Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия). Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство
 Скачать 0.7 Mb.
|
Дийцаран предложенешДийцаран предложенин кеп тIетевжа хандешан билгалчу а, бехкаман саттамашна а. Предложенино билггалчу я хила луучу хиламех, хьолах лаьцна дуьйцу, масала: Махо декхнаш тIера тIеда гIаш охьаэгадора. Коре хиъна Iийр вара-кх – дуьнене бIаьрг бетташ. Хьо тхо долчу вагIахь, вай хаза самукъадоккхур дара-кх. Хааман (дийцаран) эшар (интонаци) къаьста предложенин чаккхенехь аз лахдарца. ЧIaгlдаран а, дацаран а предложенешЧIагIдаран предложенеша гойту дар, хилар баккъал а кхочуш- хилар, долуш хилар я хир долуш хилар. Масала: Самукъане дека олхазарийн зевне аьзнаш. Сказуеминий, цуьнан дар я хилар кхочушдечунний юккъехь уьйр цахилар гойту дацаран предложенеша: Орамаш хадийча, дитташ а хеда, халкъо дIахервича, стаг а ца веха. ЧIагIдаран предложени дацаран предложенига ерза тарло. Масала: Суна дагадогIу жимчохь айса лелийнарг. Суна дага ца догIу жимчохь айса лелийнарг. Дацаран пред- ложенеш дацаран дакъалг - ца, ма - хиларца билгалйовлу. Дацаран предложенеш кхуллу дацаран дешнаша а: дац, вац, бац, яц; дацара, вацара, бацара, яцара. Нахана эшначохь дог шийла хиллаверг, Безаман цIе йоккхуш хьахийна меттиг яц. Хилийта хьайн гIоьнца стагана диканиг, Диканца вогIург бен толаме кхаьчна вац. Дацаран предложенеш шина кепара хуьлу: дуьззина долу дацар гойтуш, дуьззина доцу дацар гойтуш. Масала: Осалалла суна сайн бIаьрга ян а ца езна. (дуьззина долу дацар гойту). Юьрта юккъехула шуьйра охьадогIу хи башха чехка ца догIура. (дуьззина доцу дацар гойту). Дацаран куцдешнаша а, цIерметдешнаша а, долчунна тIе а дацар чIагIдо. Масала: Раиса Ахматован поэзи цкъа а ца хилла шен маьIница нохч-гIалгIайн дозанал чоьхьа соьцуш. Хаттаран предложенешКъамелан декъашхошкара цхьа информаци схьаэцаран гIуллакх кхочушдо хаттаран предложенино, хаттаро жоп а доьху. Хаттар билгалдеш лела хаттаран цIерметдешнаш а, дакъалгаш а. Масала: Мила ву и хьун екош диг детташверг? ХIун дийр дара-те адамаша, кхана шайх хиндерг хиъча? ХIун сардам баха хьох, сан Нохчийчоь? Хаттаран эшар (интонаци) билгалйолу предложенин чаккхе- нехь аз айдарца. КIант дIаваха. – КIант дIаваха? Хаттаран формин массо а кеп шеца йолуш ду риторически хаттарш. Иза дуьненахь хуьлуш долучуьнга я къамелахочуьнга хьажийна хуьлу, цундела жоп ца доьху цо. Къамел деш волучу ойланаш а, синхаамаш а бу уьш, хиламах а, хьолах а лаьцна болу. Масала: ХIун до кху дуьненах, кхин вовшийн ларам а боцуш, ше- раш дIакерчарх тоам а беш, бесара даьхна? (А. Халидов). ТIедожоран предложенешТIедожоран предложени хьоьца къамел деш волучуьнга хьажийна хуьлу; цо къамел деш волучу лаам бовзуьйту, вукхо (ладугIучо) дан дезачун цIе а туху. Голаш тIе охьалахвелира иза: Везан Дела, гIодехьа суна, къинхетам бехьа сох!» ТIедожор кхочушдо хандешан тIедожоран кепаца: Дика деша- лаш, Iилма Iамаделаш, дахарехь оьшур ду шуна. ТIедожоран эшар (интонаци) юккъера барам болуш хуьлу, дийцаран а, хаттаран а эшарца юьстича; юста: Тоьур ду. – Тоьур ду! –Тоьур ду? |