методичка. Методичка Ана тил 4 кл. Методика болушлукъ ана тил. 4 кл. Ангылатыу сёз
 Скачать 183.83 Kb.
|
|
Хапарны планнга кёре окъуу. Сабийлеге джаратхан джерлерин планнга кёре окъутуу. Тил ёсдюрюу бегитиу ишле. 1. Ако анасын къалай сюеди? 2. Ако юйюне нек бармай къалды? 3. Студентле джашагъан эллерине кинону алыб нек келген эдиле? (Джарыкълыкъ джаяр мурат бла…) 4. Ако бла джашчыкъла бёрклерин киногъа атханча, сиз а, билмей, джунчуулу неда кюлюр иш этгенигиз болгъанмыды? 5. Сиз уллу болсагъыз не зат бла джарытырыкъсыз джашагъан джеригизни? XI. Оюм чыгъарыу. Тамамлау. 1. Сиз, уллу болсагъыз, не зат бла джарытырыкъсыз джашагъан джеригизни? Къаллай муратла салдыгъыз, хапарны окъугъандан сора? 2. Юй иш: Дерсде окъугъан хапарны къысха хапарын айтыргъа. ВАРИАНТ ДЕРС. ЧЫГЪАРМА ДЖАЗДЫРЫУ «Окъуучуланы буруннгу джашаулары» Дерсни муратлары:окъугъан, эшитген хапарларын джыйышдырыб, аланы бир-бирлерине ариу, заманнга кёре, келишдириб айта-джаза билирге юретиу; сёз чемерликлерин ёсдюрюу адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): джарыкълыкъны айнытыу, байындырыу; адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу; талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): джазгъанларыны магъанасына эс бурдуруу; келишимлик муратлары (коммуникативные): адамла бла тийишлилик амалсыз керек болгъанын, этген ишлерин толу баджарыргъа тырмашдырыу. Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу. Дерсде окъуу керекле: ИКТ, окъуучуланы алгъыннгы джашауларына келишген слайдла, буруннгулу картла; дерсни эпиграфы «Джангыз адам бла той болмаз». Дерсни барыуу. Дерсге хазырланыу. Эслерин дерсге буруу. (Мотивация к учебной деятельности). Дерсни окъуу магъанасын айыртыу. 1. «Буруннгу окъугъан сабийлени джашаулары». 2. Халкъда фахмулу адамла. 3. Фахму адамгъа, джангыз кесине деб, берилмегенди. 4. Халкъда атын айтдыргъан адамла. Сёзлюк иш. Чыгъарма джазаргъа, окъугъан хапарлары бла хайырлана, материал джыяргъа. Сёз ючюн, берилген планнга кёре, болушлукъ сёзлеге таяна, сабийлеге, чыгъарма джазарны аллы бла, кеслерине черновиклеринде кёллерине келгенни джазадыла. Устаз алагъа болушлукъ хапар айтады, теманы ачыкълар сёзтутушла береди, план теджейди: 1. Таймаздан кёзкъулакъны тохтатмау. 2. Кеси кийимине, хапчюгюне эркинлиги. 3. Бошбоюнлукъну, бош джюрюгенни айыблау. 4. Окъуучуну юсю-башы. 5. Этерге джарамагъан затла эмда алагъа азаб салыу. Болушлукъ хапар: Окъуучуланы буруннгу джашаулары Сабийлени бюгюннгюлю окъутуу бла адеблендириу керексиз джумушакълыкъгъа саналыргъа да боллукъду, бир-бирлеге асыры ауургъа саналгъанлыкъгъаКъалай къарагъандыла да буруннгулу устазла сабийлени окъутуу эмда адеблендириу джумушларына уллу хурметликлери болгъан гимназиялада, школлада? Сабийлени джашаулары 19 ёмюрде ата-ананы таймаз контролюнда тургъанды, артыкъсыз да бек школдагъы устазланы. Сабийлени бютеу джумушларын, барыуларын-келиулерин, таб, сагъышларын да, ары-бери бош джоймай, бир сабда тутаргъа кюрешгендиле. Окъуучуланы школ джыллары бусагъатдан бек айырылгъанды: бусагъатда окъууну узунлугъу, 6-7 джылдан башлаб, 16-17 джылгъа джете эсе, экиджюз джыл мындан алгъа школгъа 12 джылда баргъандыла, школларын да 22-де бошагъандыла. Ол замандагъы гимназиялада сабийлеге къарагъан кёб адам болгъанды: надзиратель-смотритель, инспектор, гувернёр, директор д.а.к.б. Бу адамла бютеулей сутканы ичинде сабийни ызындан таймаздан къараб тургъандыла. Окъуучуну джашауу эркинлик берилмеген болумда болгъанды, амалсыз этерге керек ишлерини уа – учу-къыйыры джокъ. Хар окъуучуну талай борчу эмда этерге джарамагъан заты болгъанды. Ол мизамдан чыкъгъан ажымсыз азабха келтиргенди. Сёз ючюн:чачын-башын къошакъсыз къыркъдырыргъа;джолда кесинден тамадагъа тюбесе, башында фуражкасын тешиб, чес берирге;миллет джыйылгъан джерледе мизамны, эмда кеси намысын джоймазгъа. Окъуучулагъа этерге джарамагъан затла:сауут эмда джасау затла тагъаргъа;хылымылы джюрюрге, тюймелери джабылмагъан форма бла;тютюн эмда эсиртги сууланы ичерге;керексиз учхара кёз ачхан джерлеге барыргъа. Бу мизамны бузгъан окъуучуланы алай багъалатмагъандыла, ишни юсюнде да аллай боллукъду деб. Ол себебден ол замандагъы устазла окъуучуланы тюрлю-тюрлю азабла бла хаталадан тыяргъа кюрешгендиле.  Керилиу такъыйкъа. Макъамгъа тынгылатыу эмда анга кёре санларын къымылдатыу. (Музыкальная физминутка).Джазыу эмда ангылашынмагъан сёзлерин, айтымла къуратдырыргъа болушуу. Оюм чыгъарыу. (Обобщение). Тамамлау. (Рефлексия). 1. Алгъыннгы гиназияламы огъесе бусагъатдагъы гимназияла иги билим бередиле, интернетни санамай? 2. Сиз къалай окъусагъыз сюе эдигиз? 12-чи дерс. КЪАРЧА. Байчораланы Сослан Дерсни муратлары:Байчораланы Сосланны «Къарча» деген назмусу бла шагъырей этиу; назмуну тинтерге юретиу; сёз чемерликлерин ёсдюрюу. адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): белгили адамланы юлгюде тутуб, кеслерин джашаугъа къураргъа юретиу; хар кюнде халкъгъа, миллетге джарамакълыкъ адамлыкъ шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу; талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу; келишимлик муратлары (коммуникативные): адамла бла – ишлеген-окъугъан джерлеринде тийишли ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу. Дерсни ахыргъы мураты: мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу. Дерсде окъуу керекле: ИКТ, Россияны картасы, бурун карталада Къарачайны чеклери белгиленнген карта; Къарачайны белгилери – Къадау ташны, Минги Тауну, Къарачайны тамгъасыны суратлары; буруннгу картла, суратла. Дерсни барыуу Дерсге хазырланыу. (Организационный момент). Эслерин дерсге буруу. Дерсни кереклисин айыртыу. (Актуализация знаний). Юй дерсни тинтиу. 1. «Биринчи кино» деген хапарны къысха магъанасын айтдырыргъа. 2. Нарт сёзлени айтдырыу. Джангы дерсни окъуу магъанасын чертиу эмда ангылатыу. Устаз: Къарачай бла Малкъарда джюрюген хапарлагъа кёре, бурун бизни джерлерибизде Къарча деб бир онглу адам джашагъанды. Ол бек акъыллы, болумлу адам болгъанды. Бизни халкъгъа башчылыкъ этиб, адамланы бирикдириб, уллу къраллыкъ магъанасы болгъан джерлеге ие этгенди. Къарча халкъыбызгъа кёб игиликле теджегенди, джауладан сакъланырча ишле да бардыргъанды. Джашчыкъланы халилерине бир да уллу эс бёлгенди, ала халкъны джакъларыкъ кючю болгъанын адамланы эслерине да сингдиргенди. Джаш тёлюге джигитликни, адеблиликни, басымлылыкъны, ёхтемликни теджегенди. Джаш тёлю ариу халили, кеслерин ариу тутаргъа кереклисин излегенди. Миллетни, халкъны сыйы ючюн, намысы ючюн джан аямагъан адамла кёб болсала, халкъыбызны сыйы, кючю ёсе барлыгъын билгенди Къарча. Ол себебден, нёгерлери Науруз, Адурхай, Будиян, Трам, аладан туугъан джашла, къызла, туудукъла да аллай ашхы адамла болуб, Къарачайны айнытхандыла эмда атын иги бла айтдыргъандыла, кючюн бегитгендиле. Сёзлюк иш. Бюгюнлюгюмде, тарих, ёмюрле теренини мыдах ызлары, тёбе, келилери, къанлы кёзюу къанлы джурт, къан илипин, чабыуул, чабханла, мамырлыкъ, азатлыкъ, джакъларыкъ, таш эсгертме, сермеширме сенлей… Назмуну къыйын джерлерин тинте, устазны окъууу. Назмуну кеслери сёзлерибиз бла магъанасын бир айтайыкъ: Бу тизгинлени кесигизча, ангылагъаныгъызча бир айтыгъыз: - Джарыкълыкъ бюгюнлюгюмде Тарих излей джюрюдюм (Бюгюнлюкде, джарыкъ джашагъан заманымда, алгъын миллетим, халкъым къалай джашагъандыла деб, къаллай тюйюшледе болгъанды, къаллай джарсыула чекгенди деб, китаблада, эсгертмеледе, архивледе, бурунгу джырлада аны тарихин (историясын) изледим, тинтдим… - Ёмюрле теренини Мыдах ызларын кёрдюм (Тинтгенимде, кёб джарсыуларын ачыкъладым, урушлада, сермешледе кёб адамын тас этгенин билдим, аны ючюн джашауу ёмюрледен бери да мыдах, джашауу къыйынлы болгъанын кёрдюм… - Къарча тёбе, Къарча таш, Къарчаны келилери… Была неледиле? (Къарачайны белгилери, чеклеринде салыннган затла, сыйлы затлары)… - Къанлы кёзюу, къанлы джурт, Къан илипин Айтадыла, къан тёге, Сакълагъанын джерлени (Урушлада халкъыбызны кеси Джурту ючю тёкген къаны илипинни (арыкъны) толтурлукъ эди)… -Чабыуул этмегенди – Чабханланы ургъанды, Санларындан акъгъан къан Ташны-агъачны джуугъанды (Бизни халкъыбыз бюреуню хакъын-мюлкюн сыйырама деб, кишини джерлерине, адамларына чабмагъанды, алай болгъанлыкъгъа анга чабханланы да аямагъанды: ол кеси джуртун къоруулаб тёкгенди къан, таш-агъач да аны кёрюб тургъанды, анга шагъатдыла)… - Кеси уа ёлмегенди, Джюрегимде джашайды, Мамырлыкъ бла азатлыкъны Джакъларыкъгъа ушайды (Сыйын тас этмей, бюгюн да джашайды халкъым, ёлмегенди; кеси да мамыр джашауну бла азатлыкъны (свобода) джолун тутарыкъды – кишини ачытырыкъ тюлдю, кесин да ачытыргъа къоярыкъ тюлдю)… - Таш эсгертме салмайма, Къарачай халкъ – эсгертменг. Джеринге джау чабхан кюн Сенлей сермеширме мен. (Къаллай бир къыйынлыкъ чекген эсенг да, къаллай бир ары-бери чачхан эселе да къыйынлыкъла, джарсыула – ол бары да бюгюнлюкде сау-эсен болгъанынг, сау тургъанынг, миллетингден кёб адамла , белгили болуб, атынгы иги бла айтдыргъаны – была бары да сеннге эсгертмедиле, сен ДЖАШАЙСА деген затладыла)… Ичлеринден окъутуу. (Чтение рассказа про себя). Керилиу такъыйкъа. Макъамгъа тынгылатыу эмда анга кёре санларын къымылдатыу. (Музыкальная физминутка).Назмуну азбар этдириу, бегитиу ишле. Экишер тизгин-тизгин, ызы бла эки тизгинден 4 тизгин къурай, назмуну дерсде азбар этдириу. Тауушларын ёрге-энишге этдире, магъаналы сёзлеге логика басым салдыра, карандашла бла магъаналы сёзлени тюблерин да тартдыра, назмуну кесгин окъурча, партитурасын стрелкаланы кючю бла этдирирге. Ахырында сабийлени 3-4 окъургъа теджеу. Оюм чыгъарыу. Тамамлау. (Рефлексия). 1. Туугъан джерибизни тарихинден не билдигиз? 2. Ким болгъанды Къарча? 3. Къарча ат бла халкъыбызны, сизни кёлюгюз бла, байламлылыгъы бармыды? 4. Юй иш: Назмуну азбар этерге. 13-чю дерс. МИНГИ ТАУНУ КЪУШУ. Къагъыйланы Назифат Дерсни муратлары:Къагъыйланы Назифатны «Минги Тауну къушу» деген хапары бла шагъырей этиу; хапарны магъаналы кесеклеге бёлюб, анга, анга анализ анализ; сёз чемерликлерин ёсдюрюу. адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): кеслерини заманлары бла таб хайырланыргъа, заманны таб къураргъа юретиу; хар кюнде этген ишин толу баджаргъан, салгъан борчларын тутхан, адамлыкъны аллай шартларын ёсдюрюу; талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни тюз муратлау; окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу; келишимлик муратлары (коммуникативные): кёзюу-кёзюу бла ишлерине мийик дараджала сала турургъа, тийишли ишлерге хазырлатыу эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу. Дерсни ахыргъы мураты: белгили адамланы ызын тутаргъа, аланы этген ишлерине тюз багъа салыргъа учундуруу; ол ишлени юлгюге тутаргъа кереклисин ангыларына керкиу. Дерсде окъуу керекле: Минги Тауну альпинистлени джолларын кёргюзген карта; Асхакъ Темир, Кърымшаухал улу Исламны, генерал Эмануэльни, Хачирланы Хыйсаны, башха белгили альпинистлерибизни, инструкторларыбызны суратлары; Домбай, Архыз, Приэльбрусьени слайдлары, ат бла ат керекни суратлары… Дерсни барыуу Дерсге хазырланыу. (Организационный момент). Эслерин дерсге буруу. Джангы дерсни кереклисин айыртыуэмда окъуу магъанасын айыртыу. Юй ишни тинтиу. Назмуну азбар айтдырыу, къыйын сёзлени къайтарыу. Сёзлюк иш. Кёзюнгю къаматхан, ёхтемлиги эсинги учундургъан, джумушакъ кёллю, кёб затдан къутхаргъанды, артын этдириб къоймайын, эминала, табигъатына сукълана, Деу къала, Эмануэль, экспедиция, Къарачайны онглу адамлары, джугъутур, уу (уугъа), джол уста, генерал къурагъан джыйын, къарыулары тауусулуб, эски сокъмагъы бла, таукел баргъанды, алтын кереги бла ат, тарихни бетлерине тюшгенди, тарихчи, эсгертмеге тыйыншлы болгъанды… Устазны окъуу эмда текстни къыйын джерлерин тинтиу. Сабийлеге ичлеринден окъутуу эмда тинтиу. - Хачирланы Хыйса джол устагъа нек салыннган эди? (Минги Тауну башына баргъан джолну джангыз ол билгенди, нек десенг, андан башха киши миналмагъанды ары ол заманлада, аны амалтын да джолну билмегенди). - Къарачайны ол замандагъы оноучулары Эмануэльге нек болушхандыла? (Ол заманда Эресей бла шохлукъда турургъа деб, паттчах бла келишгенлери алай болгъаны ючюн; Минги Тау да ол заманда, Къарачай Эресейге къошулса, Эресейни къыбыла джанындан чеклери болгъаны ючюн, сора Эмануэль кеси да тарихге тюшерге излеген болур)… Керилиу такъыйкъа. Макъамгъа тынгылатыу эмда анга кёре санларын къымылдатыу. (Музыкальная физминутка). Устазны болушлугъу бла текстни кесеклеге бёлюу эмда группалада ол кесеклеге бир сору айтым бла ат къуратдырыу. Ишни ахырында барын да бирге сюзюб, план салдырыу. Сёз ючюн: 1. Къаллай къыйынлыкъла кёргенди Къарачай ёмюрлени узунлугъуна? 2. Генерал Эмануэль Къарачайда не ишлегенди? 3. Къаллай буйрукъ бергенди Эмануэль Кърымшаухал улугъа? Къарачайны ол замандагъы оноучулары Эмануэльге нек болушхандыла? Хапарны планнга кёре окъуу. Оюм чыгъарыу. Тамамлау. (Рефлексия). 1. Дерсден сора не мурат салдыгъыз кесигизге? «Ишин билген аны сыйын чыгъарады» - къалай ангылайсыз бу нарт сёзню? 2. Юй иш: Планнга кёре, хапарны текстге джууукъ хапарын айтыргъа хазырларгъа. ВАРИАНТ ДЕРС. ФАХМУНГУ ЗЫРАФ ЭТМЕ Хубийланы О. Дерсни муратлары:сабийлени Хубийланы Османны «Фахмунгу зыраф этме» деген хапары бла шагъырей этиу; хапарны тинтиу; сабийлеге тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу; адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): заманларын зыраф этмей, кеслерин къураргъа юретиу; фахмусун чыныкъдырыр джанындан адамлыкъны шартларын ёсдюрюу; талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу; келишимлик муратлары (коммуникативные): адамла бла тийишли джашаргъа хазырлатыу эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу. Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге тюз муратла салыргъа учундуруу. Дерсде окъуу керекле: ИКТ; Биджиланы Асхатны сураты; Хубийланы Османны сураты; Учкуланны алгъыннгы суратлары – Биджиланы Асхатны туугъан джерини; Москвада МГУ-ну сураты… Дерсни барыуу. Дерсге хазырланыу. (Организационный момент). Эслерин дерсге буруу. Джангы дерсни кереклисин айыртыуэмда окъуу магъанасын айыртыу. Юй ишни тинтиу: 1) «Минги Тауну къушу» деген хапарны планнга кёре къысха хапарлатыргъа; 2) озгъан дерсдеги джангы сёзлени магъаналарын соруу. |