Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия). Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство
 Скачать 0.7 Mb.
|
ПРЕДЛОЖЕНЕХЬ ДЕШНИЙН УЬЙРПредложенехь дешнийн вовшашца уьйр хуьлу. Предложенехь дешнийн уьйр хуьлу цхьаьнакхетаран а , карара а. Цхьаъ вукхунах дозуш а доцуш, цхьабосса бакъо йолуш цхьаь- накхеттачу дешнийн уьйрах цхьаьнакхетаран уьйр олу. Iаьржа, лекха, тайна говр яра иза. Коьртачу а, дозуш долчу а дешнийн уьйрах карара уьйр олу. Кхузахь дозуш долу дош коьртачунна карадоьрзу. Масала: дика доьшу цхаьнакхетарехь доьшу коьрта дош ду. Карара уьйр кхаа кепара хуьлу: бартбар, урхалла, тIетовжар. Бартбаран уьйрДозуш долу дош, коьрта дош доллучу формане (дожаре, тера- хье, классе) я царех муьлххачу а цхьаьна грамматически категоре хIуттуш йолчу шина дашна юккъерчу уьйрах – бартбар олу. Масала: Жима кIант школе деша вахара. ХIокху предло- женехь дешнийн цхьаьнакхетарш: жима кIант – барт бо терахьехь, дожарехь; кIант вахара – барт бо терахьехь, классехь. Бартбарехь коьрта а, дозуш долу а, ший а дош, вовшашца бартбеш хиларе терра, хийцалуш цхьана формане доьрзу, аьлча а, ший а дош я цхьана дожаре, я цхьана терахье xIyтту. Бартбарехь билгалдашал а, терахьдашал а, хандашал а, при- частил а коьрта – цIердош ду. Бартбарехь шина дашах коьрта дош грамматически категорешкахь хийцаделча, дозуш долу дош а хий- цало: воккха стаг – бакхий нах; воккхачу стеган – баккхийчу нехан (барт бо классехь, терахьехь; юьззина йоцу уьйр дожаршкахь). Билгалдешан а, причастин а, рогIаллин терахьдешнийн а, цхьаццадолчу цIерметдешнийн а лаамазчу форманийн легаран ши кеп бен ца хуьлу: цIерниг дожаран, лач дожарийн – коьрта дош – цIердош: сийна стигал, доьшу кехат, шозлагIа буьйса – царна юк- къехь юьззина йоцу бартбаран уьйр хуьлу дожарехь. Нагахь санна, лаамаза билгалдош я причасти терахьашца хийцалуш делахь, оцу цхьаьнакхетаршна юккъехь бартбаран уьйр хуьлу (терахьашца, классашца). Масала: боца сара – доца серий доца къамел – доца къамелаш йоца коч – йоца кучамаш лоллу говр – лохку говраш Урхаллин уьйрКоьртачу дашо дозуш долу дош (дештIаьхье йолуш я йоцуш), шена оьшучу категоре (дожаре) xlоттош йолчу уьйрах – урхалла олу. Масала: ладугIу нене, яхара ненаца, кхийтира ненах. Урхалла масех кепара ду: хандешан, цIеран (цIердешан, бил- галдешан, терахьдешан), дештIаьхьенан, куцдешан. Хандашо дечу урхаллех – хандешан урхалла олу. Масала: Хьасана йоза хаза яздо. ХIокху предложенехь яздо бохучу хандашо урхалла до Хьасан бохучу цIердашна, иза дийриг дожаре хIотторца. Куцдешан урхалла: иза хьол чехка веара. – чехка – бохучу куцдашо урхалла до – хьо – бохучу цIерметдашна иза дустург до- жаре хIотторца. ЦIердашо, я билгалдашо, я терахьдашо дечу урхаллех – цIеран урхалла олу. Масала: олхазарийн эшарш кху шина дешан цхьаь- накхетарехь – эшарш – бохучу цIердашо урхалла до – олхазарш – бохучу цIердашна, иза доланиг дожаре xIотторца: тхан воккханиг, сан пхиъ. ДештIаьхьенан гIоьнца хуьлучу урхаллех – дештIаьхьенан урхалла олу. Масала: Дешархой класса чу бахара. ХIокху предложенехь - бахара – бохучу цIердашна урхалла до – чу – бохучу дештIаьхьенан гIоьнца, цIердош лург дожаре xIотторца (иза лург дожаран яцйина форма ю, хIунда аьлча, цо жоп ло стенна? бохучу лург дожаран хаттарна. Масала: бахара стенна чу? класса чу. Бартбарехь коьрта а, дозуш долу а ший а дош цхьана формане (терахье, классе, дожаре) хIуттуш хилахь, ткъа урхаллехь коьртачу дашо, ша хийца а ца луш, дозуш долу дош хуьйцуш, цхьана билг- галчу дожаре хIоттадо. Бартбарехь лаамазчу билгалдашал а, лаамазчу терахьдашал а, хандашал а коьрта цIердош хилахь, ткъа урхаллехь цIердашал а, цIерметдашал а, лаамечу билгалдашал а, лаамечу терахьдашал а, лаамечу причастел а коьрта урхалла деш хандош ду. |