Дапаможнік БЕЛ. МОВА Ч. 1. Дапаможнік БЕЛ. МОВА Ч. Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт
 Скачать 6.39 Mb.
|
2. ЗАДАННІ Заданне 1. Абапіраючыся на наступную табліцу, вызначце і ахарактарызуйце стыль прыведзеных ніжэй тэкстаў:
Тэкст №1 Магнетызм У адной з казак ”Тысячы і адной ночы” апавядаецца аб велізарнай гладкай скале, якая ўзнімаецца над акіянам і пагражае гібеллю ўсім караблям. Яна цягне іх да сябе з непераможнаю сілаю, вырывае з драўлянага касцяка ўсе цвікі, прыцягвае да сябе ўсе жалезныя часткі, і карабель разбіваецца аб яе гладкія сцены. Як узнікла гэтае паданне? Трэба думаць, што ўяўленне яго творцы кіравалася чуткамі аб таямнічай здольнасці аднаго рэдкага каменя прыцягваць да сябе жалеза. Камень гэты быў знойдзены ў малаазіяцкім горадзе Магнэзіі, таму і названы быў “magnes lapis”, або магнэсавым каменем. Старажытным даследчыкам здавалася чараўніцтвам, што ён прыцягваў да сябе кавалачкі жалеза, і не дзіўна, што народная фантазія малявала сабе ў занадта перабольшаным выглядзе небяспекі, якія магла б у сабе заключаць гара з такога магнэсавага (магнітнага) каменя. Такім чынам, ужо старажытным людзям вядомы быў чорны, з металёвым бляскам камень, які валодаў цудоўнай здольнасцю прыцягнення. Камень гэты па сутнасці з’яўляецца жалезнай рудою, магнітным жалезняком, як яго назвалі мінеролагі, і яго хімічны склад азначаецца формулай Fе3О4. На Урале, на востраве Эльба, у Іспаніі, Паўночнай Амерыцы і Скандынавіі гэтай руды надта многа, хоць яна не заўсёды валодае магнітнымі ўласцівасцямі. Тэкст №2 Электрамагнітная індукцыя З электрычнай энергіяй і яе шматлікімі формамі ўжывання мы сустракаемся цяпер на кожным кроку не толькі ў горадзе, але і на вёсцы. Яна асвятляе нашы кватэры і вуліцы, прыводзіць у рух нашы машыны, працуе за нас у хатняй гаспадарцы, абагравае нашы пакоі. Адкуль бярэцца ўжытая пры гэтым энергія? Зразумела, не ад тых гальванічных элементаў, з якімі мы пазнаёміліся ў першым раздзеле. Усе мы ведаем, штоэлектрычная энергія, якую мы ўсюды назіраем у рабоце, вытвараецца машынамі, а не хімічнымі ператварэннямі. Але чаму ж не карыстаюцца гальванічнымі элементамі для вытворчасці току ў буйным маштабе, калі яны прыгодныя забяспечваць неабходнай энергіяй тэлефонныя, тэлеграфныя ўстаноўкі і інш.? Правільны адказ на гэтае пытанне дасць нам раздзел VIII, які змяшчае звесткі аб элементах і батарэях. 3 яго мы даведаемся, што для атрымання колькі-небудзь моцнага току неабходна злучаць у батарэю шмат элементаў і што электрарухальная сіла асобнага элемента, наогул кажучы, не перавышае 1–1,5 вольт. Тэкст №3 Электрычныя адзінкі меры Калі патрэбна вымераць два дрэвы рознай вышыні, для гэтага карыстаюцца пэўнаю мераю – метрам і параўноўваюць даныя, атрыманыя пры вымярэнні, паміж сабою. Такім жа чынам паступаюць з розніцамі патэнцыялаў рознай вышыні – іх таксама вымяраюць, а потым параўноўваюць. Але якою Замяніце дзеепрыслоўныя звароты спалучэннямі дзеяслова з назоўнікам. Пазнаючы матэрыю, уплываючы на развіццё, распрацоўваючы новыя тэхнічныя сродкі, падтрымліваючы раўнавагу, жывучы ў натуральным асяроддзі, ствараючы новыя крыніцы энергіі, з’яўляючыся асаблівасцю сучаснай навукі, забяспечыўшы матэрыяльна-тэхнічную базу, вызначыўшы адлегласць да пульсара, праводзячы даследаванне, пераключыўшы тэрыстары ў адпаведнае становішча, разгледзеўшы графік трохфазнага току, спыніўшы асінхронны рухавік, падключыўшы дзве фазы статара, прымяніўшы механічны тормаз. мераю карыстацца для гэтага? Навука стварыла для вымярэння розніцы патэнцыялаў асобную меру – “вольт”. Гэтае слова паходзіць ад імя Аляксандра Вольта, аб якім мы ўжо казалі ў папярэднім раздзеле, і адзінка меры з’яўляецца розніцай патэнцыялаў звычайнага элемента з меднай і цынкавай пласцінамі, з якімі мы ў першым раздзеле прарабілі некалькі доследаў. У гэтага элемента розніца патэнцыялаў, або электрарухальная сіла, складае досыць дакладна 1 вольт. Для параўнання розніц патэнцыялаў пабудаваны асобныя прыборы – вальтметры, з якімі мы яшчэ пазнаёмімся ў далейшым (у раздзеле VII). Тэкст № 4 Трансфарматары Трансфарматарам называецца статычны электрамагнітны апарат, які служыць для пераўтварэння энергіі пераменнага току другога напружання пры нязменнай частаце току. Трансфарматары шырока выкарыстоўваюцца для перадачы і размеркавання электраэнергіі пераменнага току. Для больш эканомнай перадачы электраэнергіі на вялікія адлегласці з меншымі стратамі і з большай эканоміяй каляровага металу неабходна перадаваць ток вялікага напружання. Генератары вырабляюць пераменны ток напружання не болып як 6,3; 10 і 21 кВ. Для перадачы электраэнергіі на вялікія адлегласці пераменны ток пераўтвараецца на трансфарматарных падстанцыях у ток з напружаннем 35; 110; 150; 220; 330; 500; 750; і 1150 кВ. Прымальнікі электрычнай энергіі (рухавікі, электралямпы) у асноўным разлічаны на напружанне пераменнага току 127; 220; 380; 600 В. Для пераўтварэння току высокага напружання ў ток ніжэйшага напружання будуюцца паніжальныя трансфарматартныя падстанцыі. Часта выкарыстоўваюцца прымальнікі, для сілкавання якіх патрэбны пераменны ток напружаннем 36; 24; 12 і 6. Для сілкавання такіх прымальнікаў ад сеткі пераменнага току ў самім прымальніку маецца трансфарматар, які пераўтварае ток сеткавага напружання ў ток патрэбнага напружання. Трансфарматары, якія павышаюць напружанне пераменнага току, называюцца павышальнымі, а якія паніжаюць напружанне пераменнага току, – паніжальнымі. Тэкст № 5 Беларусы, як і ўсе народы свету, маюць сваіх выдатных сыноў. Фізічна адыходзячы ад нас у вечнасць, яны духоўна застаюцца з намі, сваім існаваннем, прыкладам жыцця, геніяльным яго прадбачаннем яднаюць жывую повязь пакаленняў, вечнасць і неўміручасць нацыянальнага духу, несмяротнасць народа. Яны – духоўныя правадыры і павадыры нацыі, яе гонар і сумленне, шчасце і радасць, надзея і неўтаймоўны боль яе. Пакуль будзе існаваць жыццё на зямлі, датуль сэрца кожнага беларуса будзе саграваць вечнае сонца, імя якому – Францішак Скарына. Проста немагчыма ўявіць і паверыць у тое што ўсё, зробленае ім, створана адным чалавекам. Але гэта быў сапраўдны подзвіг у імя нацыі, першы подзвіг на цярністым шляху нацыянальнага Адраджэння. Францыск Скарына прыйшоў да свайго знясіленага народа, бо так было трэба. Прыйшоў час яго і яго народа. Гэта быў подзвіг, бо ён даў народу СЛОВА, роднае СЛОВА, дарагое для кожнага з нас СЛОВА. Як тут не ўспомніць Біблію: «I першым было слова»! Яго пераклад Святота Пісання на беларускую мову – першы сярод усходнеславянскіх народаў. На небасхіле нашай нацыянальнай гісторыі золатам зіхаціць 6 жніўня 1517 года, калі ў Празе Чэшскай Скарына выдаў першую кнігу на старабеларускай мове «Псалтыр», а ўвогуле менш чым за два гады «пусціў у свет» 22 кнігі Святога Пісання! Гэта быў подзвіг, бо, як у чароўнай казцы, дзвюма-трыма кнігамі ён адчыніў дзверы і з цемры вывеў людзей на святло, увёў нас у агульналюдскую, агульнаеўрапейскую сям’ю, у пантэон гуманістычнай культуры нашага кантынента, заявіў аб праве беларускага народа на нацыянальна–культурнае вызначэнне. (З выступлення Пятра Краўчанкі на адкрыцці мемарыяльнай дошкі ў гонар Францішка Скарыны ў Падуанскім універсітэце 20 кастрычніка 1992 года) Тэкст № 6 Незалежнасць – гэта... Незалежнасць – гэта калі ты з’явішся на свет у радзільні, дзе няма самых стэрыльных на зямлі савецкіх прусакоў, затое ёсць аднаразовыя шпрыцы і пялюшкі. Незалежнасць – гэта калі твой бацька пойдзе ў ЗАГС, каб атрымаць дакумент, што ты сапраўды нарадзіўся і што цябе назвалі ў гонар дзеда Рыгорам, і жанчына, якая сядзіць там, спакойна выпіша яму гэты дакумент, а не выцягне са стала “Справочник личных имён народов СССР” і не будзе, размахваючы ім, істэрычна тлумачыць твайму бацьку, што ён можа без праблем назваць сына Файзулой ці нават Мамаем, а вось Рыгорам – не можа, бо такога імя проста не існуе ў прыродзе (а существует нормальное человеческое имя Григорий). Замяніце спалучэнні дзеяслова з назоўнікам дзеепрыслоўнымі зваротамі. Падпісаць дакумент, распрацаваць тэхналогію, змяніць частату вярчэння асінхроннага рухавіка, зменшыць індуктыўнае супраціўленне, пераключаць фазныя правады, пераключацца з меншага ліку пар полюсаў на большы, разглядаць пускавы рэастат з дзвюма секцыямі, будаваць дэрывацыйныя гідраэлектрастанцыі, устанавіць абарачальныя гарызантальныя турбіны. Незалежнасць – гэта калі ты пойдзеш у школу і цябе будуць вучыць на тваёй мове (а дзяўчынку Гражынку, якая табе падабалася ў дзіцячым садзе, – на яе мове, а твайго суседа хлопчыка Мішу, тату якога завуць Ісакам, – на ягонай, а другога твайго суседа хлопчыка Алёшу, бацькі якога прыехалі сюды, бо ў іхнім горадзе на Волзе, каб купіць малому малака, трэба займаць чаргу а пятай гадзіне раніцы, – на ягонай). Цябе будуць вучыць на тваёй мове, і дзеля гэтага тваім тату і маме не трэба будзе ўсё лета збіраць па кватэрах заявы бацькоў, якія не тое каб не хацелі вучыць сваіх дзяцей так, як твае тата і мама, а проста ніколі пра гэта не думалі, бо выраслі пры інтэрнацыяналізме. І гэтыя заявы не трэба будзе губляць тры разы дырэктару і два – сакратарцы, і ў першы вераснёвы дзень ты не пачуеш на ўрачыстай лінейцы, што “год от года хорошеет материально-техническая база нашей школы”, а прыйшоўшы ў свой клас, не даведаешся, што, дзякуючы няўхільнаму клопату партыі і ўрада, у вас на ўвесь клас толькі адзін лемантар і дзве “матэматыкі” на роднай мове. Незалежнасць – гэта калі ты будзеш студэнтам і на лекцыі па вышэйшай матэматыцы твой смуглявы раўналетак з Мадагаскара, які вучыцца за грошы сваёй, а не тваёй краіны, нахінецца да цябе і запытае, што значыць слова “імавернасць”, і ты па-французску растлумачыш яму. Незалежнасць – гэта калі твая дзяўчына кажа, што хоча на выхадныя ў Вену, і ты з чыстым сумленнем абяцаеш ёй, што ў суботу вы вып’яце кавы насупраць палацу Шонбрун, і ведаеш, што перад вашаю вандроўкаю ніхто не будзе высвятляць у цябе, ці быў ты ў дзяцінстве габрэем, а таксама, ці быў ты раней за мяжою і калі вярнуўся адтуль, дык з якой мэтай. Незалежнасць – гэта калі на Дзяды, у Дзень памяці продкаў, ты ідзеш на могілкі і ведаеш, што паставіш там свечку і пакладзеш кветкі, а не станеш удзельнікам выпрабавання балончыкаў з нервова-паралітычным газам ці новае мадэлі гумовага дручка. Незалежнасць – гэта калі твой сын прынёс са школы пяцёрку па гісторыі і ты хваліш яго за гэтую пяцёрку, бо ведаеш, што ён атрымаў яе не па тым прадмеце, дзе вучаць пра Лядовае пабоішча і перамогу калектывізацыі, а па тым, дзе вучаць пра Грунвальдскую бітву, якая ўратавала твой народ ад смерці, і кажуць праўду пра ўладу, што расстраляла твайго дзеда і задушыла голадам тваю бабулю. Незалежнасць – гэта калі да цябе завітае спявак з Нью-Йорка і ты вып’еш з ім добрую чарку вішнёўкі, і пасля ветлівыя дзядзькі ў цывільным не запрапануюць табе падрабязна напісаць, дзе і што вы пілі і каго пры гэтым лаялі. Незалежнасць – гэта калі з тэлеперадач і газет раптам знікаюць лісты нястомна-таямнічых ветэранаў і вусцішныя паведамленні пра нацыяналістаў і экстрэмістаў з народных франтоў, якія нават уначы не спяць, а распальваюць паміж табой, Алёшам і Мішам, тату якога звалі Ісакам, а таксама Гражынаю, якая даўно ўжо твая жонка, міжнацыянальную варожасць, каб учыніць сярод вас крывавую разню і пусціць пад адхон цягнік перабудовы. Незалежнасць – гэта калі ніхто не страшыць цябе, што твой народ не зможа выжыць без вялікага старэйшага брата, бо не мае сваіх баксітаў ці алмазаў, і ты разумееш, што зусім дарэмна шкадаваў гарапашных галандцаў ці бельгійцаў, якія не маюць ні баксітаў, ні алмазаў, ні нават старэйшага брата. Незалежнасць – гэта калі раптам высветліцца, што разумныя людзі ёсць і ў нас, і калі – крый Божа! – выбухне завод ці прычыніцца якое іншае ліха, не трэба будзе чакаць, пакуль прыедзе камісія з маскоўскіх разумнікаў. Незалежнасць – гэта калі на Божай пасцелі ведаеш, што пасля таго, як ты памяняеш гэты свет на лепшы, на месцы царквы ці касцёла, дзе цябе хрысцілі і дзе ты вянчаўся, не выкапаюць сажалку з брудным лебедзем і не пабудуюць басейн імя XVIII з’езду КПСС, а могілкі, дзе будуць спачываць твае косці, не знясуць і не ператвораць у закіданы пустымі пляшкамі парк культуры і адпачынку імя таварыша Гарбачова або імя таварыша Лігачова. Незалежнасць – гэта... Незалежнасць – гэта калі ад нараджэння да скону пачуваешся сваім чалавекам на сваёй зямлі. Я веру, што калі -небудзь так будзе. Бо іначай проста не варта жыць. (Паводле артыкула Ул. Арлова. Люты 1990 г.) Тэкст № 7 БАГУШЭВІЧ Францішак Казіміравіч – беларускі паэт, празаік, публіцыст і перакладчык. Нарадзіўся 21 сакавіка 1840г. у фальварку Свіраны Віленскага павета (цяпер Вільнюскі раён, Літва). Паходзіў са збяднелай шляхты. У 1861г. паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Пецярбургскага універсітэта, адкуль быў выключаны за адмову прыняць новыя універсітэцкія правілы. Настаўнічаў у Доцішках Лідскага павета (цяпер Воранаўскі раён). Удзельнічаў у паўстанні 1863—1864гг., быў паранены. Пасля паўстання з-за пагрозы рэпрэсій пераехаў на Украіну. У 1868г. скончыў Нежынскі юрыдычны ліцэй. Працаваў памочнікам справавода і судовым следчым у розных гарадах Украіны і Расіі. У 1884г. пераехаў у Вільню і працаваў адвакатам пры акруговым судзе. У 1885–1891гг. друкаваўся ў польскім часопісе «Кгаj» (Пецярбург), выдаў у 1891г. зборнік «Дудка беларуская» (пад псеўданімам Мацей Бурачок), у 1892г. – авяданне «Тралялёначка», у 1894г. – зборнік «Смык беларускі» (пад псеўданімам Сымон Рэўка з–пад Барысава). Не ўсе творы Ф. Багушэвіча дайшлі да нас: не знойдзены зборнікі вершаў, не збярогся слоўнік беларускай мовы, які пісьменнік складаў па прапанове Я. Карловіча. У 1898г. па стане здароўя пакінуў службу і пераехаў у Кушляны (Смаргонскі раён), дзе і памёр 28 красавіка 1900г. Пахаваны ў Жупранах Ашмянскага раёна. Тэкст №8 РэзюмэПавелічэнне эфектыўнасці ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын наплаўкай у электармагнітным полі Ключавыя словы: аднаўленне, умацаванне, наплаўка, электрамагнітнае поле, прадукцыйнасць, рабочая вадкасць, парашок, правадзімасць, пакрыццё, структура, уласцівасці. А’бект даследавання – тэхналагічны працэс і абсталяванне для наплаўкі ў электрамагнітным полі. Мэта працы – удасканальванне тэхналогіі наплаўкі ў электрамагнітным полі пры аднаўленні і ўмацаванні дэталяў машын, накіраванае на атрыманне высакаякасных пакрыццяў, павелічэнне стабільнасці і прадукцыйнасці працэсу. У працы выкарыстоўваюцца метады тэорыі электрамагнетызму, тэрмадынамікі, фізікі цвёрдага цела, механікі суцэльнага асяроддзя, электрадынамікі, матэматычнай статыстыкі і планавання эксперыментаў, а таксама эксперыментальныя метады вывучэння фізіка–механічных і эксплуатацыйных уласцівасцяў пакрыццяў. Распрацаваны матэматычныя мадэлі, якія апісваюць заканамернасці змянення сілы разраднага току і напружанасці магнітнага поля ў рабочай зоне наплаўкі; прапанаваны методыкі разліку прадукцыйнасці наплаўкі і суцэльнасці пакрыццяў; вывучаны ўплыў электрычнай правадзімасці рабочай вадкасці на прадукцыйнасць наплаўкі і якасць наплаўленых пакрыццяў; атрыманы статыстычныя мадэлі наплаўкі, якія дазваляюць выявіць заканамернасці ўплыву фактараў на параметры працэсу і вызначыць аптымальны рэжым наплаўкі; даследаваны структура, фізіка-механічныя і эксплуатацыйныя ўласцівасці пакрыццяў у залежнасці ад віду рабочай вадкасці; распрацаваны мэтазгодны маршрут тэхналагічнага працэсу ўмацавання і аднаўлення дэталяў машын. Вынікі працы могуць быць выкарыстаны на рамонтных, машынабудаўнічых прадпрыемствах Мінпрама і Мінсельгасхарча Рэспублікі Беларусь. (ХІЛЬКО Дзмітрый Мікалаевіч) Тэкст № 9 Шырока прадстаўлены ў творах Ф. Багушэвіча фразеалагізмы, якія надаюць мове сакавітасць, нацыянальную самабытнасць. Пераважаюць агульнавядомыя ўстойлівыя словазлучэнні з ярка выражаным прастамоўным адценнем: У сведкі улезці, ні села – ні пала. («Як праўды шукаць»), Зборшчык, як дым той, лезе ў вочы («Балада»). Часам у творы арганічна ўключаюцца прыказкі і прымаўкі, утвараючы адпаведны стылёвы каларыт: Смачны жабе гарэх, да зубоў бог не даў («У судзе»). Глыбока авалодаўшы фразеалагічнымі скарбамі народнай мовы, паэт не толькі выкарыстаў гатовае, але і сам стварыў афарыстычныя выслоўі: 1 авечка, хоць дурная, // А ваўка ж пазнае! («Воўк і авечка»), Не надта свабодна у гэтай свабодзе («Быў у чысцы»). Скараціце сказы, ужываючы дзеепрыслоўны зварот.
Багацце мовы Ф. Багушэвіча ярка праяўляецца ў сінаніміцы. Выкарыстоўваючы цэлую сістэму найменняў, прадметаў і з'яў, аўтар робіць мову дынамічнай, каларытнай. Слова селянін мае эквіваленты – мужык, наш брат, гаспадар, браце мой, братцы, бядота, дзеці Зямлі-маткі. Надзвычай багатая у пісьменніка дзеяслоўная сінанімія. Два і больш блізкія па значэнні словы, а таксама словазлучэнні пісьменнік часта размяшчае адно за адным (градацыя) ці праз некалькі лексічных адзінак, каб узмацніць сэнсавае ці эмацыянальна-экспрэсіўнае значэнні: Іх! Закіпеў той князь, аж зароў. // Аж вылупіў вочы, счырванеў ён, як кроў... («Хрэсьбіны Мацюка»); Каб душа балела, гледзячы на долю, II Каб сэрца шчымела і рвалася з болю («Праўда»). Тэкст № 10 ...Яны беглі не таму, што небяспека пагражала ім адным. Невядомае пагражала ўсім, і яны імчалі, каб папярэдзіць людзей. А людзі былі ў тым будынку наперадзе, на самай градзе ўзгоркаў, там, дзе яна абрываецца ўніз, да мора. Сябар цяжка тупаў побач – вялізны сілуэт на чорным небе. Гэта быў дзіўны, няветлы, змрочны будынак. Увесь як крышталь: ці то палац, ці то замак. Сябар не ведаў, што Севярын бяжыць да гэтага замка не проста таму, што там людзі. Сярод людзей была жанчына, страх за якую раздзіраў сэрца. Папярэдзіць – і тады яна, усе яны схаваюцца і, можа, выжывуць. Ад замка вялі уніз травяныя партэры. Не чатырохкутныя, а нібыта паловы выцягнутых авалаў, закругленымі канцамі ўніз, адзін над адным, як рыбіна луска. I не зялёныя яны былі, а фіялетавыя – ад водсветаў неба… (Уладзімір Караткевіч) Тэкст № 11
Дапоўніце другі сказ характарыстыкай выдзеленага слова; скарыстайце інфармацыю першага сказа. Узор: Электрамагнітныя ўзбурэнні маюць хвалевы характар. Электрамагнітныя ўзбурэнні – гэта ваганні (якія?)… . Электрамагнітныя ўзбурэнні – гэта ваганні хвалевага характару.
Тэкст №12 ГОСЦІ Алесь і Костусь гэтым часам Гасцей пад дубам вартавалі І між сабою жартавалі. – Згадай, Кастусь,– Алесь пытае: – Хто першы у госці завітае? – Ну, хто ж? вядома – Юрка, дружа. – Чаму? – Бо мёд ён любіць дужа, А там, глядзі, Язэп прыпрэцца І Фабіян з ім з Караліны... Падвып’юць, ведаеш, мужчыны, Ото гаворка распачнецца! А там Кандрат вазьмецца ў бокі, Напэўна пойдзе ён у скокі; Яго Ялэўка падтрымае, А Вухін песню заспявае: «Пі гарэлку, суседзе!..» – Глядзі, глядзі! хто гэта едзе? – Алесь ускочыў, пазірае І локцем Костуся таўхае. – Ды гэта ж Вухін, брат! ён самы! – І хлопы кінуліся ў браму, Бягуць навыперадкі ў хату. – Ўжо Вухін едзе! Вухін, тата! – Цыц! не смець казаць мянушку, А то зніму на вас папружку! – І бацька бровы пасувае, Пільчак чысцейшы адзявае, Ідзе на двор для прывітання І для пачэснага спаткання. Андроцкі-Вухін пад'язджае... (Я. Колас. Новая зямля) Заданне 2. Вызначце, у якім стылі тыповым з’яўляецца ўжыванне наступных слоў, спалучэнняў слоў:
Заданне 3. Вызначце, якія з наступных слоў маюць выразныя прыкметы гутарковасці:
Заданне 4. Знайдзіце “лішнія” словы сярод слоў, характэрных для
Запіска, прадпісанне, дырэктыва, цыркуляр, паперка, дагавор, кантракт, пісулька, цыдулька, загад;
Маса, вага, сіла, хуткасць, раўнавага, ваганні, паскарэнне, гепатыт, шкарлятына, сухоты, запаленне лёгкіх, грып, прастуда, жаўтуха, свінка, паратыф, рак, апендыцыт. Заданне 5. Прачытайце тэксты і знайдзіце ў іх словы і выразы, якія не адпавядаюць стылю дадзенага тэксту. ЗапіскаГлыбокапаважаная спадарыня Мар’я Антонаўна, маці бацькі майго! Даводжу да Вашага ведама, што я з хуткасцю пераадолеў шлях ад alma mater да роднага жытла і зазнаў надзвычай прыемны смак тых страў, што былі прыязна пакінуты Вамі на сервіраваным стале ў пакоі, дзе звычайна Дапоўніце сказы злучнікамі перш чым, да таго як,пасля таго як, з таго часу як, пакуль не. Звярніце ўвагу на трыванне дзеясловаў. Назавіце сказы, у якіх можна скарыстаць любы з гэтых злучнікаў і ў якіх можна скарыстаць толькі адзін пэўны злучнік.
гатуецца ежа. А пятай гадзіне абавязкі прымушаюць мяне зноў пакінуць сцены нашага роднага гнязда. Таму кланяюся, вельмі ўдзячны Вам Ваш унук Сяргей. Бабуля!Я прыбег са школы і заглынуў усё, што ты прыгатавала. Вельмі смачна. Дзякуй. У 5 ізноў бягу ў школу. Бывай! Сярожка. ТлумачальнаяЯ, С.В., учыніў цяжкае, неймавернае дзеянне, якое ляжа плямай ганьбы на ўвесь мой далейшы лёс. Безадказнасць, неразумнасць, халатныя адносіны да свайго святога абавязку – вучобы – разбэсцілі маю свядомасць. За сваё нядоўгае жыццё я паспеў набыць згубную цягу да азартных гульняў, у тым ліку і да футбола... Так! Я прагуляў урок. Вялікі мой грэх, і я яго прымаю, каб прайсці праз горан усіх выпрабаванняў жыцця... Дык вось, я гатовы панесці любое пакаранне аж да здачы заліку па творы “Узараная цаліна”, які з цікавасцю перагартаў быўшы яшчэ двухгадовым хлопчыкам. Подпіс Як дапускаецца псаванне добрага настрою Ажыццявіўшы вяртанне дамой са службы, я зрабіў пэўную працу па здыманні капелюша, плашча, ботаў, пераапрананні ў піжаму і пантофлі і пасадцы з газетай ў крэсла. Жонка ў гэты перыяд ажыццяўляла шэраг мерапрыемстваў, накіраваных на абіранне бульбы, варэнне мяса, падмятанне падлогі і мыццё посуду. Па сканчэнні некаторага часу яна стала громка падымаць пытанне аб недапушчальнасці майго няўдзелу ў вышэйпамянёных мерапрыемствах. На гэта з майго боку была зроблена катэгарычная заява аб нежаданні слухання прэтэнзій па гэтым пытанні ў сувязі з ажыццяўленнем мной у цяперашні момант, пасля заканчэння працоўнага дня, свайго законнага права на заслужаны адпачынак. Аднак жонка не зрабіла адпаведных высноў з маіх слоў і не спыніла сваіх безадказных выказванняў, у якіх, у прыватнасці, адлюстравала такі момант, як адсутнасць у мяне цэлага шэрага станоўчых якасцяў, а менавіта: сумлення, прыстойнасці, сораму і г.д., прычым як у ходзе свайго выступлення, так і па заканчэнні яго займалася прысвойваннем мне найменняў розных жывёл, якія знаходзяцца ў асабістым карыстанні рабочых і калгаснікаў... Сфармулюйце, чым дасягаецца камічны эфект гэтых тэкстаў. “Перакладзіце” тэксты на “нармальную” мову. Ці захоўваецца гэты эфект? Чаму? Заданне 6. Знайдзіце ў сказах стылістычныя памылкі, падумайце, як іх можна выправіць.
Заданне 7. Прачытайце тэксты. На аснове іх інфармацыі напішыце артыкулы для энцыклапедычнага даведніка, узяўшы за ўзор тэкст № 9 з задання № 1. Прафесар з Наднёмана У маляўнічым кутку нашай краіны, дзе бярэ свой пачатак бацька – Нёман, вы і сёння зможаце пачуць з дзесятак забаўных гісторыяў і показак пра гаспадара маёнтка Наднёман. Хтосьці са старых жыхароў вёскі Пясочнае Капыльскага раёна абавязкова згадае, як іхні пан крыху больш за сто гадоў таму купіў першы ў наваколлі аўтамабіль, як аднойчы ў сустрэтага ім на дарозе селяніна кабыла, убачыўшы жалезную пачвару, імгненна сканала ад перапуду, але яе гаспадар адразу ж атрымаў грошы на новую. Нехта ўспомніць пра адчынены панам санаторый, дзе лекавалі кумысам і электрычнасцю, прычым з беднякоў ніколі не бралі грошай. Не выключана, што вам распавядуць і нешта ў духу жудлівых сюжэтаў з кнігі Яна Баршчэўскага «Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях» – пра пана-самотніка, што займаўся чорнай магіяй і быў запанібрата з Люцыпарам. Таму, паказваючы дарогу да былога панскага дома, тутэйшая бабуля можа на ўсякі выпадак і перажагнацца, хоць, зрэшты, і не надта баючыся, бо ўладальнік маёнтка Наднёман Якуб Наркевіч-Ёдка, пра якога пойдзе гаворка, нягледзячы на ўсе свае загадкавыя дзівацтвы, пакінуў у памяці землякоў і сучаснікаў зусім іншыя пачуцці. Успомніўшы гравюру беларускага мастака Напалеона Орды, можна ўявіць, як вьглядаў маёнтак Наднёман у апошнія дзесяцігоддзі XIX стагоддзя, калі тут пачасту бывалі журналісты з еўрапейскіх сталіц і працавалі вучоныя з сусветнымі імёнамі. На правым баку Нёмана праз зеляніну дагледжанага парка свяціўся белы будынак, які быў узведзены некалі ў стылі ранняга барока, але ў часы свайго самага знакамітага ўладальніка ўжо меў рысы неаготыкі. Над маёнткам узвышалася стромкая 27-метровая вежа з «эолавай арфай» і металёвым спічаком, які служыў для вывучэння атмасфернай электрычнасці. Дапаўнялі агульную карціну мелодыі вальсаў і паланэзаў, што плылі са старадаўняга палаца. У 1865-м Якуб Наркевіч-Ёдка, нашчадак старажытнага беларускага роду шляхецкага герба «Ліс», маючы семнаццаць гадоў, са ступенню бакалаўра закончыў Менскую губернскую гімназію, якая дала беларускай, польскай і рускай культурам не адно вядомае імя. Сярод яе гадаванцаў быў выдатны кампазітар Станіслаў Манюшка. Даніну сур'ёзнаму захапленню музыкай аддаў і Якуб Наркевіч - Ёдка. Ягоныя Складзіце з простых сказаў складаназалежны сказ з даданым часу. Скарыстайце злучнікі калі, пасля таго як, перш чым, да таго часу, пакуль не, з таго часу як, да таго як.Назавіце сказы, у якіх можна выкарыстаць два злучнікі.
поспехі ў ігры на фартэпіяна і ў кампазіцыі былі настолькі значнымі, што ў якасці музыканта нядаўні гімназіст выпраўляецца ў падарожжа па Еўропе: дае канцэрты, атрымлівае захопленыя водгукі каранаваных асобаў, наведвае заняткі ў Парыжскай кансерваторыі. Аднак юнака ўсё больш вабяць навукі – фізіка, медыцына, прыродазнаўства. Пакінуўшы выкладанне тэорыі музычнага мастацтва ў Маскве, Наркевіч-Ёдка зноў едзе ў Еўропу. Гэтым разам яго можна сустрэць сярод студэнтаў і вольных слухачоў медычнага факультэта Сарбоны і Інстытута медыцыны ў Фларэнцыі. Якуб робіцца сведкам трагічных Прачытайце сказы, вызначце, які з іх выказвае ўмову, якая перашкаджае рэалізацыі другога дзеяння. Складзіце з двух сказаў адзін; скарыстайце злучнікі хоць (хаця), нягледзячы на тое што, нягледзячы на гэта, але, аднак і злучнікавыя сродкі: тым не менш, разам з тым, усе ж такі; назавіце ўсе варыянты.
падзеяў Парыжскай камуны і канспектуе лекцыі венскіх прафесараў... Навука перамагае музыку. Акрэсліваецца і сфера навуковых зацікаўленняў – уплыў электрычнасці на матэрыяльны свет, найперш на расліны і чалавека. За ўласныя сродкі Наркевіч-Ёдка будуе ў сваім маёнтку метэаралагічную станцыю, праца якой літаральна праз пару гадоў выкліча інтарэс у Расійскага геаграфічнага таварыства і Пецярбургскай Акадэміі навук. Адначасова ў Наднёмане распачынаюцца маштабныя эксперыменты з электрычнасцю. «Кожны чалавек ёсць электрычная машына, якая, з аднаго боку, выпрацоўвае электрычнасць і аддае яе ў навакольнае асяроддзе, а з другога – паглынае атмасферную электрычнасць, – запісвае Наркевіч-Ёдка. – Той або іншы настрой ці хвароба суправаджаюцца ў арганізме пэўнымі электранапружаннямі». Ад гэтых тэарэтычных высноў заставаўся адзін крок да яго галоўнага адкрыцця, якое мела велізарны рэзананс у навуковых сферах Еўропы. Гаворка ідзе пра вынайдзены беларускім вучоным спосаб фіксаваць іскру ад жывога аб’екта на фотапласціне, які аўтар назваў «электраграфіяй». Абсталяваўшы ў фамільных сутарэннях лабараторыю, ён зрабіў звыш 1.500 здымкаў, што дазволілі зазірнуць у таямнічы свет электрамагнітных сілаў. Потым быў трыумф на канферэнцыі ў Пецярбургскім універсітэце і запрашэнні на чытанне лекцыяў у Вену, Берлін, Парыж, Фларэнцыю, Прагу... Наркевіч-Ёдка дорыць камплекты сваіх унікальных здымкаў Музею Шарко ў Парыжы і Венскаму гістарычнаму музею прыродазнаўства. У 1900 годзе міжнародны кангрэс у Францыі прысуджае яму званне «прафесара электраграфіі і магнетызму». Інстытут фізіялогіі ў Рыме называе вынайдзеную нашым суайчыннікам методыку электратэрапіі «сістэмай Ёдкі»»… Яшчэ адна старонка навуковай і вынаходніцкай дзейнасці Якуба Наркевіча-Ёдкі – яго бяздротавы «тэлеграф», створаны незалежна ад эксперыментаў А.Папова. У 1905-м прафесар, нягледзячы на кепскае здароўе, пачынае чарговы навуковы ваяж па еўрапейскіх краінах, якому наканавана стаць апошнім. На фамільных могілках у Наднёмане з’явіўся яшчэ адзін склеп. Паведамленне пра смерць знакамітага калегі атрымалі болей за дваццаць навуковых таварыстваў і ўстановаў, сябрам якіх ён быў. Сталася так, што імя беларуса Якуба Наркевіча-Ёдкі, вядомасць якога сучаснікі параўноўвалі з папулярнасцю француза Л.Пастэра, досыць хутка было забытае і знікла нават са спецыяльных даведнікаў. І толькі ўжо ў 80-я гады ХХ стагоддзя жыццё і навуковы подзвіг уладальніка Наднёмана прыцягнулі ўвагу беларускіх гісторыкаў навукі, вынікам чаго быў выхад кнігі «Прафесар электраграфіі і магнетызму», якая паклала пачатак папулярнай серыі «Нашы славутыя землякі». Не будзем, аднак, забываць, што першым біёграфам беларускага вынаходніка быў француз Марыс Дэкрэп, які выдаў сваю кнігу пра «электрычнага чалавека» (так ахрысціла Наркевіча-Ёдку французская прэса) яшчэ ў 1896 годзе ў Парыжы. (Ул. Арлоў) Заданне 8. Напішыце тэкст публіцыстычнага стылю, узяўшы за ўзор тэкст №8 з задання № 1. Заданне 9. Складзіце тэксты па тэме “Апісанне знешнасці чалавека”: а) пры знаёмстве з героем мастацкага твора; б) у сяброўскім лісце; в) у службовай характарыстыцы; г) у міліцэйскай аб’яве. Выкарыстоўвайце лексічны дадатак. Часткі целаГалава, лоб, нос, рот, губы, зубы, язык, шчокі, вушы, вусы, барада, валасы, шыя, рука, нага, пальцы, ногці, кулак, локаць, калена, жывот, пуза, спіна, грудзі (толькі ў множным ліку), плечы, сэрца, чэрап, хрыбет, шкілет, бядро, пятка, скула, прышчык, бародаўка. твар – лицо брыво(адз.лік)–бровь бровы(мн.лік) – брови вока – глаз зрэнка – зрачок вейкі – ресницы павекі – веки скроні – виски патыліца – затылок тулава – туловище стан – фигура карак – шея, подзатылок далонь – ладонь сківіца – челюсть кіпцюры – когти ікол – клык рабацінне – веснушки радзімка – родинка пляма – пятно зморшчынка – морщинка усмешка – улыбка пухір – волдырь, пузырь Знешні выгляд Высокі, нізкі, сярэдняга росту, стройны, худы, тоўсты, даўганогі, лысы, гарбаты, згорблены, спартыўнага складу, атлетычнага целаскладу. хударлявы – худощавый красун, прыгажун – красавец чэзлы – чахлый красуня, прыгажуня – красавица цыбаты – длинноногий пачвара – чудовище таўставаты – толстоватый вырадак – урод кірпаносы – курносый страшыдла – страшилище лупаты, вірлавокі, зіркаты – пучеглазый пудзіла – пугало, чучело рабы – конопатый бамбіза – верзила, дылда касавокі – косоглазый асілак – силач голены – бритый волат – богатырь з голенай галавой – бритоголовый дзяцюк – молодой парень калматы, кудлаты – лохматый заморак – заморыш кульгавы – хромой здыхля, здыхляк – слабак, заморыш мыліца – костыль таўстун – толстяк мурзаты – грязный акулярык – очкарик неахайны – неряшливый валасень – волосатик выродлівы – уродливый неахайнік (неахайніца) – неряха прыгожы – красивый бялявы – блондин чарнявы – брюнет абадранец – оборванец жабрак – нищий Адзенне. АбутакАдзенне, адзёжа – одежда вопратка – верхняя одежда вайсковая вопратка – военная одежда цывільная вопратка – гражданская одежда апранаць – одевать, надевать распранаць – раздевать, снимать (одежду) паліто – пальто палітончык – пальтишко футра – шуба кажух – тулуп паўкажушок – полушубок ватоўка – ватник спяцоўка – спецовка целагрэйка – телогрейка куртка – куртка скураная куртка – кожаная куртка скуранка – кожанка плашч – плащ макінтош – макинтош гімнасцёрка – гимнастерка шынель(м.р.) – шинель(ж.р.) прас – утюг прасаваць – утюжить сукенка – платье блуза – блуза кофта – кофта спадніца – юбка сарафан – сарафан фартух – передник, фартук касцюм са штанамі – брючный костюм каўнер – воротник паліто з футравым каўняром – пальто с меховым воротником шалік – шарф джэмпер – джемпер світэр – свитер касцюм – костюм штаны, порткі – штаны, брюки штонікі – штанишки шорты – шорты пінжак – пиджак камізэлька – жилет кашуля – рубаха трыко – трико гальштук – галстук бабачка – бабочка папруга, дзяга – ремень спражка – пряжка шлейкі – подтяжки калоша – штанина рукаў – рукав манжэта – манжета лахманы, рызманы – лохмотья абноскі – обноски (одежды) атопкі – обноски (обуви) старызна – старьё анучы, рыззё – тряпьё лапік, латка – заплатка цыраваць – штопать сподняя бялізна – нижнее бельё камбінезон – комбинезон споднікі – подштанники дэкальтэ – декольте майка – майка гарсэт – корсет трусы – трусы гестка – кокетка цяльняшка – тельняшка нашыўка – нашивка кальсоны – кальсоны кішэнь – карман піжама – пижама гузік – пуговица станік – лиф, бюстгальтер гаплік – крючок (одежды) галаўны убор – головной убор маланка – молния кучомка, футровая шапка – меховая шапка шпілька – булавка аблавуха – ушанка запінка – запонка капялюш – шляпа берэт – берет кепка, кепурка – кепка капюшон – капюшон хустка – платок хусцінка – косынка бант – бант вэлюм – вуаль, фата веер – веер рукавіцы – варежки пальчаткі – перчатки гетры – гетры гольфы – гольфы калготы – колготы панчохі – чулки шкарпэткі – носки абутак – обувь басаножкі – босоножки кеды – кеды сандалі – сандали красоўкі – кроссовки тапачкі – тапочки чаравік – ботинок туфель – туфля боты – сапоги кірзавыя – кирзовые гумовыя – резиновые скураныя – кожаные буцы – бутсы валёнкі – валенки галошы – калоши абцас – каблук пантофлі – шлёпанцы вусцілка – стелька падносак – подметка падэшва – подошва упрыгожанні – украшения гэта вам да твару – это вам идет брош – брошь кулон – кулон калье – колье брыльянт – бриллиант пацеркі – бусы каралі – ожерелье завушніцы – серьги пярсцёнак – кольцо, перстень бірулька – брелок ланцужок – цепочка бранзалет – браслет бурштын – янтарь дыямент – алмаз акуляры – очки футарал – футляр папернік – бумажник парасон – зонт партабак – портсигар гадзіннік – часы ліхтарык – фонарик сцізорык – перочинный ножик насоўка – носовой платок запалкі – спички запальніца, запальнічка – зажигалка V. Стылістыка афіцыйна–справавых дакументаў Афіцыйна–справавы стыль рэалізуецца ў мове службовых дакументаў, якія фіксуюць дзейнасць установы. Іх можна падзяліць на групы: 1. Распарадчыя дакументы (пастановы, распараджэнні, рашэнні, загады і інш.). 2. Арганізацыйныя дакументы (статуты, палажэнні, інструкцыі). 3. Арганізацыйна-распарадчыя дакументы (пратаколы). 4. Інфармацыйна-даведачныя дакументы (даведкі, дакладныя і тлумачальныя запіскі, зводкі, агляды, акты, лісты, тэлеграмы і тэлефанаграмы). Па форме дакументы падзяляюцца на агульныя і стандартныя.. Агульнымі з’яўляюцца дакументы, якімі афармляюцца розныя дзеянні і адносіны, напрыклад, загады, службовыя лісты, заявы і пад. На кожны раз тут складаецца новы дакумент. Стандартныя запаўняюцца ў пэўнай паслядоўнасці і па строга абавязковых правілах. Гэта – даручэнні на атрыманне таварна-грашовых каштоўнасцяў, камандзіровачныя пасведчанні, даведкі пра заработную плату, з месца жыхарства і пад33. Заданне 1. Размяркуйце прыведзеныя ніжэй тэксты па гэтых групах, вызначце іх стылёвыя асаблівасці. Тэкст 1 |