Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия). Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство
 Скачать 0.7 Mb.
|
ЛИТЕРАТУРНИ МЕТТАН СТИЛАШ А, ЦЕРАН БАШХАЛЛАШ АКъамелан лаккхара культура – иза меттан гIирсашца нийса, цIена, суртхIоттош шен ойланаш йовзийта хаар ду. Нохчийн мотт – шуьйра, шена чу дерриг а бохург санна, хIума чулоцу кхетам бу. Оцу маттах пайдаоьцуш язбо Iилманан белхаш, кхуллу романаш, стихаш, язйо газетан статьяш. Нохчийн матто таро ло вайна вешан ойланаш йовзийта, муьлххачу а жанрехь йолу произведенеш кхолла а. Амма меттан гIирсех пайда эца беза хаарца, къамелан хьелаш, Iалашо, аларан чулацам тидаме а оьцуш. Мотт нийса бийцар – хьалхара а, коьрта а бехкам бу нийсачу къамелан. Нийса къамел – иза литературни норманаш ларъеш деш долу къамел ду. Норма – иза литературни мотт кхиаран цхьана муьрстахь къа- мелан гIирсех пайда эцаран бакъонаш ю. Барта а, йозанан а къаме- лехь ларъян езаш ю норма, цо чулоцу шена меттан ерриг а агIонаш: орфоэпически, дошкхолларан, морфологически, синтаксически, лексически, стилистически, орфографически, пунктуационни. Литературни мотт муьлххачу а меттан бакъонаш а, норманаш а къастош йолу цуьнан уггар а лакхара кеп ю. Шен хIоттамехь цхьанатайпанара бац литературни мотт. Лите- ратурни мотт, барта а, йозанан а, – иза радион, телевиденин, газе- тийн, журналийн, пачхьалкхан а, культуран а хьукматийн мотт бу. Юкъараллин дахарехь тайп-тайпанчу хьелашка хьаьжжина пайда оьцу цунах. Ткъа юкъараллин дахаран тайп-тайпанчу агIонашкахь буьйцу мотт бекъало литературни стилашка. Литературни мет- тан къастош ю хIара коьрта стилаш: 1) барта къамелан стилаш, книжни меттан стилаш. Книжни меттан стилашна юкъайоьлху литературни меттан хIара стилаш: Iилманан, гIуллакхан, публицистически. Литературни меттан стилашна юкъахь шакъаьстина меттиг дIалоцу исбаьхьаллин литературан, халкъан барта поэзин стило. Стиль боху дош латинин stylus – ира буьхьиг болу гIаж бохучух схьадаьлла. Ширачу заманахь лелош хилла иштта гIожмаш – цхьана агIор ирйина, вукху агIор горгйина. Ирачу агIонца яздеш хилла, вукхуьнца – белан хьесапехь йолучу – галдаьлла йоза дIадойъуш хилла, юха а яздархьама. Дош стиль тIаьххьара а яздаран дикалла бохучу маьIне дирзина. Литературни меттан стилаш Iамош долу Iилма–иза стилистика ю. Стилистикин маьIна доллу тайп-тайпанчу меттан гIирсашца шен ойла тайп-тайпана йовзийтарехь, ткъа цо цхьана къамелан стиль вукхуьнах къастайо. ХIор стилан коьрта билгалонаш дагалоцур вай, хIокху схемина тIе а тевжаш: а) муьлхачу Iалашонца до къамел; б) муьлхачу хьелашкахь до къамел; в) къамелан жанраш; г) аларан меттан гIирсаш; д) къамелан стилан аматаш. Къамелан (хабаран) стилах пайда оьцу: а) хIор дийнахь, барта дечу къамелехь: вайна гонаха долучу адамашна йовзуьйту вешан ойланаш, бовзуьйту синхаамаш, Iер- дахаран хаамаш; б) Iер-дахаран юкъаметтигашкахь, официале доцучу хье- лашкахь: тIекаре, чукаре яр, юкъара къамел, къаьстина къамел, кехаташ; в) цуьнан билгалонаш: къамелан (я хабаран) лексика; г) къамел синхааме, васте, билггала, чолхедоцуш хилар. |