қалыпты физиология. 1-90 сессия жауап. 1. Жлын. Жлын рылысыны сегменттік принциптері. Жлынны нейрондары
 Скачать 329.46 Kb.
|
|
Атриопептидтің бүйрек әсерлері: 1) натрий экскрециясының және хлордың олардың түтікшелерде реабсорбциясының басылуына байланысты күшті жоғарылауы. Гормон фуросемидке қарағанда мың есе тиімді натрийуретик болып шықты 2) гломерулярлық сүзуді арттыру және судың реабсорбциясын басу есебінен айқын диуретикалық әсер ету; 3) ренин секрециясын басу, ангиотензин-II және альдостерон әсерлерін тежеу, яғни гормон РААС толық антагонисті болып табылады. Сонымен қатар, Атриопептид ішектің тегіс бұлшықеттерін босаңсытады, көзішілік қысымның мөлшерін азайтады.Атриопептидтен басқа, атриада аз мөлшерде хронотропты әсері бар соматостатин және ангиотензин-П түзіледі. 63.Несепағар, несепқуық, несеп шығаратын өзектің және тостағанша-түбекше жүйесінің функциясы. Несеп бүйректе көп немесе аз мөлшерде үздіксіз жасалады, бірақ оның организмнен шығарылуы белгілі бір уакыт арасында орындалады. Ересек адамдарда қалыпты жағдайда тәулігіне 2-3 рет, ал балаларда жас ерекшелігіне қарай жиі шығарылады. Несеп шығаратын мүшелерге несепaғap, қуық және шығаратын түтік жатады. Бүйректе жасалынған несеп жинағыш түтіктерден тостағаншаларға өтеді, тостағаншалар толып жиырылуынан, бүйрек түбегі арқылы несепағарға ауысады. Несепағардың толқынды жиырылуынан аз көлемде несеп 2-3 мм/с жылдамдықпен қуыққа құйылады. Қуық уақытша несеп жиналатын, iшi қуыс, көлемді мүше. Heceп қуықта ешқандай өзгеріске ұшырамайды, кері сіңбейді, коюланбайды. Оның төменгі жағында несеп шығаратын түтікте сақина тәрiздi бiрыңғай салалы ет талшыктарынан тұратын iшкi сфинктер бар. Ішкі сфинктерден сәл төменірек, көлденең жолақты ет талшыктарынан тұратын ерекше түрде жиырылатын сыртқысфинктер бар. Бұл қуық кернеуінен артык несеп жиналғанда, қатты жиырылып несеп ағуына кедергі жасайды. Несеп шығару уақытында сфинктер рефлекстік жолмен босаңсып, еттері жиырылып, қуық босатылады. Бiрыңғай салалы ет талшықтарынан жасалған iшкi қуыс мушелері сияқты, несеп құйылып көлемі артқанмен қуық кабырғасының кернеуi aca өзгермейдi. Бiрыңғай салалы ет талшықтарынан тұратын еттердiң бұл қасиетiн пластикалық тонус (кернеу) деп атайды. Сондықтан да қуыққа түскен несеп мөлшерi, оның кернеу артуына дәлме-дәл емес. Қуыққа несеп толған сайын, оның алғашкы мезгілін де қысым өзгермейді. Одан әрi, ересек адам куығына 250-300 мл шамасында несеп жиналғанда, қуық қабырғасындағы еттердiң кернеуі артып, оның ішіндегі қысым 15-20 см су бағанасына дейiн көтерiледi. Мұндай жағдайда, қуық-қабырғасында орналасқан баро-механорецепторлардың тітіркенуiнен рефлекстік жолмен арнайы механизм арқылы бір уақытта куық еттері жиырылып, ал несеп шығаратын түтіктің сфинктер еттері босаңсиды. 64.Гемодинамиканың параметрлері (систолалық және минуттық қан көлемі, жүрек индексі және т.б.). Жүректiң негiзгi қызметi қан тамырлар жүйесіне кан айдау. Систола кезінде ар карыншадан шыккан кан мөлшері журектин систолалық қан көлемі (СKK) пе екпiндi мөлшерi деп аталады. Ол ересек адамда 70-80 мл. СКК iн жүрек соғуынып минуттiк санына кебейту арқылы жүректiп минуттiк кан келемiн (MKK) есептеп шығару киын емес. Журек минутiне 75 рет сокты делік. ал систолалык кап көлемі 70 мл болса, жүректiн минуттiк көле Мi: МКК 75х70-5250 мл, яғни 5,25 л болғаны. Сонымен бір минут арасында әр жүректен шыккан канның келемi журектiн минуттiк кан көлемі (МКК) деп аталады. Клн пикада журсктiн МКК газ әдісімен анықталады. Бұл әдіс 1870 жылы ұсынылган. Кейде ғалымның атымен Фик әдiсi деп те ата лады. Жүректің МҚК-ін анықтау үшiн артериялық және векалык кандагы оттегiнiн проценттік мөлшерін анықтайды да, олардағы оттегі айырмасын есептеп шығарады. Мәселен, артерия канында 18%, ена қанында 12% оттегi бар делік. Бұлардың айырмасы 18-12-6%. Бұдан кейiн адамды таза оттегімен дем алдырады да, бiр минут iшiнде жұтылған оттегiнiц мелшерiн бiледi. Адам минутiне 300 мл оттегiн жұтты, ал оттегiнiн артерия мен вена капындагы айырмашылығы 6 мл. Енді 300 мл-ді 100-ге көбейтіп, 6-ға бөлу керек. Себебi екле аркылы минутiне 100 мл кан өтсе, бұл 6 мл оттегi екпеден канға сiндi деген сөз. Ал, 300 мл Ог кан Fa ciнсе, онда екпе аркылы минутiне канша каи етпек? МКК-(300X 100):6=5000 мл Жүректiн он карыншасынан минутiне канша кан шыкса, екпеден де сонша кан өтеді, яғни МКК 5 л тең. Фик әдiсiн колдану ушiн вена каиын жүректiн он жүрекшесі пен зонд аркылы алуға тура келеді. Сондықтан бұл әдіс әрдайым колданыла бермейді. киын. Журектiн минуттык кап келемін табу үшін интегральдык реография, канға таңбаланған атом не бояу енгізу әдістері колданылады. Интегральдык реография әдісі бойынша адамның көкірек тканьдерінің электр тогына дегеп кедергiсi жазып алынады. Кан - сұйық зат, онын электр тогына деген кедергісі баска ты гыз тканьлер кедергiсiнен әлдекайда төмен. Сондыктан кекірек тканьдерiнде қан неғұрлым көп болса, олардың кедергі жасау кабiлетi де төмендей түседі. Көкіректін электр тогына кедергi жасауы систола кезiнде айдалган кан мөлшеріне байланысты. Ол реограмма арқылы анықталады. Содан кейiп белгiлi формула бойынша систолалык кан келемi есептеп шығарылады. СҚҚ жү рек соғуыныӊ минуттiк санына көбейтілелi де МКК табылады. МКК-iн венага кұйылган бояудын (Стюарт пен Гамильтон әдiсi) не радиоактивті заттын кайда жылжу жылдамдығы мен онын канда еру (жайылу) дәрежесi аркылы есептеп шығаруға да болады. Ол ушiн капга құйылған заттын деңгейiн әрбiр 2 секунд санын өлшеп тұру қажет. Капдагы еріген заттың мелшерi алды мен бiртiндеп жогарылайды да кейін төмендей бастайды. Қан екiншi рет сол жак журек аркылы өткен кезде ол кайтадан жо гарылайды (рециркуляция кері агу). Капдагы зат деңгейінің кайтадан ерлеу уакыты Т әрпімен белгіленеді. Кандағы зат меа шерлері табылған соң, оның зерттеу уакытына карай езгеруiн көрсететін кнсык сызық сызылады, сайтiп зат концентрациясы нын бiрiншi толкынына кететін уакыты табылады (Т). Қанга куйылган заттың мөлшері (J) және оның бір литр кандагы ор таша концентрациясы (С) есептеп шыгарылады да, мына форму. ла бойынша минутына канша кан айдалганы анықталады. 65.Асқорыту, оның түрлері, негізгі этаптары.Асқорытудыңреттелумеханизмдеріменпринциптері. 1-Ауыз қуысына түскен ас шайналып, ұсақталып, сілекей көмегімен жұмсарып, көлемі кішірейеді.Сілекей тамақты(ас) жібітіп, оңай жұтылатын бөлшектерге айналдырады. Сілтілі ортада сілекейдің птиалин ферменті көмірсуларға әсер етіп , ас химиялық тұрғыдан өзгереді. 2- Ауыз куысындағы ас тіл мен жұтқыншақбұлшықеттерінің жиырылуы арқасында , алдымен жұтқыншаққа, одан өңеш аркылы қарынға өтеді. Жұту кезінде көмекей кақпағы жабылады. 3- Қарынның пішіні мен мөлшері асқа тікелей байланысты. Ұсақ бездерден бөлінетін қарын сөлінің құрамында су, тұз қышқылы , ферменттер және т.б. заттар болады. Қарында тағам 3 — 6 сағаттай уақыт қорытылады да, жартылай қоймалжың сұйықтыққа айналады. Ол сұйықтық аз-аздан ащы ішекке өтіп тұрады. 4- Қарында жартылай қорытылған ас алдымен ұлтабарға түседі, кейін бауырдан келетін өт өзегі жөне ұйқыбездің өзегі ашылады. Бауырдан келетін өттің әсерінен майлы тағамдар ыдырай бастайды. Ұлтабарда негізінен барлық тағамдық заттар қорытылады. Нәруыздар — аминқышқылдарына крахмал — қантқа майлар – май қышқылдары мен глицеринге дейін ыдырайды. Мұнда тағамдық заттар ішек сөлінің әсерінен толық қорытылып, еріген қосылыстарға айналады. 5- Аш ішектің ішкі сілемейлі қабықшасында өте ұсақ көптеген тұйық өскіндер — бүрлер болады. Бүрлер арқылы әбден қорытылған аминқышқылдары мен қант (глюкоза) қанға өтеді. Глицеринмен май қышқылдары лимфа тамырларына өтеді де, тері астындағы шел қабатқа жиналады. Аминқышқылдары мен қант бауырға барып, қайта өзгерістерге ұшырап, бүкіл денеге таралады 6-Астың қорытылуы мен сіңуі негізінен аш ішектеаяқталады. Тоқ ішектің бездерінен бөлінетін сөлде ас қорытатын ферменттер өте аз болады. Оның есесіне тоқ ішекте бактериялар көп.Бактериялардың ферменттері күрделі көмірсу — ыдырата алады. Бактериялар «К» және В12 витаминдерін синтездейді. Асқорыту мүшелерінің басқа бөлімдеріне қарағанда тоқ ішекке түскен ас қалдықтары ұзағырақ сақталады. Ас қалдықтары тоқ ішектің суды қарқынды сіңіруінің нәтижесінде біртіндеп тығыз зат — нәжіске айналады. Қарында 3 түрлі без жасушалары – гландулоциттер бар. Негізгі гландулоциттер пепсиноген, айнала қоршаған – тұз қышқылын, қосымша гландулоциттер – шырышты зат – муцин шығарады. Осы заттар қарын сөлінің құрамына кіреді. 66.Несеп шығарудың рефлекторлық реттелуі.Несепбөлінуініңжұлындықжәнеқыртыстықорталықтары. Несеп шығаратын мүшелердің эфференттік нервтенуiнегiзінен вегетативтік, жартылай сомалық жүйке арқылы орындалады. Симпатикалық жүйке несепағардың перистатикалык жиырылуын күшейтіп, қуық қабырғасы еттерін босаңсытады және несеп шығаратын түтік сфинктерінің тонусын жоғарылатады. Бұл жағдай қуықта несеп жиналуына мүмкіндік туғызады. Парасимпатикалық жүйке әсерінен куық еттері жиырылып, несеп шығаратын түтіктің сфинктер еттері босаңсиды, соның нәтижесiнде қуық несептен босатылады. Несеп шығару жұлынның бел омыртка және сегізкөз бөлiмiнде орналасқан жүйке орталықтарыаркылы реттеледі. Ондай жүйке орталыктары ми бағанында және үлкен ми сыңарларының қыртыс қабатында орналасады. Адам өз еркімен несеп шығаруды бастап немесе токтата алады, бұл несеп шығару ми кыртысымен реттелетіндігіне дәлел. Ерiксiз түрде несеп шығару тек бөбектерде ғана болады. Онтогенезде жүйке құрылымдары жетiлуiне байланысты шартсыз рефлекстік реттелумен қатар, несеп шығаруды шартты рефлекстік реттелуi дамиды. Бала 1.5-2 жасқа келгенде несеп шығаруды шартты рефлекстік реттелуi күндiз ғана емес тунде де пайда болады. Кейде 12-13 жастағы балалардың 5%-iнде түнде несеп ұстай алмауы байқалады- оны энурез деп атайды. 67.Артериялық қан қысымы және оның түрлері(систолалық, диастолалық және пульстік). Қанқысымын анықтайтын факторлар. Қан қысымы. Тамырдағы қан қысымы оны жылжытумен бірге тіршілікке керекті күрделі процесстерді қамтамасыз етеді. М/ы: қоректік заттардың ішек қабырғасы арқылы қанға, қаннан денедегі клеткаларға өтуі, бүйректегі сүзілу процестері, несептің түзілуі. Артериядағы қан қысымы жоғары, ал венадағы қан қысымы төмен. Егер қан қысымы төмендеп кетсе, артерия мен венадағы қан айырмасы азайып, қан тамыр бойымен жылжымай қалады. Артериялық қысым – жүрек арқылы минутына айдалатын қан мөлшеріне және тамырларда ағатын қанның жалпы мөлшеріне байлансты. Сыртқа қан ағып н/е вена тонусы төмендер, қайта жүрекке оралатын қан азайса, артериялық қысым деңгейі төмендеп кетеді. Сонда, артериядағы қан қысымы – жүрек қызметіне – оның систолалық және минуттық қан көлеміне байланысты. Артерия қан тамыры жүректен алыстаған сайын, қан қысымы тмендейді, себебі қан ағысына көрсететін кедергісін жеңуге жұмсалады. Екіншіден, артериялық қысым – қан тамыр түтігінің көлеміне байланысты: егер қан тамыр тарылса, қысым көтеріледі, ал тамыр кеңейсе, қысым төмендейді, Артериола мен капиллярлар қатты тарылып, ең жиі кедергі келтіреді. Үшіншіден, қанның тұтқырлығы да қан қысымына әсер етеді: қан тұтқыр, қою болса, қысым төмен болады. Қан қысымы екі өлшем бойынша сипатталады — систолалық және диастолалық қысым, яғни максималды және минималды қысым. Ересектердіңкөбінде тыныштық жағдайында қалыпты қанқысымы: систолалық 100—130 мм с. б., диастолалық 60—80 мм с.б. арасында болады. Ересек адамдарда тыныштық жағдайында қанқысымы 140/90-ға тең немесе жоғары болса, артериялық гипертензия болып саналады. Систолалық Артерия арқылы өтетін қаныңыздың қысымы тұрақты емес, бірақ серпінді болып табылады және үнемі жүректің қандай сәтте істеп жатқанын көрсетеді. Жүрек белсенді соққылағанда артерияларды қанға шығарады. Артерияларға қанның бұл динамикалық шығарылуы артериялардың ішіндегі қысымның көтерілуіне әкеледі. Қарқынды жүректің қысылу кезінде қол жеткізген шыңның қан қысымы систолалық қан қысымы деп аталады.Адам қалыпты систолалық қан қысымы 120 мм немесе одан төмен болса, тыныш жерде отырады. Адам эмоционалдық стресстен болған кезеңде немесе жүрекке демалудан гөрі күштірек соғуға ынталандыратын кез-келген уақытта жүрек тарылуының күші артып, систолалық қысым күшейді. Жүректің кернеуінің осы жағдайында жүретін систолалық қысымның жоғарылауы қалыпты жағдай. Қан қысымы негізінен систола кезінде жүректен ағып өткен қанның мөлшеріне , яғни жүректің соғу жиілігі мен жиырылу күшіне байланысты . Жүрек систола кезінде қанды неғұрлым көп айдаса , қолқада қан қысымы соғұрлым жоғары болады . Артериялық қысым жүрек арқылы минутына айдалатын қан мөлшері не және тамырларда ағатын қанның жалпы көлеміне байланысты . Қысқаша айтқанда артериядағы қанның қысымы ең алдымен жүректің қызметіне , яғни оның систолалық және минуттық қан көлеміне тікелей байланысты . Диастолалық Диастолалық қан қысымы - бұл жүректің артерияларының ішіне артериялардың ішінде қан қысым жасайтыны, яғни жүрек қанның артерияларға белсенді түрде шығарылмауы. Жүректің аяқталуы аяқталғаннан кейін жүрек қарыншалары бірден қысылып, қанмен толтырылуы үшін, кейіннен төмендеуге дайындалады. Қарыншаның релаксациясының бұл кезеңі «диастол» деп аталады және диастолды кезінде қан қысымы диастоликалық қан қысымы деп аталады. Тыныш тыныштық кезінде қалыпты диастоликалық қан қысымы 80 мм / сағ немесе одан төмен. Гипертонияда диастолалық қан қысымы жиі тыныш демалыс кезінде көбейеді. Диастоликалық гипотензия (диастоликалық қан қысымы төмен болған кезде) дегидратация немесе қан кету эпизодтарымен немесе артериялардың қалыпты түрде кеңеюі мүмкін. Пульстік Жүректің ырғақты соғуына байланысты қолқадағы қан қысымының жоғарылап - төмендеуі артерия тамырларын лүпілдетіп тұрады . Мұны артерия пульсі ( тамырдың соғуы ) деп атайды . Систола кезінде жүректен шыққан қан қолқаны кеңітеді , ал диастола кезінде қолқадағы серпімді талшықтардың серпінісі ішіндегі қанды қысып қолқа түтігін бұрынғы қалпына келтіреді де , қанды сығып қолқадан әрі артерияға ығыстырып жылжытады . Жүректен шыққан қанның ықпалынан пайда болған осы қолқа қабырғасының толқыны пульстік толқын деп аталады . Ол артерия тамырларының бойымен лезде шетке тарап кетеді . Пульстік толқын секундына 9-12 метр жылдамдықпен тарайды , ал қолқадары қан ағысының сызыктік шапшаңдығы секундына 30—50 см - ақ , пульстік толқын шеттегі тамырларға колқаны кенейткен қан бөлігінен бұрын келіп жетеді . Артерия тамырын саусақпен ұстап басқан кезде осы пульстік толқын сезiледi . Пульс көбінесе қатты тканьнің үстінде терire жакынырақ орналасқан артерияларда байқалады . Мысалы , адамда самай , білезік , білек , ұйқы артерияларын бас бармактан баска төрт саусақпен басып аныктайды . Пульсті белгілі аспаппен сфигмографаен жазып алуға болады. Қан қысымын анықтайтын факторлар Қан қысымы негізінен систола кезінде жүректен ағып өткен қанның мөлшеріне , яғни жүректің соғу жиілігі мен жиырылу күшіне байланысты . Жүрек систола кезінде қанды неғұрлым көп айдаса , қолқада қан қысымы соғұрлым жоғары болады . Артериялық қысым жүрек арқылы минутына айдалатын қан мөлшері не және тамырларда ағатын қанның жалпы көлеміне байланысты . Қысқаша айтқанда артериядағы қанның қысымы ең алдымен жүректің қызметіне , яғни оның систолалық және минуттық қан көлеміне тікелей байланысты . Артерия тамыры жүректен алыс таған сайын , ондағы қан қысымы төмендей бастайды : қан қысы тамыр кедергісін ( R ) жеңуге жұмсалады . Қан тамы рының қан ағысына көрсететін кедергісі , біріншіден , тамырдың серпімді қасиетіне байланысты . Қарт адамда қан тамырының қабырғасы қатайып кетеді де , оның серпімділігі азаяды , осыған орай қан қысымы жоғарылайды , ал жас адамның , баланың тамыры өте серпімді келеді, сондықтан қан қысымы да төмен болады . Екіншіден , артериялық қысым қан тамыр түтігінің көлеміне байланысты : қан тамыры тарылса , қан қысымы көтеріледі , ал тамыр кеңiсе , қысым төмендейді. Қан ағысына өте үлкен кедергі жасайтын тамырлар артериолар мен капиллярлар . Артериолалар жіңішке тамырлар және бұлардың сақина тәрізді салалы тегіс еттері жиырылса , қатты тарыла алады . Артериолалардың саны көп , сондықтан олар қанның ағысына қатты кедергі жасайды . Қапиллярлардың ұзындығы артериялардан қысқа болғаны мен саны өте көп , сондықтан қанның ағысына капиллярлардың кедергісі де аз емес . Қан ағысын қамтамасыз ететін жүрек қуа тының 80—85 % -і осы артериолалар мен капиллярлардың кедергі сін жеңуге жұмсалады . Үшіншіден , қан қысымына қанның тұтқырлығы да әсер етеді : қан неғұрлым қою , тұтқыр болса , оның қан ағысына жасайтын кедергісі жоғары , ал қан қысымы соғұрлым төмен болады . Бұл айтылғандарды Пуазейл формуласынан көруге және кедергіні . есептеп анықтауға болады . 68.Ауыз қуысындағы асқорыту. Шайнау, жұту, жұту фазалары. Ас қорыту ауыздан басталады.Ауызға келіптүскен тағам мұнда 15-30 секундтей кідіреді . Осы уақыттың ішінде тағам айналып, ұсатылады, сілекеймен шыланып , жұмсарады , астын . дәміфизикалық қасиеттері туралы мағлұмат алынады . Көмірсулы заттар ыдырай бастайды . Ұсатылған ас кесегі сілекейде шыланып , шырышпен қапталыптілдің түбіріне қарай жылжиды да жұтқыншаққажетіп жұтылады. Ауыз ішінде ас кесегінің ыстық - суықтығын , жұмсақ - қаттылығын сезетін рецепторлармен қатардәм рецепторлары бар . Осыған орай ауызшырышты қабығын peцепторлық зона деуге де болады , Рецепторлар ас кесегімен жанасыптітіркенеді , бұдан пайда болған қозу сигналдарыбет, тіл - жұтқыншақ, үшкіл жүйкелер мен кезегенжүйке арқылы орталық жүйке жүйесіндегірефлекстер орталығына барып жетеді . Сол жүйкелерден келген эфференттік серпіністер ас кесегінің ауызда шайналып , жұтылуын реттейді де ас қорыту бездерінің сөл шығаруын , ішек - қарыннын кимылын күшейтеді . Мұнымен қатаррефлекстік жолмен зат алмасуы , жүрек соғуы , қанайналысы , дем алу процестері де өзгереді . |