Патан экзамен. Патан экз. 1. Дистрофия, анытамасы, этиологиясы, жіктелуі, морфологиялы механизмі, белокты, майлы, кмірсулы паренхималы дистрофия, морфологиялы сипаттамасы. Дистрофия
 Скачать 161.65 Kb.
|
|
Тромбтың морфологиясы Тромбтың түрі, көлемі, пайда болу механизмдері əр түрлі. Кейде оның ұзындығы ондаған сантиметрге дейін жететін болса, кейде оны тек микроскоппен ғана көре аламыз. Сыртқы көрінісіне, түсіне жəне құрамына қарап тромбтың төрт түрін ажыратады: 1) қызыл тромб; 2) ақ тромб; 3) аралас тромб; 4) гиалиндік тромб . Қызыл тромб көбінесе вена тамырларында кездеседі. Оның тез пайда болуына байланысты фибрин жіпшелері коагуляция фазасында ағып жатқан қанның бүкіл элементтерін өз құрамына қосып алады. Cондықтанда қызыл тромб құрамы қалыпты жағдайдағы қан құрамына сəйкес келеді, яғни ол эритроцит, лейкоцит жəне тромбоциттерден түзілген. Ақ тромб фибрин, лейкоцит жəне тромбоциттерден түзіліп, негізінен артерия тамырларында кездеседі. Артерияда қан өте жылдам аққандықтан фибрин торларына тамырды шеттей ағатын қанның ең жеңіл элементтері тромбоцит пен лейкоцит қана ілінеді, сондықтан ақ тромбтың көлемі үлкен болмайды. Аралас тромб. Оның құрамында ақ жəне қызыл тромб злементтері араласа орналасқандықтан түсі шұбар болады.Аралас тромбтың бас жағы ақ тромбтан, орта шені нағыз аралас тромбтан, ал аяқ жағы қызыл тромбтан түзілген. Тромбтың басы əдетте қан тамырларының кемеріне тығыз жабысқан. Тромб бірнеше сағат өткен соң ретракция (сығылуы) нəтижесінде құрамындағы сұйықтардан арылып қатты құрғақ затқа айналады. Микро-скоппен қарағанда микроциркуляция арнасындағы майда қан тамырларда жəне капиллярларда гиалиндік, фибриндік, тромбоциттік, эритроциттік, лейкоциттік жəне аралас тромбтарды көреміз (Д. Д. Зербино). Тек қана лейкоциттерден (лейкозда), эритроциттерден (стаздан кейін), фибриннен түзілген тромбтар болуы мүмкіндігін И. В. Давыдовский да айтып кеткен. Гиалинді тромб ең майда тамырларда, микроциркуляция арнасында кездеседі. Ол біртектес, қатты, эозинофилді массалардан түзіліп, тамыр ішінде бос жатады. Гиалинді тромбтың түзілу механизмдері жəне қүрамы өте күрделі. Оның құрамында бір-бірімен өте тығыз байланысқан тромбоцит, лейкоцит, фибрин бар. Гиалинді тромб стаз салдарынан бір-бірімен жабысып қалған эритроциттердін ыдырауынан да, кейде плазма белогінің шөгіндісінен де пайда болуы мүмкін. ҚШҰ синдромында таза фибрин жіптерінен немесе фибрин мен қанның ақ түйіршіктерінің қоспаларынан тұратын фибринді тромбтар түзіледі. Тромбтың пайда болуы өте күрделі, ақырына дейін анықталмаған үдеріс. Тромбтың пайда болу жөніндегі Р. Вирховтың өткен ғасырда айтып кеткен болжамдары өз күшін осы күнге дейін жойған жоқ. Олар: қан тамырының бүтіндігінің бұзылуы, қан ағымының баяулауы немесе өзгеруі жəне қан элементтері арасындағы тепе-теңдігінің бұзылуы Тромбоздың маңызы қай жерде орналасқанына, қаншалықты таралғанына жəне пайда болу жылдамдығына байланысты. Егер тромб біртіндеп пайда болса, тіпті ең үлкен қан тамырларындағы, мысалы, қолқадағы тромбтың өзі де, қан айналу үдерісін бұза алмайды. Себебі, бұл аралықта коллатеральды жолдар тығындалып қалған қан тамырының жұмысын өз мойнына алып үлгереді де, қан айналымын қайта қалпына келтіреді Эмболия Эмболия деп қан тамырында, қалыпты жағдайда кездеспейтін əр түрлізаттардың көшіп жүруін жəне олардың қан тамырларын тығындап қоюын атайды. Қанмен келген бұл заттарды эмбол дейді. Эмболияның түрлеріне мыналар жатады: тромбоэмболия – тромбтар алғашқы орнынан үзіліп немесе бөлшектеніп кеткенде пайда болады, ол эмболияның басым бөлігін құрайды. Тромбоэмболияның негізгі себептерінің бірі веналық тромбтардың тез өсу жағдайында қан тамыры қабырғасымен байланысын жоғалтып алуы, яғни акциалдық тромбтардың түзілуі. Сондықтан, əсіресе операциядан кейінгі кезеңде, сəл əсер нəтижесінде (жөтелу, дефека ция) тромб орнынан жылжып кетіп, өкпе артериясының тромбозы белгілері пайда болады. Ғылыми мəліметтерге қарағанда, тромбоэмболдардың 60%-ы ірі веналарда табылады. Артерия жүйесіндегі тромбоэмболдар көбінесе қолқа атеросклерозымен, ревматизмдік аурулармен, жүрек инфарктының асқынуымен байланысты. Артериялық тромбоэмболиялар жүрек инфаркты, мидың ишемиялық инсульты, ішек, аяқ гангреналары түрінде көрініс береді. Бұл асқынулардың əрқайсысы ауру өлімінің себебі бола алады. Май эмболиясы жіліктер сынған кезде, теріасты майлары езілгенде, дене күйгенде, кейде құрамында май бар дəрілерді қанға кездейсоқ дарытқанда немесе қанның физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруі нəтижесінде оның құрамында май там шыларының түзілуіне байланысты пайда болады. Май тамшылары бірінші кезекте өкпе капиллярларын тығындап қояды. Өкпе капиллярларының 75% маймен толғанда қанның өкпеден жүрекке өту мүмкіншілігі болмай жедел асфиксия (ауа жетіспеушілігі) дамып, ауру тез өліп қалады. Кейде май тамшылары өкпе капиллярлары арқылы немесе артерия-веналық анастомоздардан өтіп ми капиллярларына жетуі мүмкін. Бұл жағдайда қан тамырлары айналасында қан құйылу, некроз ошақтары көрінеді. Соңғы жағдай организмде қатерлі ісіктердің таралуының негізгі көзі болып есептелінеді. Майда тамырларда кідіріп қалған ісік жасушалары өніпөсіп жаңа ісік ошағына (метастазға) айналады. Бөгде зат эмболиясы. Қанға оқтың, снарядтың жар қыншақтары, киім бөлшектері, түскенде пайда болады. Бұл заттар өз салмағымен қанға қарсы бағдарда əрекет етеді, оны ретроградты эмболия деп атайды. Бактерия эмболиясы сепсис кезінде қанға бактерия колониялары немесе сепсистік аутолиз нəтижесінде бөлініп кеткен тромб бөлшектері түскенде дамиды. Эмболияның тасылу бағытына қарап үш түрін ажыратады: 1. Тура бағыттағы эмболияда эмбол қан бағытымен көшеді. 2. Кері бағыттағы (ретроградтық) эмболияда эмбол қан ағу бағытына қарама-қарсы əрекеттенеді. 3. Күтпеген (пародоксалдық) бағыттағы эмболия – эмболдың үлкен қан айналу шеңберінен, кіші қан айналу шеңберіне (өкпеге) соқпастан айналып жүруі. Бұл негізінен жас нəрестелерде, екі жүрекше аралығындағы сопақ тесік бітпей қалған жағдайда, ересек адамдарда қарыншалар арасында саңылау пайда болғанда (мысалы, инфарктан кейін) ғана кездеседі. Эмболияның маңызы мен даму көздері. Эмболия жиі кездесетін құбылыс болып қана қалмай көптеген жағдайларда ауру өлімінің негізгі себебі бола алады. Сол үшін эмболияны анықтаудың, оның даму көздерін табудың маңызы зор. Өкпе қан тамырларының тромбоэмболиясын анықтау үшін жүректің оң қарыншасын өкпе артериясы бағытында көкірек қуысындағы ағзаларды шығармастан бұрын, ашу керек. Ауа эмболиясы күтілген жағдайда жүрек қабын алдын ала сумен толтырып, оң қарыншаны су астында теседі, ауа болса ол су арқылы көпіршіктеніп шыға бастайды 11. Қабыну: анықтамасы, этиопатогенезі, жіктелуі, қабыну реакциясының өзгерістері мен фазалары. Қабыну (infl ammatio – өрт, алаулану) организмнің əртүрлі сыртқы немесе ішкі патогендік əсерлер нəтижесінде дамыған, қан айналымының ерекше бұзылыстарымен жəне жасушалар пролиферациясымен сипатталатын, стереотипті, қорғаушы-бейімдеуші реакциясы. Ол қабыну ошағындағы зиянды агенттерді жоюға жəне зақымданған ағзалардағы, тіндердегі құрылымдық өзгерістері қайта қалпына келтіруге бағытталған. Қабыну жергілікті реакция болғанымен, бүкіл организм мүмкіншілігінің бейнесі. Қабыну организмнің мақсатқа сəйкес қорғаушы бейімдеуші реакциясы болып саналады. Бірақ, биологиялық сəйкестілік əрдайым клиникалық сəйкестілікке сай келе бермейді. Қабыну организм үшін пайдалы реакция болғанымен, көптеген зиянды көріністердің де себебі бола алады. Мысалы, ми қабықтарының қабынуы (менингит) осы ауруды қоздырушы менингококтарға қарсы бағытталған жəне соларды жойып жіберуге арналған қажетті реакция болғанымен, өте асқынып кеткенде, ауру өлімінің бірден-бір себебі болады. Сондықтан қабынудың организм үшін пайдасы мен зияны туралы туындаған сұрақты диалектикалық тұрғыдан шешкен дұрыс. Қабынудың этиологиясы. Қабыну əр түрлі ішкі жəне сыртқы себептерден болады. Ішкі (эндогенді) себептерге: некроз, қан құйылу, тіндерге тұздардың шөгіп қалуы, организмде азот шлактарының, өт пигменттерінің жиналып қалуы жəне т. б. Жатады Сыртқы (экзогенді) себептерге: химиялық (концентрленген қышқылдар, сілті, скипидар), физикалық (радиоактивтік сəуле жəне электр тогы, ыстық жəне суық əсерлері), механикалық, биологиялық факторлар кіреді. Биологиялық факторлар қабынудың ең көп кездесетін себептерінің бірі. Оларға вирустар, бактериялар, саңырауқұлақтар, рикетсиялар, микоплазмалар, хламидалар, жануар паразиттері тудыратын жұкпалы аурулар жəне иммундық кешендерге байланысты пайда болатын қабыну түрлері жатады Морфологиялық жəне биохимиялық тұрғыдан қабыну: альтерацияқабыну медиаторларының бөлінуі, экссудация – микроциркуляция арнасы қан тамырларының өзгерістері, пролиферация – жасушалар кооперациясы жəне пролиферациясы, регенерация түрінде тізбектеле өрістейді Қабыну ошағындағы өзгерістер негізінен үш фазадан тұрады: 1. Алтерация – тіндердің, жасушалардың зақымдануы. 2. Қан тамырларынан қанның сұйық бөлігінің (экссудация) жəне қан элементтерінің (эмиграция) сыртқа бөлініп шығуы (бұл үдеріс төменде жанжақты талданады). 3. Пролиферация – жасушалардың көбеюі нəтижесінде тіндердің қайта қалпына келуі немесе сол жердің тыртықтанып бітуі. Мұның барлығы гистион деп аталатын дəнекер тіннің құрылымдыққызметтік өлшемінің территориясында өтеді. Гистион құрамына негізгі зат, коллагенді, эластинді, аргирофилді талшықтар, нерв талшықтары қоршаған микроциркуляция арнасының бір бөлігі кіреді. Алтерация (зақымдану) зақымдаушы факторлардың тікелей əсерінен дамитын дистрофиядан некрозға дейінгі морфологиялық өзгерістерді өз ішіне алады Экссудация құбылысы қабыну ошағынан қанның ағып кетуінің қиындауына байланысты қан тамырының ішіндегі гидростатикалық қысымның көтерілуімен түсіндіріледі. Пролиферация қабыну ошағындағы жасушалардың көбеюі нəтижесінде тіндердің қайта қалпына келуі немесе сол жердің тыртықтанып, бітуі, яғни, қабынудың соңғы кезеңі. Қабынудың жіктелуі Клиникалық ағымы бойынша қабынуды жедел жəне созылмалы деп бөлу қабылдаған. Олар экссудативті (экссудация үдерісінің басымдығымен) немесе пролиферативті (жасушалар көбеюінің басымдығымен) қабыну түрінде өтуі мүмкін. Жедел қабыну микроциркуляция арнасындағы эндотелийдің зақымдануынан басталады, ол белсендірілген таяқша-ядролы лейкоциттердің тікелей əсерінде жүреді. Иммундық кешендер де, эндотоксиндер де, осы лейкоциттер арқылы ғана эндотелий жасушаларына өз əсерін тигізеді. Қабыну реакциясының негізгі нəтижесі қабыну себептерін жою жəне бұзылған тіндерді қалпына келтіру (репарация) болып саналады. Жедел қабыну кезінде альтерация, экссудация, пролиферация үдерістері ретретімен дамып қабыну ошағы толығымен жойылып, паренхима жəне строма элементтерінің қалыпты қатынасын қайта қалыптастырады. Жедел қабынудың негізгі орталығы лейкоциттер. 12. Фибринозды, катаральді қабыну, іріңді қабыну, сарысулы (серозды), шіріктік, геморрагиялық қабыну- себептері, түрлері, морфологиялық сипаттамасы, нәтижесі. Фибринозды қабыну. Фибринозды қабыну фибриногенге бай экссудаттың жиналуымен сипатталады Фибриноген белогі жергілікті тромбопластин факторларының əсерінен фибринге айналады. Фибрин жіпшелері сірі қабықтардың үстінде түк сияқтанып, қабыршақтанып, ұйып қалады. Мұндай жүректі «түкті» жүрек дейді. Фибринозды қабынудың крупоздық жəне дифтериттік түрлерін ажыратады. Фибринозды қабынудың былайша бөлінуі сол жерде некроздың тереңдігіне жəне эпителидің сипатына тəуелді. Қабынудың дифтериттік түрінде пайда болған қабыршақты сұр қабат астындағы тіннің терең некрозына байланысты оған сіңіп ажырамастай болып бірігіп қалады. Осы қабыршық қабатпен айналасындағы тін арасында бөлуші шекара (демаркация сызығы) түзіледі. Осы жерде жиналған лейкоциттер ферменттерінің əсерінен фибринді қалың қабық еріп, бірте-бірте сыдырылып түсе бастайды. Қабынудың бұл түрі көп қабатты эпителимен қапталған ағзаларға: жұтқыншаққа, бадамша бездерге, өңешке, дыбыс желбезегіне, қынапқа тəн Катаралдық қабыну Катаралдық қабыну шырышты кабықтардың бетінде дамиды, оның үш түрін ажыратады. Сарысулы, шырышты жəне іріңді қатар. Экссудат шырышты қабықтардың үстінде жиналып қалады. Қабыну сарысулы экссудаттың бөлінуінен басталып, бірте-бірте іріңді қабыну түріне өтуі мүмкін. Экссудат құрамында көшіп түскен эпителий көп. Ұзаққа созылған катар салдарына шырышты қабықта гипертрофиялық (гипертрофиялық ринит, гастрит) немесе атрофиялық (атрофиялық ринит, гастрит) өзгерістер дамиды. Іріңді қабыну экссудаттың құрамында лейкоциттердің көп мөлшерде болуымен сипатталады. Сол жердегі тірі жəне өлі лейкоциттер макрофагтар, микроорганизмдер, белокқа бай экссудат, ыдыраған жергілікті тін, барлығы қосылып іріңді құрайды. Ыдырау үдерісінде лейкоциттер майлы дистрофияға ұшырағандықтан, ірің сары түске енеді.Макропрепарат. Іріңді қабынудың түрі, нəтижесі негізінен оларды қоздырушы микроорганизмдердің биологиялық қасиеттерімен анықталады. Көкірің таяқшалары қоздырған қабынуында, ірің жасыл түске боялады. Іріңді қабынудың негізгі түрлері: абсцесс, флегмона жəне эмпиема. Сарысулы (серозды) қабыну.Сарысулы (серозды) қабынуақуызға бай (2%-тен көп) экссудат бөлініп шығуымен сипатталады, оның құрамында аз мөлшерде полиморфтыядролы лейкоциттер, көшіп түскен жасушалар да болады. Сарысулы қабыну, əрдайым жедел ағымда өтіп, сірі жəне шырышты қабықтарда, буындарда (сарысулы плеврит, перикардит, перитонит, артрит), кейбір ішкі ағзаларда байқалады Геморрагиялық қабыну экссудат құрамындағы эритроциттердіц көптігімен сипатталып, күйдіргі, оба, грипп сияқты қан тамырларынын эритроциттер үшін өткізгіштігін арттырып жіберетін індеттерде байқалады. Оба кезінде жалқық құрамында эритроциттердің көбейетіндігі соншалық, қолтықасты бездеріне жиналған экссудат қан құйылу ошақтарына ұқсайды. Шіріктік қабыну.Шіріктік қабыну организмге шірітуші бактериялар (C. per fringens, C. septicus жəне т.б.) түскенде дамиды. Ол тіндер мыжылып кеткен жараларда (əскери жарақаттар), сыртқы ортамен қатынасы бар ағзаларда (өкпеде, ішекте, теріде, жатырда) байқалады. Теріде анаэробты гангрена түрінде өтеді. 13. Продуктивті қабыну анықтамасы және түрлері, туберкулез, мерез, актиномикоз, риносклерома және алапес кезіндегі гранулеманың морфологиялық сипаттамасы, асқынуы, нәтижесі, маңызы. Профилеративті (продуктивті) қабыну Қабыну ошағында жасушалардың көбею үдерісі басым болғанда оны пролиферативті (продуктивті) қабыну деп атайды. Көбейген жергілікті 142 (гистиогенді) жəне гематогенді (қан арқылы келуші) жасушалар бір жерге топталып немесе жайылмалы күйде сіңіп қалады. Олар жасушалық сіңбелерді (инфильтратты) түзеді. Сіңбелер негізінен макрофаг, лимфоцит жəне плазмалық жасушалардан тұрады. Макрофагтардың даму көзі қандағы моноциттер. Қанмен келген моноциттер əртүрлі ағзаларда отырып қалып, моноцитарлық фагоциттер жүйесін қалыптастырады. Олар: дəнекер тін макрофагтары, өкпедегі альвеолалық макрофагтар, бауырдағы Купфер жасушалары, лимфа түйіндері мен көкбауырдағы гистиоциттер. Қабыну ошағында пайда болған макрофагтар өзінен 50-ден артық биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Оларға лизосомалық ферменттер (қышқыл фосфатазалар, эластаза, коллагеназа жəне т.б.), басқа жасушалардың пролиферациясы мен кооперациясын реттейтін факторлар (интерлейкиндер, фибробласттардың өсу факторы (ФӨФ), тромбоциттік өсу факторы (ТцӨФ), тіндік өсу факторы (ТӨФ), оттегінің реактивті метаболиттері, арахидон қышқылының өнімдері, тромбоциттерді белсендіретін фактор жəне т.б. кіреді. Сонымен, пролиферативті қабыну ошағында макрофагтар жасушааралық қарым-қатынастардың орталығы болып саналады. Қабыну ошағында лимфоциттер тек қана иммундық қабынуда емес, кез келген қабынуда пайда болады, себебі тіндердің ыдырау өнімдері антигендік қасиетке ие. Лимфоциттер белсенділігі артқанда олар өздерінен қабыну ме диаторлары болып саналатын лимфокиндерді бөліп шығарады, олар: моноциттер мен макрофагтар қызметін күшейтеді. Плазмалық жасушалар В-лимфоциттер өнімі болып, өздерінен антиденелер (иммуноглобулиндер) бөліп шығарады. Плазма-жасушалық сіңбелер негізінен созылмалы қабыну үшін тəн. Пролиферативтік үдеріске жергілікті қан тамырлары да белсенді араласып, оның ішкі (эндотелий) жəне сыртқы (адвентиция) қабаттарындағы жасушалар да көбейе бастайды. Продуктивті қабыну: аралық (интерстициалдық), гранулематоздық жəне полиптер мен өткір ұшты кандиломалар құраушы қабыну түрлеріне бөлінеді. Аралық (интерстициалдық) қабыну ағзалар тініне (стромасына) əр түрлі жасушалардың сіңіп қалуымен сипатталады. Аралық қабыну жедел немесе созылмалы түрде өтеді. Созылмалы түрде қабыну ошағында гистиоцит, моноцит, макрофаг, фибробласт, фиброцит, лимфоцит, плазмалық жасушаларды көруге болады. Аралық қабыну талшықты дəнекер тіннің көбеюіне яғни склероз үдерісінің дамуына соқтырады. Мысалы, пневмосклероз жəне т. б. Гранулематоздық аурулар Бір топ созылмалы инфекциялар (туберкулез, мерез, алапес, склерома, маңқа) қабыну ошақтарында гранулемалардың түзілуімен, некроз пайда болуымен жəне осы жерде олардың нақты қоздырушыларының табылуымен ерекшеленеді. Туберкулезге тəн қабыну Туберкулезге тəн гранулема туберкулезді қоздырушы микробактериялардың вируленттігіне, оның химиялық құрамы жəне антигендік қасиеттеріне, макроорганизм реактивтілігіне байланысты əр түрлі морфологиялық көрініске еге болады. Туберкулез ошағында альтерация үдерісі басым болғанда, əр түрлі ағзаларда некроздық томпақшалар (буго- рок) көрінеді. Қабынудың бұл түрі өте əлсіз кəрі кісілерде, жас балаларда кездеседі. Қабыну ошағында экссудат бөлініп шығу үдерісі басым болғанда ірімшік тəрізді некроз пайда болады. Дегенмен де, туберкулезге тəн морфологиялық белгілер, қабынудың үшінші пролиферативті (продуктивті) өзгерістер фазасында көрінеді. Туберкулезге тəн гранулемалардың ортасында ірімшікке ұқсаған (казеозды) некроз, оны айнала эпителиоидтық жасушалар шоғыры, оның сыртында лимфоциттер мен макрофагтардан тұратын үймек орналасқан. Эпителиоидты жасушалар мен лимфоциттердің арасында, туберкулезге өте тəн, Пирогов лангханс алып жасушалары орналасқан (55, 56-суреттер). Гранулема кұрамындағы эпителиоидтық жəне макрофаг жасушалары гематогендік моноциттерден пайда болып, фагоцитоз үдерісіне қатысады. Эпителиоидтық жасушалар кейде бір-бірімен бірігіп, көп ядролы алып жасушаларды құрайды. Ал лимфоциттер болса, жасушалық иммунитетке қатысы бар, тимусқа тəуелді жасушалар қатарына жатады. Туберкулез гранулемасының құрамы, оның нəтижесі организм реактивтігіне байланысты. Қолайлы жағдайда ол тыртықтанып бітіп, кап-суламен оралып, тұздар шөгіп қатып қалады. Мысалы, өкпедегі Гон ошағы. Ал, организм əлсірегенде қайтадан казеоздық, некроз дамиды. Осы некрозға шалдыққан тіндер ағзалардан бөлініп шыкқанда сол жерде қуыстар (каверна) пайда болады |