¦ 1, педагогика ¦4, 2016. аза бiлiм академиясыны баяндамалары 4, 2016
 Скачать 1.24 Mb.
|
|
УДК 37.013.42 ПУТИ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ ОРГАНИЗАЦИИ ПРАКТИК магистрантов специальности «СОЦИАЛЬНая педагогика и самопознание» Г.К. КУРМАНАЕВА докторант PhD кафедры «Социальная педагогика и самопознание», Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева Аннотация Статья посвящена вопросу организации и проведения практик магистрантов специальности «Социальная педагогика и самопознание». Описываются этапы практик, отмечается необходимость повышения профессиональной компетентности руководителей практик. На основании анализа зарубежной литературы автор предлагает пути совершенствования практик. Ключевые слова: практика, социальная педагогика и самопознание, магистрант, ГОСО. В условиях преобразования социально-политических, экономических и общественных отношений особую актуальность приобретает социально-педагогическое образование, а именно подготовка социальных педагогов к реальной профессиональной деятельности. Профессиональная подготовка всецело зависит от содержания подготовки специалистов. Поэтому проблема содержания социально-педагогического образования на сегодняшний день является одной из самых актуальных. Неотъемлемой составной частью образовательной программы специальности 6М012300 - «Социальная педагогика и самопознание» является практика. Государственный общеобязательный стандарт образования научно-педагогического направления данной специальности предусматривает исследовательскую и производственную практики в объеме трех кредитов на каждый вид практики [1, с.17]. В контексте нашего анализа очень важно отметить, что многие зарубежные исследователи уделяют практике особое внимание. Производственная практика, по мнению В. Бегун и Г. Ляйкауф, - «вид учебной деятельности, в ходе которой студенты профессиональных образовательных учреждений работают по будущей специальности под руководством преподавателя и профессионального руководителя на месте прохождения практики» [2, с.8]. К.Кисман, Т.Ван Тран, Е.Вайда и М.Бого считают, что профессиональная практика, осуществляемая на предприятии под руководством опытного сотрудника данного предприятия, предоставляет студентам возможность экспериментировать в интеграции изученной теории с практикой [3, с.27; 4, с.272]. Мы полностью поддерживаем мнение немецкого ученого Т.Л. Бригс о том, что производственная практика является главным курсом любой учебной программы [5, с.45]. Практика магистрантов проводится в соответствии с утвержденным академическим календарем и индивидуальным планом работы магистранта в объеме, установленном государственным общеобязательным стандартом послевузовского образования по специальности. Производственная практика магистранта проводится с целью ознакомления со сферой и освоения практических навыков профессиональной деятельности. Данный вид практики проводится в образовательных, производственных, научно-исследовательских, проектных и иных организациях, основная деятельность которых связана со сферой профессиональной деятельности выпускника данной специальности [6, с.11]. Как и любая деятельность, практика имеет свои этапы: подготовительный, промежуточный и завершающий. Подготовительный этап организации практики предполагает: 1) разработку рабочей программы практики; 2) закрепление баз практики на основе прямых связей и договоров с учреждениями и организациями; 3) определение мест проведения практики; 4) определение форм проведения практики; 5) распределение обучающихся по группам; 6) согласование вопросов организации практики с руководителями и непосредственными участниками практики от вуза и организации; 7) разработку рабочей документации по практике; 8) формулирование индивидуальных заданий и общих требований к их выполнению и оформлению отчетной документации; 9) определение круга обязанностей руководителей практики, а также преподавателей кафедр, методистов и практикантов; 10) проведение организационно-методического совещания преподавателей и методистов вуза, а также руководителей и непосредственных участников практики принимающей стороны; 11) разработку расчёта норм часов для всех участников организации и проведения практики; 12) разработку критериев оценки по результатам практики; 13) подготовку и проведение установочной конференции. Этап промежуточной практики предполагает: 1) распределение обучающихся по образовательным и/или социальным учреждениям; 2) утверждение планов-графиков прохождения практики; 3) контроль со стороны вуза за выполнением практикантами программы практики; 4) консультирование практикантов по методике выполнения отдельных заданий, по методике оформления отчётной документации; 5) изучение передового социально-педагогического опыта; 6) проведение проблемных семинаров и методических совещаний с практикантами; 7) выполнение заданий по научно-исследовательской работе; 8) участие в промежуточных конференциях по ходу выполнения программы практики; 9) самостоятельное оформление документов, установленных нормативно-правовыми актами, регулирующими социально-педагогическую деятельность; 10) обсуждение технологии и техники выполнения отдельных заданий, проведения отдельных мероприятий; 11) ведение записей в дневнике о наблюдениях и анализе социальных фактов и явлений в ходе прохождения практики. Этап подведения итогов практики является завершающим и включает в себя следующие действия и мероприятия: оформление практикантами отчётной документации по практике и представление её руководителю; проведение итоговой конференции; объявление практикантам оценок по результатам практики. Е. Вайда и М. Бого также указывают, что «в действительности студенты специальности «Социальная работа» часто сталкиваются с отсутствием непрерывности при переходе от теории к практике. Многие концепции, изученные в стенах вуза, кажутся трудными при применении на практике и оказываются не нужными для приобретения практических навыков» [4, с.271]. В связи с этим, к примеру, в Кооперативном университете г. Баден-Вюртемберг, в Германии, студенты имеют возможность смены места обучения каждые три месяца. Так, первые три месяца они проходят теоретическое обучение в стенах университета, следующие три месяца они проходят обучение на предприятии и наоборот. Программа обучения длится три года. В течение этого времени студенты проходят шесть этапов теоретического и шесть этапов практического обучения. Таким образом, постоянная смена теории и практики позволяет студентам «приносить» свои теоретические знания на практику и «брать» с собой практические проблемы для рассмотрения в аудитории совместно с преподавателями и сокурсниками. В процессе «переноса» знаний и опыта обучающиеся могут писать доклады, в которых они отражают особые аспекты своей работы в свете теории. Письменные экзамены включают не только ответы на вопросы, но также и решение задач рефлексивного характера. Такой вид обучения, обеспечивающий уникальное сочетание теории и практики, называется дуальным обучением. Дуальное обучение направлено на подготовку кадров, максимально соответствующих требованиям работодателей, мотивацию обучающихся для получения востребованной специальности и возможности трудоустройства, повышение эффективности подготовки кадров, обеспечение взаимосвязи, взаимопроникновения и взаимовлияния науки и образования, науки и производства, что, в свою очередь, приведет к качественным изменениям в профессиональном образовании и, в целом, будет способствовать повышению конкурентоспособности обучающихся. В нашей стране дуальное образование пока еще находится на стадии внедрения. Дорожная карта внедрения дуального обучения стартовала лишь в 2014 году. С целью модернизации системы подготовки технических и профессиональных кадров Министерством образования и науки, Министерством труда и социальной защиты населения и Национальной палатой предпринимателей Республики Казахстан был подписан Меморандум о сотрудничестве и утвержден план совместных действий. Согласно этой программе, более 170 колледжей в течение 2014-2016 годов должны подготовить свыше 10 тысяч специалистов по 83 специальностям для более чем 400 предприятий. Подготовку, переподготовку, повышение квалификации, а также сертификацию специалистов будут также осуществлять учебные центры и кластеры [7]. Программа охватывает 11 отраслей, такие как машиностроение, металлургия, сельское хозяйство, сервис, транспорт, строительство и др. К сожалению, социальная педагогика пока еще отсутствует в этом списке, однако мы полагаем, что это дело времени и уже сейчас необходимо прорабатывать вопрос активной реализации данного вида обучения в системе высшего образования. Как уже было отмечено, образовательная программа магистратуры научно-педагогического направления включает исследовательскую и производственную практики. При этом производственная практика предусматривает и педагогическую практику. Данное требование понимается нами как прохождение практики или на предприятии или в высших учебных заведениях на усмотрение вуза и/или магистранта. Однако как показывает опыт, магистранты проходят, в основном, практику в вузах. Так как каждый педагог в подготовке специалиста должен реализовывать, в первую очередь, профессиональные знания, считаем необходимым делать упор на профессиональную подготовку магистрантов. Поэтому, думаем, что будет целесообразно предусмотреть обязательное включение в программу научно-педагогического направления магистратуры как педагогическую, так и профессиональную практики. В связи с вышеизложенным мы также считаем, что необходимо увеличить количество кредитов, отводимых на практику, при этом внести соответствующие изменения в периоды прохождения практик, т.е. увеличить частотность, разбив по нескольким семестрам. Предлагаем, к примеру, в магистратуре предусмотреть педагогическую и/или производственную практику в конце первого, второго и третьего семестров. При этом, как минимум, одна практика должна осуществляться на предприятиях, основная деятельность которых предопределяет наличие объектов и видов профессиональной деятельности изучаемой специальности. Это будет способствовать применению магистрантами во время педагогической практики знаний, полученных во время прохождения практик на предприятии. Еще одним актуальным вопросом является профессиональная компетентность руководителей практик. Справедливо отмечают Л. Школьник и Д. Вейн, что нехватка высококвалифицированных супервайзеров практик на предприятиях является самой важной проблемой в мире [8, с.473]. В связи с этим очень важно наладить тесное взаимное сотрудничество между профессорско-преподавательским составом университетов и руководителями практик со стороны предприятий. Такое сотрудничество может реализовываться путем включения в состав комиссий промежуточных устных экзаменов представителей предприятий, проведения конференций, семинаров или круглых столов два раза в год для представителей обеих сторон. Такие встречи будут способствовать более глубокому пониманию участниками целей, задач практик, совместному решению возникающих вопросов, пересмотру содержания образования с учетом рекомендаций экспертов. В дополнение к вышесказанному считаем целесообразным создание при вузах консультативных, социально-медицинских, социально-реабилитационных, социально-правовых, социально-экономических и др. центров, в которых прием граждан будут осуществлять преподаватели, студенты и магистранты. Таким образом, обучающиеся будут иметь возможность прохождения практики на протяжении всего периода обучения, что, в свою очередь, будет способствовать интеграции теории и практики. Таким образом, практика, как основной этап профессионально-практической подготовки магистрантов, должна преобразовываться с учетом запроса работодателей на компетентного профессионала. Список литературы Государственный общеобязательный стандарт образования Республики Казахстан. Послевузовское образование. Магистратура. Специальность 6М012300 - Социальная педагогика и самопознание. // ГОСО РК 7.09.146-2010. Издание официальное. Министерство образования и науки Республики Казахстан. Астана Бегун В., Ляйкауф Г. Образование в России: Словарь-справочник. - М.: Флинта: Наука, 2001. – 76 с. Kissman, K., & Van Tran, T. Perceived quality of field placement education among graduate social work students / Journal of Continuing Social Work Education, 1990. – P. 25-41 Vayda, E. & Bogo, M. A teaching model to unite classroom and field / Journal of Social Work Education, USA, 1991. – P. 278 Briggs, T.L. The role of field instruction in achieving the manifest and latent functions of professional education / Manpower monograph No.12. - NY: Syracuse University, School of Social Work, 1977.- P. 45-66 Государственный общеобязательный стандарт образования Республики Казахстан. // Послевузовское образование. Магистратура. Основные положения. ГОСО РК 5.04.033 – 2011. - Астана, 2011 http://palata.kz/ru/news/8765-8765 Skolnik, L. & Wayne, J. A worldwide view of field education structures and curricula / International Social Work. - Durham University, UK, 1999. – P. 483 Түйін Мақалада «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығы магистранттарының практикасын ұйымдастыру жағдайлары талданады. Оларды жетілдіру жолдары қарастырылады. Resume The author of the article analyzes the conditions of organizing practices of Master programme students of «Social Pedagogy and Self-knowledge» specialty. Practice improvement ways are considered. ӘОЖ: 37.026.7:374,31:378,162,37(045) ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ СТУДЕНТТЕРІНІҢ ӨЗІНДІК ОҚУ ӘРЕКЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШАРТТАРЫ Ж.М. ТАШКЕНБАЕВА PhD докторант С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті Аннотация Мақалада зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін ұйымдастырудың педагогикалық шарттары қарастырылған. Зерттеу университеті студенттерінің кәсіби шығармашылық деңгейі, меңгеруі тиісті білім, дағды, қабілеттер ерекшеліктері анықталған. Студенттердің өзіндік оқу әрекеті барысында танымдық біліктерінің қалыптасу шарттары анықталған. Түйін сөздер: өзіндік оқу әрекеті, шығармашылық даму, білім сапасы. «Оқыту үш факторға байланысты: не оқытады, кім және қалай оқытады, кімді оқытады. Біріншіден, оқудың сипаты меңгерілген (білуге тиісті) материалға, оның мазмұнына, оқыту жүйесіне байланысты. Екіншіден, оқытудың сипаты оқытушының әдістемелік шеберлігіне және тәжірибесіне, жеке басының ерекшелігіне, сондай-ақ, әрбір нақтылы жағдайда қолданатын оқыту әдістемесіне байланысты. Үшіншіден, оқу процесі оқушының ерекшелігіне, психикалық дамуына (ақыл-ой, эмоциялдығы, еркі), оның оқуға қалыптасқан қатынасына (көзқарасына), икемділігіне, бейімділігіне, қызығуына байланысты. Зерттеу университеті оқытушысының студенттердің өзіндік оқу әрекетін ұйымдастырудағы міндеттері мынадай: ақпарат беру, ғылыми түсінік қалыптастыру; ғылыми ізденіске қызығушылығын ояту; психологиялық оң әсер қалдыру; студенттердің оқу-танымдық жұмысын ұйымдастыру; студенттерге оқу үрдісіндегі қиындықты жеңуге жәрдемдесу, проблемалық мәселені шеше білуге үйрету; студентті шығармашылыққа және дербестікке ынталандыру; студенттердің оқудағы жетістіктерін бағалау т.б. Зерттеу университеті оқытушысының өзіндік оқу әрекетін ұйымдастырудағы негізгі мақсаты студенттерге ғылыми ақпарат беру, оқуын бақылау және білімді игергендігін бағалау арқылы әрбір студенттің оқуын тиімді ұйымдастыру арқылы білім мен білігін жаңа жағдайда қолдана білуге, шығармашылықпен жұмыс істеуге креативтілікке баулу. Зерттеу университеті студентінің өзіндік оқу әрекетіндегі міндеті төмендегідей: білімді, дағдыны, іскерлікті игеру, дүниетанымды нығайту және білімді өмірде қолдана алу; оқу тапсырмаларын шешуге, ізденуге күш салу, оқуда жетістіктерге жетуге өзін-өзі ынталандыру; мәдени құндылықтар мен адамзат тәжірибесінің, қоршаған орта құбылыстары мен процестердің әлеуметтік мәнділігін және маңыздылығын ұғыну; нақты оқу пәндерінің мазмұнын ғылыми негізде меңгеру, теориялық білімін тереңдету, қоршаған дүние туралы таным, ақпарат жинау және практикада қайта жаңғыртып, өңдеп өмірде қолдану. Оқудың нәтижесі білімнен, дағдыдан, іскерліктен, қатынастар жүйесінен және студенттің жалпы дамуынан танылады. Зерттеу университеті студенттінің өзіндік оқу әрекеті мыналарды қамтиды: білім жүйелерін игеріп алу және өмірде қолдана отырып, оларға сүйену; оқу жүйелерін меңгеру арқылы дағдылар мен іскерлікті қалыптастыру; оқу мотивтерін (оқуға деген түрткі, дәлел, себептерді) дамыту, оның қажеттілік мәнін, мәнісін түсіну; өзінің қызметін (іс-әрекетін) және психикалық процестерін (ес, қабылдау, ойлау, сөйлеу, еркін, эмоциясын, т.б.) басқару қабілетін одан әрі дамыту. Студенттердің зерделілігі дегеніміз жаңа бағдарламаларды игеруге және оқытудың алда тұрған мақсаттарына сәйкес студенттің оқыту мен тәрбиелеудің әсерімен әртүрлі психологиялық, жаңғырулар мен өзгерістерді қабылдауға іштей дайын болуын айтамыз. Басқаша айтқанда, зерделілік ‒ білімді игеруге жалпы қабілеттілік деңгейі [1]. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекеті шығармашылық сипат алған жағдайда ғана оқу процесінің танымдық сипаты арта түседі. Студенттердің өзіндік оқу әрекетін шығармашылық деңгейге дейін дамыту болашақ маман даярлаудың сапасын көтеру негізі болып табылады. Өзіндік оқу әрекетінің шығармашылық сипаты ‒ ұзақ процесс, ол студент пен оқытушының екі жақты еңбегін талап етеді. Бұл еңбек өз жемісін беру үшін оның шығармашылыққа әсерін білу керек, сондай-ақ дербестік және шығармашылық белсенділікті тиімді дамытудың қандай жолдары, құралы мен әдістері бар екенін білуді талап етеді. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекеті тұлға бейімділігімен, оның қызығушылығымен, қажеттілігімен және қабілеттілігімен, ізденімпаздығымен анықталатыны көрсетілді. Сондықтан ол дербес жұмыс істей алуға икемділігімен, сондай жұмысқа ұмтылысы үйлескен тұлғаның сапасы ретінде қарастырылады. Бірақ тұлғаның интеллектуальдық, эмоционалдық және ерік-күш сапалары әлеуметтік жағынан шартты және ерекше айқындалған болып табылады. Яғни дербестік тұлғаның туа біткен қасиеті емес. Дербестік әртүрлі аспектідегі қоғамдық әрекеттестік жағдайында қалыптасады және жетілдіріледі. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін шығармашылықпен жүзеге асыру талпынысы міндетті түрде мотивпен тығыз байланысты. Мотив қажеттілік негізінде пайда болады және оқушының танымдық қызмет пен оның мүмкіндіктерін қанағаттандыру арасындағы қарама-қайшылықты түсінген кезде қалыптасады. Жағымды мотивацияның маңызды ынталануы болашақ мамандығы үшін алынған білімнің маңыздылығын түсіну болып табылады. Бірақ жоғары оқу орнындағы оқу-тәрбие жұмысы кейбір студенттердің өздерінің болашақ қызметіне деген қажеттілікті байқамауы салдарынан күрделенеді. Осыдан келіп, олардың мамандыққа деген қызығушылығынан туатын оқуға деген ынтасы жеткілікті дамымайды. Арнайы дайындық мазмұны, студенттердің оны меңгерудегі қызметі кәсіби маңызды білімді, білік пен дағдыны қалыптастыру үшін керек. Пәнге деген шынайы қызығушылықты тәрбиелеудің де маңызы зор. Пәнге деген қызығушылықты тәрбиелеуді төмендегі екі себеппен арнайы дайындықты жүзеге асырудың құралы деп есептеуге болады. Біріншіден, пәнге деген қызығушылық студенттің сол ғылым мазмұнын жоғары деңгейде және терең меңгеруіне жол береді. Екіншіден, инженер-техникалық мамандықтарда 1-ші курстықтардың көп бөлігінің (біздегі мәлімет бойынша 70 %-тен астамы) физика-математика пәндері бойынша дайындығы орта немесе төмен болып келеді. Бірақ олардың арасында кәсіби бағыты анық көрінетіндер де жоқ емес. Сонымен, арнайы кәсіби бағыт беруде оқу материалының мазмұнын таңдау, оны игерудегі әрекеттің танымдық қызметтің тәсілдері мен құралдарын игеру маңызды роль атқарады. Оқытудың кәсіби бағыты танымдық қызығушылықты қалыптастырады. Мотивтерді танымдық қызығушылық жағына ауыстыру қызмет сипатын да өзгертеді, ол шығармашылық сипатқа ие болады [2]. Жоғары мектеп дидактикасында ғылыми шығармашылықты оқу шығармашылығынан айыра білу орныққан деп есептеледі. Ғылыми шығармашылық процесінде адам қоғамдық тарихи тәжірибедегі таныс емес салаларды ашады. Шығармашылық оқу танымы студенттің жеке тәжірибесінде жоқ жаңа субъективті білімдермен толықтырылуымен сипатталады. Бірақ барлық жағдайларда шығармашылық ізденістік сипатта болады. Ғалым өз алдына проблема қойып, оны шешу жолдары мен тәсілдерін жоспарлайды. Ол белгілі бір жаңалықпен ерекшеленуі керек. Студент үшін шығармашылық өнімінің жаңалығы соны шешу жолдарына, шешу тәсілдерінің сипатына байланысты. Сондықтан оқу шығармашылығында өзіндік оқу әрекет тәсілі шешуші роль атқарады және мұндағы оқытушының негізгі міндеті осы қызметті дұрыс ұйымдастыра білу болып табылады [3]. Танымдық шығармашылық кезінде студенттер білім, білік және дағды алады. Сөйтіп, зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін ұйымдастыру процесі жаңғырту мен шығармашылық қызметтің бірлігін қамтамасыз ету керек. Бұл сұрақты практикалық тұрғыда шешуде лекция, семинар, лабораториялық, практикалық және т.б. сабақтарда студенттердің танымдық дербестігін дамытуға мүмкіндік беретін формалар мен әдістерді, құралдарды қолдану туралы көзқарас кең етек алды. Солардың ішінде өзіндік оқу әрекетінің орны ерекше. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік жұмысын ұйымдастыру мен басқарудың арнайы құралы ретінде өз бетімен жұмыс ғылыми танымның пәні мен әдісінен құралады. Танымдық қызметтің пәні өз бетімен жұмыстың белгілі бір түріне енгізілген міндет болып есептеледі. Оқу міндетін шешудің мақсаты мен нәтижесі «әрекеттенуші субъектінің өзін өзгерту болып табылады». Әрекет тәсілі студентке белгісіз, жаңа білім беруді немесе алынған білімді тереңдетуді талап етеді, соның нәтижесінде ғана оның кәсіби дайындығы жетіледі. Өзіндік жұмыстың кез келген типі мен түрінде осындай міндеттерді белгілей отырып, оқытушы студенттің танымдық қызметінің деңгейі мен сипатын жоспарлай алады, таным процесін басқарады, жағдайға байланысты міндеттерді шешеді. Сондықтан өз бетімен жұмыстың мәні өзіндік жұмыс типтері мен түрлерінің нақты мазмұнында көрсетілген таным мақсатының ерекшеліктерімен анықталады. Өзіндік жұмысты осылай түсіну оқытушының да, студенттердің де өзіндік оқу әрекетін жоғары деңгейде ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Зерттеу университеті оқытушысының ұйымдастырушылық қызметі студенттерге орындау үшін берілетін тапсырма түрінде көрінеді. Зерттеу университетіндегі студенттердің өзіндік оқу әрекеті түрлерін анықтауда және тапсырмаға енгізілетін мазмұнды таңдауда оқытудың кәсіптік бағыттарының талаптарын ескеру қажет. Біз анықтағанымыздай, кәсіби бағыт беруді мына жағдайларда жүзеге асыруға болады: 1) арнайы дайындық мазмұнына кәсіби маңызды білім, білік және дағдыны енгізу; 2) білім, білік және дағдыны меңгерудегі студенттердің танымдық қызметін тиімді ұйымдастыру; 3) пәнге деген қызығушылықты арттыру [4]. Өзіндік жұмыс мәселесі төңірегінде жазылған еңбектерді талдай отырып, оның негізгі мағынасы әртүрлі бағытта талқыланатынын байқауға болады. Сонымен, зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекеті – студенттердің ойлау қабілетін дамытып олардың белсенділігін және танымдық бағдарын, өз бетімен жұмыс істеуін қалыптастыратын және танымдық біліктерін қажет ететін шығармашылық сипаттағы оқу жұмысы болып табылдады. Студенттердің өзіндік оқу әрекеті шеберлігі өзінен-өзі пайда болмайды, ол оқу жұмысының мақсаттарына сәйкес, түрлі танымдық тапсырмаларды орындау, ізденімпаздықпен жұмыс істеу нәтижесінде қалыптасады. Кәсіби бағдарланған және педагогикалық тұрғыда дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыстар студенттердің кәсіптік даярлығын шыңдауға қолайлы жағдайлар туындатады. Зерттеу жұмыстарын жүргізе отырып, студенттердің өзіндік оқу әрекеті барысында танымдық біліктерінің қалыптасу шарттарына: студенттің өзіндік іс-әрекетінің қарапайым дағдыларын төменгі курстан бастап меңгеруі; оқу жұмыстары, тапсырмалары студенттердің танымдық қызығушылығымен қажетсінуін қамтасамыз ететіндей деңгейде болуы; танымдық тапсырмалардың біртіндеп күрделенуі мен деңгейлерге жіктелінуі, танымдық іс-әрекет нәтижелерінің тексеріліп, дұрыс бағаланып отыруын қамтамасыз ету қажеттігі екендігі анықталды. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін ұйымдастыру: танымдық іс-әрекет мән-мағынасын, мақсатын түсінуді; оған деген қызығушылық пен қажеттілікті қамтитын мотивтерді; зерттеушілік іс-әрекетті жүзеге асыру үшін қажетті білім мен біліктерді, дағдыларды және студенттің жеке басына тән интеллектуалдық қасиеттерін қамтитын, іс-әрекетті алдын ала жоспарлай білуді, оны ұйымдастыра алуды; іс-әрекеттің нәтижесіне деген жауапкершілікті сезінуді қамтитын; өз іс-әрекетіне есеп беріп, реттеп отыруды; нәтижені бағалай білу және саралай білуді қамтитын реттеуші – бақылау түрінде айқындалады. Демек, зерттеу университеті болашақ мамандарының теориялық білімінің жоғары деңгейіне, танымдық ізденімпаздығына, шығармашылық ұмтылысына, мәдениеттілігіне, біліктерінің қалыптасуына дұрыс ұйымдастырылған өзіндік оқу әрекетін ұйымдастыру арқылы іске асырылады. Студенттердің өзіндік оқу әрекетін оңтайлы ұйымдастыру түрлі әдістері тәсілдері мен принциптерге байланысты. Аграрлық саладағы зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін тиімді ұйымдастыру мынадай принциптерге негізделеді деп есептейміз: 1. Жоспарлау принципі – студенттердің оқу-танымдық жұмыстарын ұйымдастыруда аудиториялық және одан тыс уақыттағы жұмыстарын тиімді ұштастыруға олардың өз уақыттарын ұтымды пайдалана білуге негізделеді. 2. Студенттің зерттеушілік белсенділігі – өзіндік оқу әрекетінде студенттердің білімі мен біліктерін ұтымды, әрі белсенді пайдалана алуы нәтижесінде шығармашылық сипатта еңбек етуіне негізделеді. 3. Өзектілік принципі – мәселені, тапсырманы шешуде және өзіндік оқу әрекетінде өзекті проблемаларды таңдау, проблемалық ситуацияларды дәстүрлі емес әдіс-тәсілдерді пайдалану арқылы нәтижеге жетуге бағытталады. 4. Өзіндік жұмыстардың болашақ мамандығы мен сабақтастық принципі – студенттердің болашақтағы кәсіби қызметі мен байланысы және кәсіби маңызды біліктерінің жетілдіруге бағытталуына негізделеді. 5. Өзіндік оқу әрекетінің бірізділігі, жүйелілік принципі – студенттердің оқу әрекеттерінің жүйелі жүргізілуі және біртіндеп күределендіре отырып, ғылыми нәтижеге жетуге бағыттауға негізделеді. 6. Бақылау, бағалау принципі – оқытушының, студенттердің бір-бірін, өзіндік бағалауы, жұмысқа дұрыс баға беруге бағытталады. Кәсіптік түрде бағытталған және педагогикалық тұрғыда дұрыс ұйымдастырылған өзіндік жұмыстар, студенттердің кәсіби дайындығын дамытуға тиімді жағдайлар жасау. Бұл мәселелерді шешу жұмыс істеуге жағдай жасау, уақытты тиімді пайдалану, орындайтын тапсырмаларды жоспарлай және ұйымдастыра білу тәсілдерін игеру арқылы мүмкіндік береді. Зерттеу университеті студенттерінің өзіндік оқу әрекетін орындау деңгейлерін көрсетсек: 1-деңгей – лекция курсындағы берілген оқу материалдарын меңгеру және бекіту, бұл деңгейде студенттер эмпирикалық әрекет құбылыстары мен фактілеріне байланысты түсініктерге сүйеніп, жеке заттар мен құбылыстардың мәнін ашатын, олардың байланыстары, қайшылықтары туралы түсініктерді басшылыққа алады. 2-деңгей – ғылыми проблемалар мен өзін қызықтыратын тақырыптар бойынша меңгеру. Студенттер белгілі бір ғылым саласы бойынша негізгі түсініктерін жалпылап, байланысын, тұтастығын сипаттайтын және оны тану принциптерін ашады. 3-деңгей – зерттеушілік әрекет. Бұл деңгейде студенттердің проблема дамуының негізгі кезендері туралы түсінігі қалыптасып, проблеманың жаңа қырларын ашуға әрекеттенеді. Қазіргі заманауи бәсекеге қабілетті білікті маманның сипаты оның жалпы білімінің ауқымынан ғана емес, сол білімді зерттеу әдістерінде пайдалана білуінен, алға қойған міндеттерді өздігінен шеше білу қабілетінен де көрінуге тиіс. Осы мақсатта студент практикалық жұмыс кезінде оқытушының көмегімен, әртүрлі педагогикалық әдіс-құралдар арқылы өмірде болатын әр алуан жағдайлардың шартты үлгісін жасап, оны шешу жолдарын табуға ұмтылады. Қорыта келе, студенттердің өзіндік оқу әрекеті нәтижесінде оның кәсіби шеберліктері қалыптасады. Аграрлық саладағы зерттеу университетінде оқыту үрдісіндегі студенттің нәтижелі білім алу, аталған кәсіби біліктерін игеру мынадай шарттарға байланысты деуге болады: қанағаттану – студенттің кәсіби бағдарлануда маңызды, оның таңдаған мамандығына деген көзқарасын анықтап, оқытудың негізгі нәтижесінде әсер етеді; оқу мотивінің қалыптасуы – оқу жүйесі қарым-қатынасында көрініс, оқытудың кәсіби мақсатына жету құралы ретінде, сондай-ақ студенттердің болашақ кәсіби әрекетінде маңызды болып табылатын түрлі оқу пәндеріне көзқарасы арқылы білінеді; белсенділік – нәтижеге жетуге деген ұмтылыс түрінде көрінеді. Кәсіби бағдарлану, оқу мотивтері, танымдық қызығушылық т.б. белсенділіктің ішкі жағдайында іске асырылады; оқу үлгерімі – жоспарланған нәтижеге жету деңгейінің көрсеткіші ретінде көрінеді. Бұл көрсеткіш педагогикалық бағалау көмегімен анықталып, сандық форма-баға ретінде қойылады. Баға оқу үлгерімі көрсеткіші ретінде, ал оның деңгейі нәтиже ретінде көрініс алады. Зерттеу университеті оқу үдерісіндегі кәсіби құзырлылық, кәсіби бағыттылық, оқу белсенділігі, ақыл-ой дербестігі, ізденімпаздығын, оқу үлгерімін-педагогикалық жүйедегі оқыту тиімділігін бағалаудың ішкі өлшемдеріне жатқызуға болады. Барлық педагогикалық жүйе бір-бірімен өзара байланысты және бір оқу орнының жұмыс нәтижесі екіншісіне ықпал етеді, әсіресе, олардың жұмыстары өзара сабақтастықта болған жағдайда нәтижеге жету күрделі бола түседі. Мысалы, жалпы білім беретін мектептің нашар жұмысы жоғары оқу орындарында оқыту жүйесінде проблемалар туындатады: олардың нашар жұмысы нәтижесінде біліктілігі төмен дәрежедегі мамандар шығып, өндіріс тиімділігін төмендетеді, нәтижесінде елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етеді. Пайдаланылған әдебиеттер 1 Архангельский С.И. Учебный процесс в высшей школе, его закономерные основы и методы. ‒ М.: Высшая школа, 1980. – 289 с. 2 Смирнов С.Д. Еще раз о технологиях обучения // Высшее образование в России. – 2000. №6. - С.113-121. 3 Шиянов, Е.Н. Развитие личности в обучении: учеб. пособие для студ. пед. вузов / Е.Н. Шиянов, И.Б. Котова. ‒ М.: Издательский центр «Академия», 1999. ‒ 288 с. 4 Мареев В.И. Как активизировать учение. Методическое пособие. ‒ М., 2003. – 236 с. Резюме В статье раскрыта актуальность педагогических условий организации самостоятельной учебной деятельности студентов в исследовательском университете. Resume The article deals with the relevance of pedagogical conditions of the organization of independent educational activity of students in the research university. |