методичка. Методичка Ана тил 4 кл. Методика болушлукъ ана тил. 4 кл. Ангылатыу сёз

• Название: Методика болушлукъ ана тил. 4 кл. Ангылатыу сёз
• Анкор: методичка
• Дата: 31.03.2023
• Размер: 183.83 Kb.
• Имя файла: Методичка Ана тил 4 кл.docx
• Тип: Документы; #1029186
• страница: 3 из 14

МИНГИ ТАУ. Мамчуланы Дина

Дерсни мураты: поэмадан юзюк бла шагъырей этиу; поэманы магъаналы тизгинлерин ачыкъларгъа; сёз чемерликлерин ёсдюрюу; тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу.

адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): «Халкъны кючю – биригиуде – ёлюмсюз, къыйынлыкъ да келмез анга кёзюусюз» деген нарт сёзню сюзюу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; миллет тарихге бирден юлюш къошар талпымакълыкъны кючюн ачыкълатыу;

окъугъанларыны магъанасын терен ангылатыу;

келишимлик муратлары (коммуникативные): устаз бла, сабийле бла хар кимни къарыуундан, болумуна кёре тийишли ишлерге эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу.

Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу.

Дерсде окъуу керекле: ИКТ; Минги Тауну суратлары, Семенланы С. «Минги Тау» джыры; шемшер, къоз, наз, эмен, нарат, нызы, къайын тереклени, джюзюм кёкенлени суратлары; Къарачай-Черкес республиканы джерини Россияны картасында орну, КЧР-ни юсюнден презентация неда киносу (юзюк).
Дерсни барыуу

1. 
   Дерсге хазырланыу. (Ал дерсдеги джырны макъамын салыу – джырлайды Газаланы Алим «Къарачайым-Малкъарым», бир кесегине тынгылатыу)
   

Саламлашыу, тынчлыкъ-эсенлик соруу.

Къуралыу кёзюу: устаз дерсге хазырланыуну тинтеди эмда дерсни башлайды.

2. Юй ишни тинтиу.

а) Проект ишге къарау.

б) Юйге берилген текстни окъутуу эмда хапарын текстге джууукъ айтдырыу.

3. Тил айландырыу. (/Къ/ тауушха эс бёлюу).

– Майна къоян! Майна къоян!

Джукъунг келиб турма да, уян!

Сен тели кёреме, баям!

Хайда-хайда, ызындан таян! (Ёртенланы Азрет «Уучула»)

Керилиу такъыйкъа

4. 
   Джангы дерсни тинтиу.
   

– Бюгюн дерсде белги джазыучубузну Мамчуланы Динаны «Къарачай» деген поэмасындан юзюгюн окъурукъбуз.

Мамчуланы Дина Тариэльни къызы КЧР-ни Халкъ поэтиди, Кабарты-Малкъар республика бла Къарачай-Черкес республиканы Махтаулу журналистиди. Ол сабийлеге да, уллулагъа да джазады. Ата Джуртун да, миллетин да бек сюйген адамды. (Суратын кёргюзеди).

5. 
   Сёзлюк иш: бу халда, ёмюрлени тёреси, таула ёреси, джалгъан сёз, онглу, инаралла, тёппе,даучу, гёджеблени, зар иннет, шумер бабам, зем-зем суу, балсытханды, чыныгъыу, таурух-тауран, чох, госук, деу, терк, асыуду, джарсыуду, къара джалын, чыныгъыу, таджал…
   
6. 
   Устаз окъуйду, тохтай, хар тизгинни магъанасын ангылата барады. Бир къат окъуб бошагъандан сора, юлгюлю окъуйду (былайда ишни сыбызгъы макъамны акъырын сокъдура боллукъду бардырыргъа).
   
7. 
   Сабийлеге ичлеринден окъутуу. 3 группагъа юлешиб, группаны ичинде хар бири бирер строфаны тикирал, кёлден айтыргъа тырмашдырыу. Поэма 14-шер тизгинледен къуралгъанын ачыкълау, анга сонет дегенлерин учхара билдириу; бу юзюк 3 сонетден къуралгъанын сабийлеге айтдырыу.
   
8. 
   Джыргъа тынгылатыу. («Нартланы жыйылыулары» – 03.49(Схуртук) – YouTube. Мини клип на ремикс песни..).
   
9. 
   Дерсни тамамлау. (Рефлексия).
   

– Халкъны кючю – биригиуде, ёлюмсюз, къыйынлыкъ да келмез анга кёзюусюз» деген сёзлени къалай ангылайсыз?

– «О, Минги Тау – ёмюрлени тёреси» деген сёзлени къалай ангылайсыз?

– «Зар иннетни къан тамырын юздюрген» дегенни къалай ангылайсыз?

– Керти кюч недеди? Ол не затладан къуралады?

Юй иш. 8-10 бетде поэмадан юзюкню сорууларына джууаб этерге, и бир сонет кебни азбар этерге.
5-чи дерс.

ДЖАЙ, КЪАЧ
ДЖАШИЛ ДЖАЙ. Хубийланы Назир

Дерсни муратлары:сабийлени Хубийланы Назирни «Джашил джай» деген назмусу бла шагъырей этиу; назмуну анализ этерге юретиу; сёз чемерликлерин ёсдюрюу; тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу.

адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): табигъатны ариулугъуна эс бёлюрге ашшхы сезимлерин уятыргъа; заманнга кёре кеслерин къураргъа юретиу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу;

келишимлик муратлары (коммуникативные): къачхы ишлеге къарыуларына кёре тийишли къошулургъа эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу.

Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге мийик дараджалы муратла - табигъатха аяулу къаратыу, аны айнытыу сезимле салыргъа учундуруу.

Дерсде окъуу керекле: ИКТ, КЧР-ни белгили ариу джерлерини слайдлада суратлары; Ф.Шопенни «Осень» деген макъамы (youtube); шемшер, къоз, наз, эмен, нарат, нызы, къайын тереклени, джюзюм кёкенлени суратлары;
Дерсни барыуу

Дерсге хазырланыу. (Ф.Шопенни «Осень», бир кесегине тынгылатыу)

Саламлашыу, тынчлыкъ-эсенлик соруу.

Къуралыу кёзюу: устаз дерсге хазырланыуну тинтеди эмда дерсни башлайды.

Юй ишни тинтиу.

1. 
   «Къарачай» поэмадан юзюклени азбар айтдырыу, багъа бериу. Айтхан заманларында терс айтылгъан сёзлеге устаз эс бёледи, азбар айтыб бошагъанларындан сора, тюз айтдырады.
   

Тил айландырыу.

Сюйген Къобаным,

Эй, деу Къобаным,

Джериме келбет саласа.

Гузаба болуб,

Бир-бирде солуб,

Азау тенгизге бараса.

(Хапчаланы Маммет «Къобанны джыры»)

Джангы дерсни тинтиу.

– Дерс башланнганында тынгылагъан макъамыбызны Ф.Шопен къачха атагъанды, аты да орусча «Осень» дейбиз. Бу макъам бютеу дуния аяб сакълагъаны, сыйлагъаны, сюйюб тынгылагъаны ючюн, классика макъамгъа Салгъанды. Аны къайсы миллет да сюйюб тынгылайды. Биз да дерследе, къарачай джырла, макъамла бла бирге, къалгъан макъамлагъа да тынгылай турлукъбуз.

Ол себебден къарагъан суратларыгъызны барын да джылны къайсы чагъына ушатханыгъызны бир айтыгъыз?

Сёзлюк иш (чомарт, аяз, къулакъ суула, чыкъ тамчыла, къары, гебенле…)

Устазны юлгюлю окъууу.

Сабийлени ичлеринден окъуулары. (Устаз дерсни аллында тынгылагъан макъамны акъырын сокъдурады).

Назмуну тинтиу:

Текстни сёзлери бла соруулагъа джууаб этдириу.

– Поэт джайны къалай суратлайды?

– Джай табигъат къалай тюрленеди?

– Джай къаллай ишле боладыла?

Керилиу такъыйкъа

Сёз чемерлендириу иш.

Сабийле 2-3 бёлек боладыла. Терезеге къараб, табигъатда кёргенлерин эмда джай бла къачда тюрлениулени юсюнден джазаргъа тырмашадыла. Бу кёзюучюкде устаз сюжет суратла кёргюзтюб болушса, иш игирек барлыкъды. Аны бла къалмай, болушлукъ сёзле да айтса, хар джерни хауасына, табигъатына кёре, сабийлени чыгъармалары тыйыншлы бетде кёрюннюкдюле.

Дерсни тамамлау. (Рефлексия).

Сабийлеге окъугъанларын кеслери сёзлери бла айтыргъа тырмашдырыу.

– Кёк сабанланы джазыучу неге ушатады? Не бла тенглешдиреди поэт?

– Джайгъа «чомарт» деб нек айтады? (Ариу ийис этген гокка хансланы, терек бачхаланы омакъ кийимлерин бергени ючюн; тау аязланы, къулакъ сууланы шоркъа тауушларын бергени ючюн )

– Дагъыда не бла келеди джай бизге? Къаллай тюрлениуле боладыла табигъатда джай кёзюуде? (Акъ булутла кёлеккелерин атадыла, чыкъ тамчыла хансланы эртден-ингир сайын джууундурадыла; сансыз мал сюрюулени, къарыдан артыкъ нартюхлени, ашхы биченледен тау гебенлени келтиреди бизге джай).

Юй иш. 11-12 чи бетде назмуну кесгин окъургъа.
6-чы дерс.

ДЖЫЛЫ СЕНТЯБРЬ КЮНЮ. Къулийланы Къайсын.
Дерсни мураты: хапар бла шагъырей этиу; хапар деб неге айтылгъанын билдириу; сёз чемерликлерин ёсдюрюу; тил байлыкъны сакъларгъа кереклисин билдириу.

адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): заманларын зыраф этмей, кеслерини кюнлерин тюз мизамда къураргъа юретиу; окъугъан адам джангыз кесине окъуб къалмай, билими эллине-джерине да джараргъа кереклисин ангылатыу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): окъугъанларыны магъанасын терени бла ангылатыу; табигъатны ариулугъун кёре билген, кеси да сезимлерин ол джолда, хар затны айнытыу джаны бла этерин белгилеу.

келишимлик муратлары (коммуникативные): сабийлени биргелей ишлерча тийишли ишлерге хазырлатыу (школ бачхалада джер орунчукъларын ариулау, къышхы гоккаланы орнатыргъа ёхтемлендириу) эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу.

Дерсни ахыргъы мураты: сабийлеге мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу; этген ишинги мийик дараджада толтурургъа кереклисин ангылатыу.

Дерсде окъуу керекле: ИКТ, Ф.Шопенни «Осень» макъамы; Къулийланы Къайсынны сураты; КЧР бла Кабардино-Балкарияны карталары; Чегем элни тёгерегиндеги табигъатыны слайдлада суратлары.
Дерсни барыуу

1. 
   Сабийлени эслерин дерсге буруу:
   

(Ф.Шопенни «Осень» макъамыны бир кесегине тынгылатыу)

Саламлашыу, тынчлыкъ-эсенлик соруу.

Къуралыу кёзюу: устаз дерсге хазырланыуну тинтеди эмда дерсни башлайды.

Джангы дерсни ангылатыу.

Устазны ал сёзю.

- Бюгюн биз белгили малкъар поэтни Къулийланы Къайсынны «Джылы сентябрь кюню» деген хапарын тинтерикбиз, «хапар» деб неге айтылгъанын билликбиз.

«Хапар» деб, бир кесек заманны ичинде болгъан бир затны хапары айтылса, анга айтадыла «хапар» деб. Хапарда талай адам боладыла. Ала барыда бир-бирлери бла байланыб боладыла.

«Тинтиб» не ачыкъларыкъбыз? Поэт гитче заманчыгъында къалай ёсгенин, эсин неге ийгенин, аны къатында къаллай адамла болгъанларын, ала анга къаллай юлгю кёргюзтгенлерин д.б. затланы ачыкъларыкъбыз. Хапарына «Джылы сентябрь кюню» деб нек атагъанын, ол кюн гитче джашчыкъны эсинде нек къалгъанын да дерсни ахырында сиз айтырсыз.

3. 
   Сёзлюк иш:
   

Буруннгу – эртдеги; дуния джарыгъын – дунияда сейирлик затланы; къарт аппам – къарт атам; бир къарыш – керилген къол аязны баш бармагъыны учундан гтче бармакъчыкъны учуна дери; ташын артыб – ташдан ариулаб; уугъа - кийиклени мараб ёлтюрюрге; аманны кеминде – кючден бутдан; илму – наука, эллилени – элде джашагъан адамланы; кечине – заман ашыра; саз тютюнюгю – оджакъдан чыкъгъан топуракъ бетли тютюню; тейри – эркишиле алай ант этедиле (честное слово); тыбырыбыз сууумаз – отубуз джукъланмаз, «джашарбыз» деген магъанада…

Керилиу такъыйкъа

Китаб бла ишлеу.

1. 
   Устазны (текстни уллу болгъаны себебли, белгилеген кесеклерин) кескин окъууу. Окъугъан заманда ангылашынмагъан сёзлени магъаналарын айта барады.
   
2. 
   Сабийлени «сынжыр халда» тышлаындан окъутуу.
   
   5. 
      Соруулагъа джууаб этдириу.
      

1.Ако деб джазыучу кимге айтады?

3. 
   Акону сабий джылларында бизни эллерибиз къалай джашагъандыла?
   
4. 
   Акону туугъан элини аты къалайды? Ол эл къайдады?
   
5. 
   Текстде табигъатны суратлагъан джерле бармыдыла? Нени кёргюзтедиле ала?
   
6. 
   Акону школгъа барлыгъына разы ким болгъанды?
   
7. 
   Къайсы джыллада кёргенди Ако биринчи кинону?
   
8. 
   Ол аны эсинде нек къалгъанды?
   
9. 
   Сабийлени алгъыннгы джашауларындан не билесиз?
   
   5. 
      Дерсни тамамлау, оюм чыгъарыу:
      

1. 
   Таулу элде биринчи кере кинону ким кёргюзтгенди? Алаай алчы адамланы къаллайды миллетге хайырлары?
   
2. 
   Сиз неге сейирсиндигиз, кесигизге не оюм чыгъардыгъыз, джашауда миллетге джараулу не этеригиз келди хапарны окъугъандан сора?
   
3. 
   Ишге багъа бериу, салыу.
   
   8. 
      Юй иш:
      

1. 
   Окъургъа, къысха хапарын айта билирге.
   
2. 
   «Сабий кёргенин унутмаз» деген нарт сёзню хайырландыра, кёрген-эшитгенни ата-ана бла биргелей тамамлай къысха ойлашдырыу хапар хазырланыргъа.
   

6-чы дерс. АКЪБУРУН. («КЪАРА КЮБЮРДЕН»). Аппаланы Х.

Дерсни муратлары:Аппаланы Хасанны «Акъбурун» деген назмусу бла шагъырей этиу; текстни ёзегин, эм магъаналы джерин табаргъа юретиу; юзюкде сыфатланы таба, аланы сёз чемерлендирген магъаналарын ачыкълау; тил байлыкъны сакъларгъа эмда байындырыб турургъа кереклисин билдириу.

адам-инсанлыкъ муратлары (личностные): тёгерекде алагъа тийишген джашауну джорукъларын эслерге, алагъа кёре кеслерин къураргъа юретиу; хар кюнде адамлыкъны шартларын ёсдюрюу джанына бурдуруу;

талпымакълыкъ муратлары (регулятивные): дерсни муратлау; окъугъанларыны неге хайырландырыргъа боллугъун , джаныуарланы джашашауларыны табигъатха къаллай магъанасы болгъанын айю юйюрню юлгюсюнде терени бла ангылатыу;

келишимлик муратлары (коммуникативные): тийишли ишлерге хазырлатыу эмда ишни толу баджарыргъа тырмашдырыу.

Дерсни ахыргъы мураты: мийик дараджалы муратла салыргъа учундуруу эмда кийик табигъатда сакълыкъгъа юретиу.

Дерсде окъуу керекле: Россияны Къызыл китабы, чырпы, такъызюк кёкенлени суратлары, Къарачай-Черкес заповедникден слайдла, «Эльбрусоидни» фонотекасындан темагъа келишген сериуюн макъам.