методичка. Методичка Ана тил 4 кл. Методика болушлукъ ана тил. 4 кл. Ангылатыу сёз

• Название: Методика болушлукъ ана тил. 4 кл. Ангылатыу сёз
• Анкор: методичка
• Дата: 31.03.2023
• Размер: 183.83 Kb.
• Имя файла: Методичка Ана тил 4 кл.docx
• Тип: Документы; #1029186
• страница: 2 из 14

Ана тилим. Алим Аппаев. (Джыр- 03.30)

Ана тилим – Ата Джуртну ауазы,

Минги Таудан саркъгъан сууну багъасы!

Ёмюрлени юслери бла ётгенсе,

Байлыгъынг бла мени ёхтем этгенсе!

Эжиу: Ана тилге алгъыш эт сен, онг болуб,

Ана тилге тилек тиле, ёр къобуб!

Ана тилим – Ата Джуртну чырагъы –

Минги Тауну Кёк бла энчи ушагъы,

Сени манга халкъым саугъа этгенди,

Хар не сёзюнг джюрегим бла ётгенди.

Эжиу: Ана тилге алгъыш эт сен, онг болуб,

Ана тилге тилек тиле, ёр къобуб!

Ана тилим – Ата Джуртну хауасы –

Минги Тауча, ёсюб турсун хазнасы.

Ана тилде ата хурмет джашайды,

Ана тилге ана джюрек ушайды.

Эжиу: Ана тилге алгъыш эт сен, онг болуб,

Ана тилге тилек тиле, ёр къобуб!
Керилиу такъыйкъа

2. 
   Джангы дерсни тинтиу.
   

– Бу дерсде биз белгили алим къызыбызны Гочияланы Софьяны (портретин кёргюзте) назмусун окъурукъбуз. Ол назмуну юсю бла Софья кесини къарачай-миллетине сюймеклигин, кемсизлигин билдиреди… Узакъ ёмюрню джашаб, алгъан билимин сизге, джаш тёлюге берирге излейди, кесигизни сюе билсегиз деб къайгъырады… Алайд да, назму окъурубузну аллы бла сёзлюк иш этейик…

2. 
   Сёзлюк иш: джерни джюзюн, кёкню тюбюн, хур джуртум, сезерсе, шоркъаланы, Гемуда, алтын керек, эшерсе, «Акътамакъны», бюсюреу, тёрледе, эжиу, насыб теджей, ана тилинг – деу къаланг…
   
3. 
   Устазны юлгюлю окъууу.
   
4. 
   Назмуну тинтиу, соруулагъа кеслери сёзлери бла джууаб бериу.
   
5. 
   Сабийлени къауумлагъа бёлюб, бу соруулагъа текстни сёзлери бла джууаб табаргъа эсгертиу:
   

– Ким джазгъанды назмуну? Не мурат бла джазылгъанды?

а) Бир бёлекге –

– Ана тилим – джарыкъ кюнюм? Къалай ангылайсыз бу сёзлени? (Ана тили болгъанны миллети болады, миллетни джери болады, аты айтылады, миллети ол адамны къоруулаб турады…)

б) экинчи бёлекге –

– Къаллай ант алады сизден автор? (Балачыгъым, антым санга – терен ил!)

в) ючюнчю бёлекге-

– Къаллай ариу сёзле бла эркелетеди ана тилибизни Гочияланы Софья? («Джерни джюзюн, Кёкню тюбюн танытхан» – аллай бир байды тарихи деген магъанады ол. «Хур джуртума Кюнню тёгюб джарытхан» – Кюнню джарыгъын, келлик игиликлени джукъ тыймайды, киши зарауатлыкъ салмайды деген магъанада; «таулу сёзюм, татлы сёзюм – ариу эшитилген, чемер, бай тил деген магъанада…)

2. 
   Сабийлеге соруулагъа джууабларын текстде табдырыу, къыйын сёзлени магъаналарын титнтиу эмда окъутуу. Былайда логика басым салыргъа юретиу эмда тизгинде баш магъаналы сёзлени ачыкълау, аланы тюблерин карандаш бла сыздырыу.
   
3. 
   Ичлеринден эки кере окъургъа къоюб, тышларындан кесгин окъутуу эмда окъулгъаннга багъа салыу.
   
4. 
   Дерсни тамамлау. (Рефлексия).
   

– Неге керекди ана тил сизге?

Юй иш. Ана тилге аталгъан нарт сёзле табыб, аланы бир бёлегин азбар билирге.

Назмуну азбар этерге, кесгин тикирал айтыргъа.

2-чи дерс.

«АТМАЗ». Хубийланы Осман

Дерсни муратлары:сабийлени Хубийланы Османны «Атмаз» деген назмусу бла шагъырей этиу; назмуну хар тизгинини магъанасын тинтерге юретиу; сёз чемерликлерин ёсдюрюу; тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу.

адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): заманларын зыраф этмей, кеслерин къураргъа юретиу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу;

келишимлик муратлары (коммуникативные): устаз бла, сабийле бла тийишли ишлерге хазырлатыу эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу.

Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу.

Дерсде окъуу керекле: ИКТ, Россияны картасы, шемшер, къоз, наз, эмен, нарат, нызы, къайын тереклени, джюзюм кёкенлени суратлары, Къарачай-Черкес республика Россияны картасында, КЧР-ни юсюнден презентация неда киносу
Дерсни барыуу

Дерсге хазырланыу. (Ал дерсдеги джырны макъамын салыу – «Ана тилим», джырлайды Алим Аппаев - 03.30)

Саламлашыу, тынчлыкъ-эсенлик соруу.

Къуралыу кёзюу: устаз дерсге хазырланыуну тинтеди эмда дерсни башлайды.

Юй ишни тинтиу.

1. 
   Кесгин окъутуу.
   
2. 
   Соруулагъа джууаб этдириу:
   

– Назмуну магъанасын къалай ангылагъаныгъызны бир айтыгъыз. (Ана тил адамгъа кюч береди, ангы береди, бирикмеклик береди, бирикмекликни юсю бла адеб-намыс береди…)

– Къаллай тизгинлерин джаратдыгъыз? (Анасы, халкъы сёлешген тилден ёнгелесе адам, терекден юзюлюб тюшген чапыракъгъа ушайды тамам…)

– Терекден тюшген чапыракъгъа не болады? (Терекден тюшген чапыракъ джел къайры бурса, ары уча айланады. Кесини не джери болмайды, не ашы-сууу болмайды, ариулугъу да кетеди, эм артында чириб, аякъ тюбде къалыб кетеди…)

– Дагъыда къаллай кючю барды ана тилни? Текстни сёзлери бла айтыгъыз. (О, ана тилим! Бил, ийнан, Бош тебмейди джюрек сеннге. Ана тилсиз, ашхы улан, Халкъны да сен джокъгъа сана…)

3. 
   Тил айландырыу. (Устаз, хар тауушну тюз айтдырыр ючюн, айтхан тизгинлерин ариу ауаз бла айтады).
   

Ана тилим – миллетими джулдузу,

Къарт да, джаш да джумушунга ыразы.

О, ана тил, сен биринчи устазым,

Джюрегиме джазылады ауазынг. (Сюйюнчланы А.)

Керилиу такъыйкъа

4. 
   Джангы дерсни темасын, муратын белгилеу:
   
5. 
   Устазны ал сёзю:
   

– Мен сизге бир кесекни окъуюм, сабийле. Нени юсюнденди ол, бир джууаб берирсиз.

«Къайданса?» – деб сорсала меннге, «Эресейденме!» – деб, таукел джууаб этеме, джуртума махтана. «Эресей» десем, кёк тенгизлени кёреме, шахарларымда, чексиз тюзледе мангылай тер атыб ишлегенлеге, космосдан къайтыб келген уланлагъа ..салам береме. «Эресей» десем, сюйген тенгими огъурлу кёзлеринде джюрек разылыкъгъа тюбейме… Къарачайда къарлы таулагъа «Эресей» десем, шеждеге ийиле, тобукъланама къарнаш къабырлагъа, «Эресей» десем, эгеч болама деу джерде ёсген бютеу халкълагъа…

– Танышмысыз бу мен окъугъан литература кесек бла? («Эресей десенг…» Къагъыйланы Назифа)

– Бюгюн биз «Ата джуртум – туугъан джуртум» деген теманы башлайбыз. Ол темагъа талай чыгъарма киреди: Хубийланы Османны «Атмаз», Баучуланы Аубекирни «Бизни къралыбыз – Россия», Мамчуланы Динаны «Минги Тау» деген уллу «Къарачай» атлы поэмасындан юзюгю.
– Бюгюннгю дерсде уа Хубийланы Османны «Атмаз» деген назмусун тинтерикбиз. «Атмаз» деб нек атагъанды, нени юсюнденди назму, нени атмаз дейди – барына да джууаб татарыкъбыз… Хар тизгинни магъанасын ангылай, артда поэтни (шайырны) ич нюзюрюн, алай айтханым, бизге не затны эсгертирге излегенин билликсиз.

Сёзлюк иш.

– Джурт, джарсыу (джарсыуда), умут (умутунг), джунчуу (джунчууда)…

Устазны юлгюлю окъууу.

Назмуну ызы бла хар тизгинни тинтиб, магъанасын ачыкълау. (Ангылашынмагъан сёзлени сёзлюкде излеб табаргъа талпытыу).

– Неди Ата джурту хар адамгъа? (Джуртунг – элингди, Джуртунг – джюрегингди, Билялсанг – насыбынгды джуртунг…)

– Ата джурт къаллайды? (Ол сени сатарыкъ тюлдю. Джарсыуда атарыкъ тюлдю. Ол бизни ашхы умутубузду…)

– «Ашхы умут» дегенни къалай ангылайсыз? (Биз анга ышаннганлай турабыз. Уллу болсакъ, туугъан Ата джуртубузгъа игиликле, ашхылыкъла этерикбиз… Былайда туугъаныбызны, ёсгенибизни, адамларындан кюч-къарыу алгъаныбызны, хар къуру да къорууланыб тургъаныбызны унутурукъ тюлбюз…)

– Бизни къаллай борчубуз барды Ата джуртубузну аллында? Къалай айтады джазыучу?

Аны сен джакъла

Джунчуудан сакъла –

Айырма аны табхан анангдан.

– Къалай ангылайсыз бу тизгинлени? (Гитче заманынгда, къарыусуз заманынгда, сеннге кюч бериб, сен джакълаб тургъан адамланы да, джерни да, уллу болсакъ биз да джакъларгъа эмда сакълай билирге керекбиз. Ол бизни адамлыкъ борчубузду.

– Бизге дери болгъан урушлада Ата джуртубузну кимле джакълагъандыла, ким биледи? (Былайда Багъатырланы Харунну, Къасайланы Османны, Къаракетланы Юсуфну дагъыда башха Джигитлерибизни слайдлада картланрын кёргюзте, ким нени ючюн кърал «Россияны Джигити» саугъаны алгъанын, аны бла къалмай аладан алгъа да Багъатырланы Татаркъанны, Байрамукъланы Джаттайны д.б. юсюнден билдириу формада айтыргъа тыйыншлыды)…

– Къалай джазады поэт быланы юсюнден назмуда? (Турмайын артха, киргелле отха Джурт ючюн керти адамла).

1. 
   Назмуда хар тизгинде логика басым салдыра, ауазны ёрге-энишге этерге юретиу (орусча айтханда – разметка текста), аны ызындан ичлеринден окъутуу.
   
2. 
   Тышларындан сохталаны бир-экисини назмуну окъууу.
   

Джыргъа тынгылатыу. «Катчиланы Руслан «Къарачайым» (04.03).

– Хар адам, хар инсан кесича сюеди Ата джуртун. Биз белгили джырчыбызны Катчиланы Русланны джырына тынгылайыкъ. Ол Ата джуртуна быллай сёзлени саугъа этгенди. Аны бла къалмай, ол уста къобузда да согъады, джырла да джазады. Фахмусун, эринмей-талмай, ол миллетине багъышлайды…

(Джырны азбар этерге излегеннге сёзлерин келтиребиз):

Кёкде учхан кемени къанатына

Къарачай байракъ тагъарем. /2 кере

Саулай Дуния аны кёрюрча,

Кёкде джанган айны юсюне

«Нарт» деб джазарем,

«Алан Къарачай» деб джазарем!

Кёкде учхан илячиннге

Къарачай джырла юретирем./2 кере

Табигъатха аны джырлатырча,

Кюнню алтын таякълары бла

Тау юсюнде тамгъа салырем,

Къарачай тамгъа салырем!

Къарт да аны танырча

Миллетиме сюймеклигимде

Ккёкге джетген къала ишлерем. /2 кере

Къалай сюйгеними ангылатырча.

Къобуз тамам сёлешгинчи,

Кёлюм бла къобуз согъарем,

Къарачай къобуз согъарем.

Джарыкъ тойда аны тепсетирча,

Кёкде джарыкъ джулдуз сайлаб,

Анга «Къарачай» ат атарем./2 кере

Барысы да аны сыйларча,

Минги Тауну тёппелерине

Къарачай байракъ тагъарем…/2 кере

Тау джеллеге аны таратырча.
Дерсни тамамлау. (Рефлексия).

– Назмудан сора нарт сёз джазылыб турады. Аны ичигизден окъуб, хар биригиз къалай ангылагъаныгъызны айтыгъыз:

«Ата джуртун унутхан атасын да унутур».

– Тышыгъыздан азбар ким айтыр нарт сёзню? Кимни юсюнден барады сёз? (Джуртун унутханны юсюнден).

– Кимди ол? (Адам).

– Къаллай адамды ол, джуртун унутхан? (Ол нени да унутурукъ, атасын да, анасын да, миллетин да унутурукъду… Джараусуз адамды ол…).

– Бизни ичибизден аллайла чыгъарыкъ болмаз деб, ышанама.

– Назмуну атына «Атмаз» деб, нек атагъанды джазыучу? (Ол ышанады бизге, биз атмазбыз джарсыуда Ата джуртубузну деб).

Юй иш. Назмуну («Атмаз» Хубийланы Осман – 6-7 бет) азбар этерге.
3-чю дерс.

БИЗНИ КЪРАЛЫБЫЗ – РОССИЯ. Баучуланы Аубекир.

Дерсни муратлары:хапар бла шагъырей этиу; «хапар» деб неге айтылыннганны, окъуллукъ хапар къаллай болгъанын (хапарлау текст); сёз чемерликлерин ёсдюрюу; тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу.

адам инсанлыкъ муратлары (личностные): Уллу Ата джуртларына эмда гитче Ата джуртларына илешмекликлерин таймаздан байындырыу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; окъугъанларыны магъанасын терен ангылатыу;

келишимлик муратлары (коммуникативные): устаз бла, сабийле бла тийишли ишлерге хазырлатыу эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу; къатында джашагъан адамны тилегине къулакъ салыргъа кереклисин таймаздан сингдириу.

Дерсни ахыргъы мураты: сабийлени мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу эмда Уллу Ата джуртларын сюерге, джакъларгъа талпытыу.

Дерсде окъуу керекле: ИКТ, Россияны картасы, шемшер, къоз, наз, эмен, нарат, нызы, къайын тереклени, джюзюм кёкенлени суратлары, Къарачай-Черкес республика Россияны картасында, КЧР-ни юсюнден презентация неда киносу
Дерсни барыуу

1. 
   Дерсге хазырланыу. (Ал дерсдеги джырны макъамын салыу – «Къарачайым». Катчиланы Руслан, бир кесегине тынгылатыу).
   

Саламлашыу, тынчлыкъ-эсенлик соруу.

Къуралыу кёзюу: устаз дерсге хазырланыуну тинтеди эмда дерсни башлайды.

2. Юй ишни тинтиу.

1. 
   Кесгин окъутуу, азбар айтдырыу.
   
2. 
   Назмуну тинтген соруулагъа джууаб этдириу:
   
3. 
   Тил айландырыу. (Бу терттизгинде /дж/ бла /гъ/ тауушланы тюз айтдырыу.
   

Биз джашагъан тау джерле

Мелхумдула джайлыкъдан,

Сырты, къолу тауланы

Толудула джайлыкъдан.

Керилиу такъыйкъа

4. Джангы дерсни тинтиу.

- Темабызны толу ачыкълар ючюн, толу ангылар ючюн а, Баучуланы Аубекирни «Бизни къралыбыз Россия» деген хапарына тынгылагъыз.

1. 
   Сёзлюк иш. Окъурну аллы бла сёзлюк иш: Къара тенгиз (картада кёргюзте), шемшер, къоз терекле, джюзюм кёкенлени суратлары, Акъ тенгиз, тундра (фин тилден келген сёздю, магъанасы терек ёсмеген джерди; анда къыш бек сууукъду, джайда уа къуп-къуру 10 градус джылыуу болады. Ол джерле Арктика джанында боладыла. Джелле ургъанлай турадыла, джангурла уа аз джауадыла. Ёсюмлери тундраны таш тюкле (мох, лишайник) боладыла. Акъ аюле да анда джашайдыла).
   
2. 
   Устаз 7-8 бетде берилген хапарны окъуйду.
   
3. 
   Сабийле кеслери ичлеринден окъуйдула. Устаз къангада салгъан соруулагъа эс бёле, текстни магъанасын ачыкъларгъа хазыр боладыла.
   

– Россияны джерлери, табигъаты бла байлыгъы къалайды?

– Бизни республикабызгъа чомарт, бай, ариу деб, нек айтылады?

– Картагъа къараб, КЧР-ни хоншу республикаларын айтыгъыз. Ненчадыла ала? (Краснодар край, Ставрополь край, Грузия, Абхазия, Кабардино-Балкария).

4. 
   Тинтиу, бегитиу иш. Сабийлени къауумлаб, (группалагъа юлешиб), чыгъарманы сабийлеге окъутуу.
   

( Устаз бегитиу иш теджейди, ангылатады, толтурургъа болушады, соруула береди, тюзетеди, оюм чыгъартады).

5. 
   Джыргъа тынгылатыу. Джырлайды Алим Газаев «Къарачайым-Малкъарым».
   

Макъамы Тюрклюланы Борисни, сёзлери Созарукъланы Норини

Деу аланла! Зорчуладан, джауладан
Кёб ёмюрлени Аллах бла сакъланнган,
Сейир джуртну эркелете, ийнакълай,
Биз джашайбыз - Малкъар бла Къарачай!

«Бу Дунияны джандети» деб аталгъан,
Тау джерибиз, махтау бла айтылгъан.
Сууларыбыз – тамам кюмюш белибау,
Къууанчыбыз – эки башлы Минги Тау.
Эжиую:
Къарачайым-Малкъарым,
Экигиз да – эки учар къанатым,
Бир миллетден джаратылгъан эки халкъ,
Шох турабыз, бир-бирге болуб джакъ.

Тамаданы сыйлаб, орун бергенле,
Тиширыуну ана къачын кёргенле,
Къартларыбыз – тюз оноулу, келбетли,
Джаш тёлюбюз – тау намыслы, адебли.

Къыйын кюнде шохун-тенгин сатмагъан,
Башхалагъа сауут алыб чабмагъан,
Тюзлюк джолда тенг атлагъан эгизле,
Зорлукъ, ачыу сынамагъыз ёмюрде!




6. Дерсни тамамлау. (Рефлексия)

– Къаллай оюм чыгъардыгъыз бу хапардан?

–Дерсде нени бек джаратдыгъыз, неге сейирсиндигиз?

– Къыйын тийген зат болдуму?

– Бу тынгылагъан джырыбыздан бу тизгинлени къалай ангылайсыз?

Къарачайым-Малкъарым,
Экигиз да – эки учар къанатым,
Бир миллетден джаратылгъан эки халкъ,
Шох турабыз, бир-бирге болуб джакъ.

Юй иш.

1. 
   – Бизни республиканы халкъларыны, аланы юй-джамагъат турмушларыны юсюнден презентация джарашдырыб, хапар айтыргъа хазыр болугъуз.
   
2. 
   7-8-чи бетдеги текстни тикирал окъургъа, хапарын айтыргъа тырмашыгъыз.
   

4-чю дерс.