Главная страница
Навигация по странице:

  • Ошқозон ости безининг гормонлари Инсулин.^У

  • Фойдаланилган дарслик ва ўқув қўлланмалар рўйхати: Асосий

  • 2- савол бўйича дарс мақсади

  • Иккинчи савол баёни: АМИНОКИСЛОТАЛАР ХАРАКТЕРИДАГИ ГОРМОНЛАР Буйрак усти безининг мағиз қисми гормонлари

  • Қалқонсимон без гормонлари

  • 3- савол бўйича дарс мақсади

  • Учинчи савол баёни: СТЕРОИД ГОРМОНЛАР Буйрак усти безининг пўст қисми гормонлари

  • portal.guldu.uz-БИОКИМЁ (1). Учебнометодический комплекс по "Биохимия" подгатовленной на основе современной педтехнологии. Настоя щ ий комплекс подготовлен


    Скачать 4.32 Mb.
    НазваниеУчебнометодический комплекс по "Биохимия" подгатовленной на основе современной педтехнологии. Настоя щ ий комплекс подготовлен
    Дата24.12.2022
    Размер4.32 Mb.
    Формат файлаdoc
    Имя файлаportal.guldu.uz-БИОКИМЁ (1).doc
    ТипУчебно-методический комплекс
    #862262
    страница14 из 18
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18


    Гипофиз гормонлари

    Гипофизда ҳатор оқсил ва пептид табиатли гормонлар синтез-ланади. Қуйида уларнинг энг муҳимлари устида тўхталиб ўта-миз.

    Усиш гормони. Усиш гормони, яъии соматотропин гипофизнинг олдинги қисмидан ишлаб чиқариладиган оқсил. Унинг молекуласи одамда якка полипептид занжирдан иборат. Унда 191 та амино-кислота қолдиғи жойлашган бўлиб, молекуляр массаси таркиби-даги аминокислоталар ҳолднғи турига қараб ўзгаради. Масалан, маймунларда унииг молекуляр массаси 25400, аминокислота қол-диғи—241 та, қорамолда 46000 ва 396 та.

    Соматотропиннинг метаболитик процессларга таъсир этиш дои-раси жуда кенг. У оқсил, нуклеин кислоталар ва гликоген синте-зини тезлатади, скелет нормал ривожланишини таъминлайди. Буйрак фаолиятига таъсир этиб, сув ва минерал моддалар алма-шинувини яхшилайди. Шунингдек, ёғларнинг парчаланишини, ёғ кислоталар ва глюкозанинг оксидланишини кучайтиради. Булар-нинг ҳаммаси организм1ни.нг ўсишини таъминлайди. Унинг баъзан анаболитик гормон деб аталиши ҳам ана шундан келиб чиққан.

    Тиреотропин (ТТГ). У ҳам гипофизнинг олдинги қисмида иш-ланиб чиқадиган оқсил. Лекин у химиявий табиатига кўра гли-копротеин, молекуляр массаси 28300 га тенг. Таркибида 3,5% гексозалар, 2,5% глюкозамин бўлишн аниқланган. Иккита ноко-валент боғланган А ва В кичик бирликлардан ташкил топган. Уларшшг молекуляр массаси 13600 ва 14700 га тенг. А кичик бирлиК) яъни ТТГ А 96 та аминокислота қолдиғидаи ташкил топ-ган. В кичик бирлик, яъни ТТГ ўзида112 та аминокислота қолди-ғн сақлайди.

    Тиреотропин ҳалқонсимон без функциясини, яъни унда ишлаб чиқиладигаш асосий гормон биосштезини бошқаради. Организмда унннг миқдори камайга>нда, бу безнинг ҳажми кичиклашга.нлиги кузатилган. Унинг миқдори ортпанда, ҳалқонсимон безда йод ва кислороднинг ютилиши кучаяди, глюкозанинг оксидланиши, РНК синтези тезлашади. Бу эса қондаги тироксин миқдорининг орти-шига сабаб бўлади. Лекин шуни таъкидлаш керакки, тироксин миқдорипилг ортиб бориши ўз навбатида тиреотроппн синтезининг камайишига олиб келади. Умуман олганда, уларнинг функцияси тескари боғланиш механизми приндипида бошқарилади.

    Адренокортикотропин (АКТТ). У таркибига кўра 39 та амино-кислота қолдиғидан ташкил топган полипептид. уни.нг бирламчи структураси қуйидагича:

    Н5^-сср-ткр-сер-мет-глу-лиз-про-рал-гли-лиз-лиз-арг-арг-про-асп-гли-ала-глуасп-глу-лей-ала-глу-ала-ф?н-про-лвй-глу-фен-СООН.

    Лдрепокортикотропиннинг асосий гормонал активлиги шундан иборатки, у буйрак усти безлари пўст қаватининг кортикостероид-лари биосинтези ва секрециясини стимуллайди. Уддан ташқари, ёғларнияг мобилизациясини тезлаштирувчи ва меланоцитстимул-ловчи активлигини намоён қилади. Адренокортикотропин активлик кўрсатишида К-ацетилнейраминат (сиалат) кислота рецептор бў-либ хизмат қилади. У лизикнинг аминогруппалари билан ион типида боғланиб, ҳужайра мембранаси ўтказувчанлигини ўзгар-тишда роль ўйнайди. Шунингдек, бу комплекс аденилатциклаза активлигининг ўзгаришида алоҳида аҳамиятга эга. Унинг М-учидан 13 та амннокислота қолдиғи худди меланостимулловчи гормон структурасини такрорлайди. Бу унга меланин пигменти синтезида ҳам иштирок этиш имкониятини беради,

    Лактотроп гормони (пролактин). Пролактин битта полипептид занжирдан иборат бўлган йирик молекулали оқсил бўлиб, 199 та аминокислота қолдиғидан ташкил топган. Молекуласида 3 та дисульфид боғ тутади. Бу гормон сут безларшшнг ривожланиши ва лактацияии стимуллаши • билан бирга қатор муҳим биологик таъсирга ҳам эга. У ичкн органлзрнинг ўсишини, сариқ тапа сек-рециясшш стимуллайди, эритропоэтик ва гипсргликемик таъсир кўрсатади.

    Меланоцитстимулловчи гормон (МСГ). Бу гормон юқорида кўрсатилганидек, 13 та амшокислота қолдиғидан иборат. Лекйн М-учида ацетил, С-учида амид группа сақлаши билан фарқ қи-лади. Унинг иккинчи хили, яъни р-шакли 18 та аминокислота қолдиғидан ташкил топган:

    НаМ-асп-глу-гли-про-тир-лиз-мет-глу'Гис-фен-арг-три-гли-сор-про-про-лиз-асп-СООН.

    Улариипг ҳар иккаласи ҳам гипофизнинг ўрта қисмида ишлаб чиқилади. Мслапоцитстимулловчи гормон тнрознннинг пигмент модда — меланннга айланишшш бошқаради. Айниқса бу гормон Африка халқларида юқори активликка. эга бўлади.

    Вазопрессин. Вазопрессин химиявий таркибига кўра нонапеп-тид бўлиб, гипофизнинг орқа бўлагида ишлаб чиқарилади. Аслида бу гормон гипоталамуснинг алоҳида яейронларида сиятезланиб, гипофизнинг орқа бўлагига ўтади. Вазопрессийинг тузилишнни 1953 йилда Дю-Биньо аниқлаган, 1956 йилда унинг химиявий сии-тезини амалга оширган:


    Вазопрессин буйракнинг дистал каналчаларида сувяинг қайта сўрилишини таъминлаш орқали асосан сув алмашинувини бошқа-риб туради, қон плазмасининг осмотик босими бир хилда сақланиб туришига имкон беради. Ундан ташқари, бу гормон ҳам силлиқ мускуллар қисқаришини стимуллайди. Лекнн бу таъсир вазопрес-сининг асосий вазнфаси эмас. Вазопрессян қон босимини оширади. Агар у етишмаса, ҳаддан ташқари кўп миқдорда сийдик ажра-ладн, бу касаллик қакдсиз диабет деб аталади.

    Окситоцин. Окситоцин ҳам худди вазопрессин сингари гипо-физнинг орқа бўлаги гормони бўлиб, химиявий табиатига кўра нонапептиддир. Унинг тузилиши вазопрессин билан бир даврда, яъни 1953 йилда Дю-Виньо ва унинг ходимларя томонидан алиқ-ланган:


    Окситоцинда ҳам худди вазопрессиндаги сингари 1 ва 6-ҳолат-даги цистеин қолдиқлари ўзаро дисульфид боғ ҳосил қилади. У 3-ҳолатдаги феннлаланин ўрнига изолейцин, 8-ҳолатдаги ар-гшин ўрнига лейцин алмашннганлиги билан вазопрессиндан фарқ қилади. Окситовдшнинг активлиги дисульфид боғига боғлиқ. Шу сабабли оксидловчилар ёки қайтарувчилар таъсирида окситоцин-иинг таъсири сусаяди ёки у бутунлай активлигини йўқотади. Ок-ситоцшнинг активлиги 4,5 — 9-ҳолатдаги амид группаларига ҳам боғлиқ. Окситоцнл бачадоннинт силлиқ мускуллари қисқаришини тезлаштиради ва туғишни енгиллаштирадк. Сут безларв альвео-лалари атрофидаги мускул толаларининг қисқаришини стимуллаб, сут ажралишини таъминлайди.
    Ошқозон ости безининг гормонлари
    Инсулин.^У биринчи марта соф кристалл ҳолда ажратиб оли-ниб, структураси ўрганилган ва сунъий синтез қилинган оқсил — гормон ҳисобланади. Унинг молекуласи иккита полипептид зан-жирдан ташкил топган бўлиб, А занжирда 21 та, В занжирда 30 та аминоккслота қолдиғи маълум тартибда жойлашган. Қўп-чилик ҳайвонларнинг ошқозон ости бези Лангерганс оролчасининг р-ҳужайраларидан ажратнб олинган инсулин фақат айрим амн-нокислоталар қолдиғи билан фарқ қилади. Унннг структураси оқ-силлар темасида кўрсатилган. Молекуляр массаси 6000 га тенг. Унинг димер ва мультимер ҳолатдаги шаклларининг молекуляр массаси мувофиқ равишда — 12000 ва 36000.

    Инсулиннинг асосий биологик функцияси углеводлар алмаши-«увида, хусусан, қондаги глюкоза миқдорининг бир меъёрда сақ-ланиб туришида иштирок этишдир. Инсулин нормал ҳолатда 1 суткада 2 мг ажралади. Қоада унинг миқдори камайса, глюкоза ортиб кетади. Агар цондаги глюкоза миқдори буйракнинг ўтказув-чанлик чегарасидан юқори бўлса, у ҳолда қанд сийдик орқали ташқарига чиқариб юборилади, бу касаллик қаддли диабет деб номланади. Касаллик даврида сийдикдаги глюкоза миқдори 3—5% гача, айрим ҳолларда ундаи ^ам юқори бўлиши мум-кин. (

    Глюкагон. Бу модда ошқозон ости бези Лангерганс оролчаси-нинг сс-ҳужэйраларида ишлаб чиҳарилади. У таркиби 29 та ами-цюкислотадан иборат полипептид. Кристалл ҳолдаги препаратнинг молекуляр массаси 4200 га твнг. Унннг бирламчи структураси қуйидагича:

    Н2М-гис-сер-глу-гли-тре-фен-тре-сер-асп-тер-сер-лиз-тир-лей-асп-сер-арг-арг-ала-глн-асп-фен-фал-глн-три-лей-вал-асн-тре-СООН.

    Глюкагоннинг гормонал функцияси инсулинникига қарама-қар-ши бўлиб, қондагя глюкоза миқдорини бир меъёрда сақлаб тура-ди. Шунинг учун ҳам организмга сунъий йўл билан глюкагон киритилганда, қондаги глюкоза миқдори тезда ортганлиги куза-тилган. Унинг углеводлар алмашинувидаги иштирокининг харак-терли томони шундаки, у фақат жигарда гликогеннииг парчала-нишини кучайтириб, унинг УДФ-глюкозадан синтезланишини сусайтиради, Лекин мускуллардаги гликоген миқдорнга таъсир этмайди.

    Паратгормон қалқонсимон без олдида жойлашган паратероид безлардан ишлаб чиқариладиган гормон. Унннг молекуласи битта полипептид занжирдан иборат бўлиб, унда 84 та аминокислота маълум тартибда жойлашган. Молекуляр массаси 9510 та тенг. Полипептид заижирнинг М-учида аланин, С-учида глутамин жой-лашган, таркибида цистеин ва метионин учрамайди.

    Паратгормон кальций ва фосфор алмашинувини бошцаради. Унинг миқдори камайганда, кэльцийнинг қоидаги миқдори ҳам ка-майиб, фосфор ортади. Агар^ овқатда узоқ вақтгача кальций миқ-дори кам бўлса ёкя унннг нчакда сўрнлиши бузилса, муайян гор-мон кўп ишлаб чиқарилиб, суякдагя кальций фосфатни қонга ўтказади. Албатта бу гормон қондаги кальций ва фосфат ионлари концентрациясини меъёрида сақлаб турганяда П витамян билан ҳамкорликда бўлади.

    Муҳокама учун саволлар:

    1.1 Гармонларнинг организмдаги асосий функцияси нимадан иборат.

    1.2. Оқсил табиатли гармонларни айтиб беринг.

    Фойдаланилган дарслик ва ўқув қўлланмалар рўйхати:

    Асосий:

    1.Тўрақулов Ё.Х. Биохимия. Тошкент. «Ўзбекистон», 1996.

    2.Ленинжер А. Основы биохимии. 3-жилдли, М., Мир, 1984.

    3.Филипович Ю. Основы биохимии. М., Высшая школа, 1985.

    4.Қосимов А. ва бошқалар. Биохимия. Тошкент. Ўқитувчи, 1987.
    Қўшимча

    1. Николаев А.Н., Султанов Р.Г. «Биохимиядан амалий машғулот». Т. 1989.

    2. Алейникова Т.Л. «Руководство к практическим занятиям по биохимии». М. 1987.

    3. Шапиро Д.К. «Практикум по биологической химии», М., Высшая школа. 1976.

    4 . www. Referat. Ru;

    2- савол бўйича дарс мақсади: Аминокислоталар характеридаги гармонлар ҳақида маълумот беради.

    Идентив ўқув мақсадлари.

    1.1 Аминокислота характеридаги гармонларни айтиб бера олади.

    1.2 Аминокислота характеридаги гармонларнинг функциясини айтиб бера олади.

    1.3 Аминокислота характеридаги гармонлар тузилишини изоҳлаб беради.

    Иккинчи савол баёни:
    АМИНОКИСЛОТАЛАР ХАРАКТЕРИДАГИ ГОРМОНЛАР
    Буйрак усти безининг мағиз қисми гормонлари
    Бу группа гормонларгз буйрак устй безннинг мағиз қисми гор-монлари — андреналин, норадреналин, қалқонсимон без гормон-лари — тироксин ва трийодтировинлар киради.

    Буйрак усти безидан гормонал активликка эга бўлган нккита модда (катехоламинлар)—адреналин ва норадреналин ажратяб олинган:

    Адрсналин ва норадреналин буйрак усти безининг мағнз қис-мида ҳосил бўлиб, хромоффин пуфакчаларида тўпланади. Нор-адреналин симпатик нерв толаларининг учларида ажралиб, пост-синаптик ҳужайраларга таъснр қилувчи нейромедиаторлардан ҳисоблашади, Адреналин гипоталамусдаги нерв учларида секре-ция қилинади. Адреналин рангсиз кристалл модда бўлнб, суюқ-ланиш температураси 215—216°. Унинг молекуласи таркибида аснмметркк С атоми бўлганлиги учун икки хил оптик изомер ҳо-латида мавжуд бўла олади, 0, Ь-адреналин мувофиц равишда қутбланган нур сатҳини ўнгга ва чапга буради. Уларнинг гормо-нал таъсири бир хнл эмас, яъни Ь-шакл, О-шаклдан 15 марта юқори биологик активликка эга. Буйрак усти безлари мағиз қис-мида худди ана шундай юқори биологик активликка эга бўлган Ь-адрсналии синтезланади. У ишқорий муҳитдан осон оксидла-ниб, дегидроадреналинга айлапиши мумкин:


    Адреналиннинг оксидланган шакли гормонал активлигини йўқотади. Лекин организмда С витамин, глутатион ёки бошқа моддалар таъсирида осон қайтарилиши мумкин.
    Қалқонсимон без гормонлари
    Қалқонсимон без тнроксии ва трийодтиронин гормонларини ишлаб чиқаради. Иод тутувчи бу ҳар иккала аминокислота ҳу-жайранилг умумий метаболнзмига таъсир кўрсатади. Тироксин кристалл модда, сувда яхши эримайди. Лекин ишқорнинг кучсиз кокцентрацияли эритмасида яхши эрийди. Химиявий табиатнга кўра тирознннинг ҳосиласи ҳисобланади. Ундаги йод миқдори 65% га тенг. Молекуласи оптик жиҳатдан актив, униаг Ь-изомери юқори гормонал активликка эга:

    Трийодтиронин ҳатто тироксиндан 5 марта юқори биологик активликка эга. Лекин унинг қондаги мицдори тироксяндан анча кам. Умумнй олганда қондаги гормонларнииг 3/4 қнсмини тирок-син ташкил қилади. Унвнг қонга суткалик ажралиши 1 мг. Бу ор-ганизмнинг айин гормонга бўлган талабидан аича юқори. Шунинг учун у тўқнмаларга келиб тўплангандан кейин тездаи бошқа ўзга-ришларга, яъни дезаминланиш, декарбоқсилланиш ва ҳоказо реак-цияларга учрайди. Ҳосил бўлган оралиқ маҳсулотларнинг айрим-лари биологик активликка эга бўлиши мумкин. Тироксиннинг қондаги маълум миқдорини сақлаб туришда жигар муҳнм роль ўйиайди. Унинг қалцонснмон безда ишлаб чиқарилиши, нормада гипофиз гормони тиреотропин билан тескари боғланиш орқали бошқарилиб туради.

    Қалқонсимон безда тиреоид гормонлар биосинтези бир неча босқичда боради. Аввало, қон билан келган анорганиқ йоднинг тўпланиши ва кейин элементар йодгача оксидланиши, сўнг тиро-зин қолдицларининг йодланиши ва йодтирониклар структураси-нинг ҳосил бўлиши, ниҳоят, йод тутувчи оқсил-тиреоглобулиннинг протеолнзи натижасида тироксин ва трийодтирониннинг ажрали-ши билан якунланади.

    Тироксган синтезнда йоднинг қондаги концентрацняси ҳам ало-ҳида аҳамиятга эга. Сувда, озиқ-овқатда йод кам бўлса, қалцои-симон безнинг ҳажми катталашиб, бўқоц (эндемик бўқоқ, шу жойга хос бўқоқ) касаллиги келиб чиқади. Лекин организмга қў-шимча йод бериб, бу касалликнвнг олдини олиш осон ва даволаш мумкин. Айниқса, .радиоактив 3]51касалликни даволашда жуда қўл келади.

    Тиреоид гормонларнинг асосий биологик роли генлар фаолия-тини тезлаштиришга асосланган. Ҳайвон организмига юборилган тироксин осонлик билан хужайрага кириб, ядродаги хроматин оқсиллари билан боғланади. Бу эса қатор фермент оқсиллари синтезини тезлаштиради. Бундан ташқари, тиреоид гормонлар учун митохондриал мембрана ҳамда цитозольда алоҳида рецеп-торлар топилган. Тироксин таъсирида 100 дан ортиқ фермент систсмаларнинг активлиги ортганлиги аниқланган.

    Қалконсимон безнинг гормон ҳосил қилиш функқияси пасайса, яъни гипофункция ҳолати юзага келса, эндемик бўцоқ касаллиги ривожланади. Бу касаллик асооан овқат таркнбида йод етишмас-лиги натижасида пайдо бўлади. Гипофункция натижасида миксе-дема касаллиги келиб чиқади. Б.у касаллик билан касалланган одамларнинг териси остида сув тўпланадн, семириб кетади. Бу вақтда асосан сув, тузлар ва липидлар алмашинуви бўзилади. Агар ёшликданоқ болаларда тироксин етишмаса (йод кам бўлганда ёки без атрофияга учраганда), организм ўсишдан тўхтайди

    Қалқонсимон

    безнинг фаолняти кучайиб, қонга тиро^син иш-лаб чиқа"риш ортса,' организмда моддаларникг оксидланиши ҳам кучаяди. Бунда Р/0 иинг иисбати анча камайиб, АТФ зарур миқ-дорда синтезланмайди. Танада ҳосил бўлаётган энергия, асосан, атрофни иситишга сарфланади. Бундай ҳол давом этаверса орга-низм озиб, юрак урнши кучаяди, тана температураси одатдагидан гоқори бўлади. Одамнинг лсўзи чақчайиб, гўё косасидае чиқиб тургандек бўлади. Бу Базедов касаллиги деб аталади. У ўз вақ-тида даволанмаса, ёмон оқибатларга олиб келади.

    Муҳокама учун саволлар:

    1.1 Аминокислота характеридаги гармонларнинг организмдаги асосий функцияси нимадан иборат.

    1.2. Аминокислота характеридаги гармонларни айтиб беринг.

    Фойдаланилган дарслик ва ўқув қўлланмалар рўйхати:

    Асосий:

    1.Тўрақулов Ё.Х. Биохимия. Тошкент. «Ўзбекистон», 1996.

    2.Ленинжер А. Основы биохимии. 3-жилдли, М., Мир, 1984.

    3.Филипович Ю. Основы биохимии. М., Высшая школа, 1985.

    4.Қосимов А. ва бошқалар. Биохимия. Тошкент. Ўқитувчи, 1987.
    Қўшимча

    1. Николаев А.Н., Султанов Р.Г. «Биохимиядан амалий машғулот». Т. 1989.

    2. Алейникова Т.Л. «Руководство к практическим занятиям по биохимии». М. 1987.

    3. Шапиро Д.К. «Практикум по биологической химии», М., Высшая школа. 1976.

    4 . www. Referat. Ru;

    3- савол бўйича дарс мақсади: Стероид гармонлар ҳақида маълумот беради.

    Идентив ўқув мақсадлари.

    1.1 Стероид гармонларни айтиб бера олади.

    1.2 Стероид гармонларнинг функциясини айтиб бера олади.

    1.3 Стероид гармонлар тузилишини изоҳлаб беради.

    Учинчи савол баёни:

    СТЕРОИД ГОРМОНЛАР

    Буйрак усти безининг пўст қисми гормонлари

    Стероид гормонлар молекуласи асоснни циклодентанпергидро-фенантрен ҳалқаси ташкил этувчи стеролларнинг ҳосилаларидир. Улар асосан буйрак усти безларининг пўст қаватида ва жинснй безларда ишлаб чиқарилади. Улариинг миқдори жуда кўп бўлиб, фақат айримлари юқори гормонаЛ активликка эга. Буйрак усти безларининг пўст қаватидан 46 дан ортиқ стероид моддалар аж-ратиб олинган, уларни умумлаштириб кортикостероидлар деб ном берилган. Лекин ундан саккизтаси гормонал актнвликка эга бў-либ, энг аҳамиятлиси кортикостерон, дезоксикортикостерон, 17-ок-сикортикостерон (гидрокортизон), кортизон ва альдостерондир. Улар прегнаннинг ҳосилалари бўлиб, структураси ҳуйидагича:




    Улар умумий кортикостероидларнинг 80% -ни ташкил этади. Шунингдек, буйрак усти безларининг лўст ҳаватида жинсий гор-мон характеридаги стероидлар ҳам ишланиб чиқади, лекин улар организмнинг иормал ҳолатида юқоридаги гормонларга айла-нади.

    Кортикостерон соф ҳолда 182° да суюқланадиган кристалл модда, эритмаси оптик активликка эга. Нормал ҳолатда одам буйрак усти безларида бир суткада 0,84—4,0 мг ҳосил бўлади. Уиинг асосий метаболитик фу_нкцияси углевод, оқсил аа липидлар алмашинувида иштирок этишдир. Унинг миқдори нормадан кам бўлганда қонда глюкоза, жигар ва мускулларда глнкоген миқ-дори камайиб, оқсилларнинг амшшкислоталарга парчаланиши ва липолитик процесслар кучаяди. Шунингдек, буйракда ионларнинг ^айта сўрилиши бузилади. Буларнинг ҳаммаси танада шиш пайдо бўлишига, мускулларшшг заифлэнишига, қон босимивинг паса-йишига ва теридаги пигментлар бузилишига ва бошқаларга сабаб бўладн. Кортикостерон иормадан ортиқ ишлаб чиқарилса, ана-болитик процессларни кучайтириб, ўз навбатида бошқа касаллик-ларга сабаб бўлади.

    Гидрокортизон ёки кортизол 220° С да суюқланадиган кри-сталл модд'а, эритмаси оптик активликка эга. Унинг буйрак усти безидан суткалик ажралиши бошқа кортикостероидлардан анча кўп, яъни 4,9—27,9 мг дан иборат. Агар унинг миқдори норма-дан кам бўлса, моддалар алмашинувнда (минерал моддалардан ташқари) худди юқорндагидек ўзгаришлар содир бўлади. Лекин букда, айникса гормоннинг миқдори меъёридан кўп бўлса, угле-водлар элмашинуви кучли даражада бузилади: аминокислота-ларнинг углеводларга айланиши кучайиб, ҳонда глюкоза миқдори ортади. {«Стероид диабети».) Шуминг учун ҳам бу гормон типик диабетоген гормон деб аталади. У қонда глюкоза миқдори ортиб, гликоген ва ёғлар синтези кучайишига ва мускуллар атрофияла-нишига сабаб бўлади. Унинг ривожланиши натижасида, гавда қў-поллашиб, бесўнақай бўлиб кетади. Одамнннг юзи юмалоқ қип-қизил бўлиб қолади.

    Альдостерон ҳам кристалл модда бўлиб, 219° да суюқланади. Эритмаси оптик активликка эга. Унинг қонга суткалик ажралиши жуда кам бўлиб, 0,15—0,4 мг ни ташкнл этади. У асосан минерал моддалар — К+, N3+ алмаитанувида муҳим аҳамиятга эга. Шу-нинг учун ҳам у минералокортикостероид гормон деб аталади. Унинг миқдори меъёридан кам бўлганда организмда К+ тўпла-ниши, Ка+ кўп миқдорда чиқарилиши кучаяди. Альдостерон уг-леводлар алмашинувига таъсир этмайди. Бу гормои кўп ишланиб чиқса, қон плазмасида калийнинг мяқдори камайиб, натрийнинг концентрацияси ортиб кетади, бунинг натижасида қон босими кўтарилади, мускулларнинг бўшашиши ва ҳолсизланиши куза-тилади.

    Дезоксикортикостерон ҳам худди альдостерон сингари мине-рал тузлар (асосан натрий, калий, хлор нонлари) ва сув алма-шинувини бошқарншда иштирок этади.

    Жннсий гормонлар

    Эркаклар ва аёллар жинсий безларидан стероид табиатли 10 дан ортиқ гормонлар ишланиб чнқади, улар жинсий гормон-лар деб юритилади. Уларнинг баъзилари буйрак усти бези экстрактидан ҳам топилган. Бу гормонлар эркаклик жинсий гор-монлари — андрогенлар (андростерои, дегидроандростерон, тес-тестерон) аёллик жинсий гормонлари — эстрогенлар (эстрадиол, фолликулин, эстриол) ва сариқ тана гормонлари (прегнандиол, прогестерок) группаларига бўлинади. Бу жинснй гормонларнинг энг аҳамиятлиси эркаклик жинсий гормонларидан тестестерон ва аёллик жинсий гормонларидан эстрадиол, сарнқ тана гормони — прогестерон (протеостерон)днр:

    Тестестерон—150° да суюқланадиган кристалл модда. Эрит-маси оптик активликка эга. Унинг одам танасидаги ўртача миц-дори 21,6 мг% 1ни ташкнл қилади. У умумий метаболитик про-цессга, айниқса нуклеи« кислота ва оқсиллар биосинтезига кучли таъсир этади. Организмда унинг миқдори камайса, оқсил мнқдорн ҳам камайиб, танани ёғ босиши ва бошқа ўзгаришлар кузатилади.

    Шунингдек, у ёш бўғннларда жинсий белгнлар шаклланишини таъминлайди.

    Эстрадиол икки хил моднфикэцияда кристалланадиган модда. Тухумдонлардан 1 суткада 1 мг ажралади. Бу организмнинг уму-мий ривожлаяишига худди тестестерон каби таъсир кўрсатади, яъни аёллик жинсий органлари ривожланншини, иккиламчи жия-сий белгилар пайдо бўлишини таъминлайди. Унинг миқдори каМ бўдганда, менстру,ация цикли бузиладн, ҳомила тушиб кетиши, семнриб кетиш кузатилади. Эстрадиол углеводлар, оқсиллар ва нуклеин кислоталар алмашинувига таъсир кўрсатади, трикар-бон кислоталар цикли ферментларннинг активлигини оши-ради.

    Прогестерон (лютеостерон) менструация циклининг иккинчи ярмида, кўп миқдорда ҳомиладорлик даврида ҳосил бўлади. Бу гормон бачадон шиллиқ пардасининг ривожланишига, уруғланган тухумнинг бачадон деворига жойлашиб, ҳомиладорликнинг би-ринчи ярмида эмбрион иормал ривожланишига таъсир этади. Про-гестерон, шунингдек, сут безлари ривожланишини таъмиилайди, навбатдаги жинсий цикл бошлаяишини тормозлайди.
    1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18


    написать администратору сайта