра. Сустрэча з ім адбылася ў Доме футбола, дзе прысутнічалі журналісты і юныя футбалісты з каманды «Суворавец» (клас з футбольнай спецыялізацыяй на базе мінскага сувораўскага вучылішча быў створаны ў 2006 годзе). Паводле слоў спадара Блатэра, будучыня беларускага футбола аптымістычная, бо ў нашай краіне зрабілі вельмі важны крок для развіцця гульні – увялі ліміт на легіянераў: – У гэтым напрамку ФІФА рухаецца два гады. Непакоіць, што ў складзе некаторых багатых еўрапейскіх каманд Англіі, Італіі, Германіі і г. д. наогул няма сваіх ігракоў (у лепшым выпадку 1-2). У вас жа ёсць абмежаванне колькасці іншаземцаў, таму вы выбралі правільны курс. У ідэале за сваю каманду павінны выступаць не легіянеры, а то атрымліваецца, што балельшчыкі нават не перажываюць за сваю каманду, бо ў ёй адны толькі іншаземцы. Наконт увядзення відэапрагляду для вырашэння спрэчных момантаў падчас матча, як у хакеі, галоўны рулявы футбола паведаміў, што ставіцца да гэтага адмоўна. На яго думку, магчыма выкарыстаць прагляд эпізоду з лініі варотаў, каб высветліць, ці быў гол, але, калі суддзя стане глядзець гэта «кіно» і прыме нейкае рашэнне, балельшчыкі пацярпелай каманды ўсё роўна не пагодзяцца з ім і пакінуць стадыён. Дарэчы, вырашэнне такой праблемы сучаснага футбола, як дрэнныя паводзіны хуліганаў-фанатаў, прэзідэнт ФІФА бачыць толькі ў стварэнні па прыкладу Англіі сістэмы відэаназірання не толькі ўнутры стадыёна, але і на падыходах да арэны, каб выключыць выпадкі надзвычайных сітуацый. Йозэф Блатэр заўважыў, што футбол – школа жыцця, якая заснавана на сумленнай барацьбе, дысцыпліне, павазе да сваіх таварышаў, трэнера, суддзі, сапернікаў, гледачоў. Сёння ў футбол гуляюць 260 мільёнаў чалавек. Прэзідэнт ФІФА таксама адзначыў, што насілле не частка футбола, яно жыве ў грамадстве. У Бібліі было два браты, а не адзінаццаць чалавек, і футбола не існавала, але брат забіў брата. 207 федэрацый могуць дапамагчы чалавецтву пазбавіцца ад насілля і карупцыі, што даказаў мінулы чэмпіянат свету ў Германіі: месяц на планеце ўладарыў спакой (за выключэннем Ірака). Напрыканцы свайго выступлення Йозэф Блатэр выказаў меркаванне адносна будучыні футбола, які не павінен губляць свае карані: заўжды застанецца дзве каманды па 11 чалавек, двое варотаў і адзін мячык. Акрамя таго, футбол возьме на сябе сацыяльную адказнасць, якую ён мае перад грамадствам («Звязда»). |