Методичка Язык 4 кл.. Элканланы С. М., Айбазланы З. С. Къарачай тилни дерслери 4 класс Устазгъа методика болушлукъ Биринчи чыкъгъаны КъарачайЧеркес республиканы Окъуу эмда илму
 Скачать 0.64 Mb.
|
|
Тема: «Санау, къайтарыу эмда бегитиу» Дерсни мураты: санауну юсюнден билгенлерин кенгертирге эмда оюмларгъа. Окъуу ишде тындырыллыкъ амалла: Мизамгъа салыучу: ишни юзмей, не заманда этиллигин билирге, къалай бошаллыгъын алгъа билирге; Билиу: ишни этиуде бютеу лагъымны хайырландырыргъа, белги амалланы хайырландырыргъа; Бирлешиб ишлеу: кеслерини акъылларына тутхуч табаргъа аны да нёгерлери бла келишдирирге; Энчили: билимлерин ёсдюргенлей турургъа керек болгъанын ангылайдыла; ишде тырмашыу бла тёзюмлюк кёргюзедиле; джазма ишни тинтиу кеслери баджарадыла; ишни тындыргъан кёзюуде бир бирине хатер этедиле; Дерсни тюрлюсю: дерсни къайтарыу бла билимни бир мизамгъа джыйыу Дерсге керекли затла: компьютер, дерсге слайд-презентация, ишлери бла карточкала, тюрлю – тюрлю бетли къагъытла, китаб. Дерсни барыуу I.Сабийлени ангыларын дерсге айландырыу кёзюу.. - Багъалы сабийле, биз бюгюн дерсде учсуз – къыйырсыз Морфология тенгизде джолоучу боллукъбуз. Бизни кемебизни аты да «Хорламды». Ол ат бошунагъына аталмагъанды. Сиз бюгюн барыгъыз да хорларсыз, джетишимли болурсуз деб ышанама. Бир – биригизге къарагъыз да, ашхы, хайырлы джол теджегиз. Хайда, джолугъуз болсун! - Келигиз, джолгъа къайсы кюн, къайдан чыкъгъаныбызны да джазайыкъ. Тефтерледе кюнню джазадыла. Аны ызы бла: Класс иш. Тюз джазыудан «Онеки» бла «эки» деген сёзлени джазыб, алай нек джазылгъанын айтадыла. Слайд № 1 - Биз бусагъатда айрымканланы къаты бла джюзюб барабыз. Ма «Ат» деген айрымкан, АТ затны кёргюзеди, ким? не? деген соруулагъа джууаб этеди. аны ызы бла Сыфат,  андан сора уа Этим. ЭТИМ затны ишин кёргюзеди, не этеди? не этерикди? не этгенди деген соруулагъа джууаб этеди. - Ма биз билмеген бир айрымкан, келчигиз, кемебизни аллын ары бир бурайыкъ да, анда джашагъанла бла бир танышайыкъ.  II. Сабийлени билимлерин бегитиу бла оюмлау. - Биз айрымканны джагъасындабыз. Бизге айрымканны чекчилери тюбейдиле. Айрымканнга тюшер ючюн, къагъытлада соруулагъа джууаб этерге керекбиз. (карточка №1).
- Къайсыгъыз бошадыгъыз соруулагъа джууаб джазыб? -Къаллай соруулагъа джууаб этдигиз? Бу соруулагъа тилни къайсы кесеги джууаб этеди? - Энди ангыладыгъызмы, бу айрымканны аты къалай болгъаны? - Алайды да, бюгюн дерсде санауну юсюнден билгенибизни оюмлагъан да, бегитген да этейик. -Санау айрымканда джолоучулугъубузну башлайыкъ.. - Ма тарих музейге джетдик. Келигиз, айрамканны аты неден къуралгъанын билейик. Слайд № 2 Санау «сан» деген сёзден къуралгъанды къалгъан тилни кесеклерича: ат – затланы атларын айтады, сыфат - затланы сыфатларын, ышанларын, этим да «эт» деген сёзден.) Тилде джюрюгенлерине кёре санау 8 – чи орундады. Кёбюсюне тилде дженгил – дженгил бу санаула тюбейдиле: бир, эки, юч, тёрт, беш, алты, джети, сегиз, тогъуз, он. Санау – тилни бек тамаша кесегиди, санланы барыны атларын билдиреди. Аланы санлары эллиге джууукъду. Энди джангы сан къошулурму къайдам тоба -Биз санауланы юсюнден бютеулей да не билгенибиз: Слайд № 3 - Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? (Ненча? Ненчанчы?) _ нени кёргюзеди Ненча? деген соруугъа джууаб этген санау? (затны санын) - нени кёргюзеди Ненчанчы? деген соруугъа джууаб этген санау? (затны тизгинде санын) - Къаллай къауумлагъа бёлюрге боллукъду санауну? (санчы бла тизгинчи) - Айрымканда джолоучулугъубузну бардыра, биз эки айырылгъан джолгъа джетдик, бир орам Санчы, бир орам а Тизгинчи. Былайда айрымканда джашагъанла джыйылгъандыла. Бизни борчубуз – хар бирин керекли орамгъа ашырыргъа. Слайд № 4 -Сизни аллыгъызда джазылгъан санауланы кёресиз.Аланы соруулагъа кёре, бёлюб джазасыз. . Алты, биринчи, къыркъ, джыйырма, онбир, сегизинчи, бешинчи, алтыджюз.
- Бир – бири ишигизни тинтигиз, энди слайдда джазылгъан бла тенглешдиригиз. Ишни азын оюмлау: - къаллай ишни этдик биз бусагъатда? (Къайгъырыу белги бериледи) - Не болду? Не къайгъыды бу? Айрымканнга киши затла киргендиле. Ала биз да санаулабыз дейдиле. Башхаладан санауланы амалсыз айырыргъа керекди. 1) - Карточка № 2 (нёгерле бла ишлейдиле)
- Санау айрымкандан болмагъанланы къаламыгъыз бла юслеринден сызыгъыз. - Къайсыла къаладыла айрымканда? (эки, онекинчи, джетиджюз, онбиринчи, джыйырманчы, ючюнчю, беш) - Не ючюн къоясыз аланы? (Ненча? Ненчанчы? деген соруулагъа джууаб этедиле) -Тилни къайысы кесеги болгъанын къайдан билдигиз? (Соруула салыб) 2) - Эндиги ишни энчи этедиле. 1 вариант: карточка №3 : -Карточкалада санаулары болгъан нарт сёзле бардыла. Аланы точкаланы орнуна санаула салыб толтуругъуз.
Ишни азын оюмлау: - Къаллай ишни этдик биз бусагъатда? Кесигизни сёзлеригиз бла бир нарт сёзню магъанасын къайсыгъыз айталлыкъсыз? Солуу такъыйкъа. Бир–турайыкъ да созулайыкъ Эки – белни бюгейик да тюзетейик Юч – харсны юч кере урайыкъ, Башыбызны да юч кере ары – бери булгъайыкъ Тёртде – аякъланы кенг салдыкъ. Беш – къолланы къаты силкерге Алты – тауушсуз орнунга чёгерге - Биз солуучу джерге джетдик, мында кёб терекле ёседиле: узунла, мийикле, алашала, кенгле. Ма, мийиклиги 5 метр болгъан терек. Къайда беш метр деген сёзтутушну болушлада бир тюрлендирейик. Баш б. не? беш метр беш Иелик б. нени? беш метрни бешни Бериучю б. неге? беш метрге бешге Тамамлаучу б. нени? беш метрни бешни Орунлаучу б. неде? беш метрде бешде Башлаучу б. неден? беш метрден бешден Ишни азын оюмлау: - Не зат ишни тындырдыкъ биз? Башхалыгъы неди болушлада тюрленнгенлерини? - Биз андан ары джолубузну бардыра, «Синтаксис» деб кемеле тохтаучу джерге келдик. - Айтымны къаллай членлерин билесиз сиз? (Башчы, хапарчы, толтуруучу, ачыкълаучу, болумла) (Аууздан айтыб ишлейдиле.). Сегиз экиге бёлюнеди. Мен тёртюнчю классда окъуйма. Сабий онбешни бешге бёлдю Айтымда къаллай членле болургъа боллукъдула санаула? Ишни азын оюмлау: - Не зат иш тындырдыкъ биз бусагъатда уа? (Санаунуну айтымда синтаксис къуллгъун белгиледик) - Ма бизге санаула келедиле, бизни ашыра, атларын, къуралгъанларына кёре, къауумлагъа бёле джазыгъыз деб тилейдиле, болушабызмы? 2, 9, 11, 29, 278, 3596, 47. Къангада кимни джазары келеди? Бошасагъыз, бир – бири ишигизни тинтиб, багъа салыгъыз. III. Дерсни тамамлау. - Бизни джолоучулугъубуз муну бла бошалады. Биз бу айрымкандан кетгинчин, не хазна джыйгъаныбызны кёргюзюрге керекбиз. - Ол себебден чекчилени сорууларына джууаб этерге керексиз. 1. Санау деб неге айтылады? (Затланы санларын, тизгинде орунларын, къуру санны кёргюзтген сёзлеге санау дейдиле.) 2. Къаллай къауумлары барды санауну? (Санчы бла тизгинчи) 3. Къаллай соруулагъа джууаб этедиле? (Санчы санау ненча? тизгинчи санау ненчанчы? деген соруулагъа джууаб этедиле) 4. Санаула къалай тюрленедиле? (Ат бла келселе тюрленмейдиле, кеслери болушлада атча тюрленедиле) 5. Санаула айтымда къаллай къуллукъ этерге боллукъдула? (Башчы, толтуруучу, ачыкълаучу болургъа боллукъдула) Затланы санларын, тизгинде орунларын, къуру санны кёргюзтген сёзлеге санау дейдиле.) къауумлары барды - санчы бла тизгинчи. Санчы санау ненча? тизгинчи санау ненчанчы? деген соруулагъа джууаб этедиле Санаула айтымда башчы, толтуруучу, ачыкълаучу болургъа боллукъдула - Юй ишни этерча бир билим алгъансыз IV. Юй иш. - § 27 118 – чи иш 53 – чю бетде V.Дерсде ишлегенлерине багъа салыу. - Биз биргелей сейир джолоучулукъда болдукъ. Меннге сизни джол бла тынч болду, сизге да къыйын болду болмаз, не? Сизге саугъагъа дерсге салгъан багъаларымы санагъыз. Устаз багъала салады. VI.Ойлашдырыу къуллукъ. - Сабийле, дерсни джаратдыгъызмы? Кесигизге багъа салыгъыз. Дерсни ким иги ангылагъан эсе, тефтерине къызыл тёгерекчик джабышдырады, азыракъ ангылагъан сары, къарыусуз ангылагъан джашил тёгерекчик джабышдырады. - Муну бла дерсибиз да бошалады. Сиз да бошсуз башыгъызгъа. - Эсен кёрюшейик БАШЛАРЫ 1. Ал сёз …………………………………………………………………… ГРАММАТИКА БЛА ТЮЗ ДЖАЗЫУДАН, ТИЛ ЁСДЮРЮУДЕН 4 КЛАССДА ОКЪУЛЛУКЪ МАТЕРИАЛНЫ ОКЪУТУУНУ ЮСЮНДЕН МЕТОДИКА ТЕДЖЕУЛЕ 2. Сёзню къурамы ………………………………………………………… 3.Тилни кесеклери ………………………………………………………… 4. Текст 1…………………………………………………………………… 5. Текст 2 …………………………………………………………………… 6. Текст 3 ………………………………………………………………… 7. «Айтым» бёлюмню окъутууну юсюнден методика теджеуле……… 8. Текст 4………………………………………………………………… 9. Текст «Терек бачхада» …………………………………………… 10. Байламлы тилни ёсдюрюу ………………………………………… 11. Къачда …………………………………………………………… 12. Эки нёгер ……………………………………………………………… 13. Эки нёгер ………………………………………………………………… 14 Мени джашым ………………………………………………………… 15. Олег …………………………………………………………………… 16. Алтын къач …………………………………………………………… 17. Мурат бла Тулпар …………………………………………………… 18 . Къыш келди ………………………………………………………… 19. Къарачайлы ………………………………………………………… 20. Къарачайлы ……………………………………………………… 21. Тюлкю бла къояннчыкъ ……………………………………………… 22. Къанатлыла бизни шохларыбыздыла ……………………………… 23. Къутхарды ……………………………………………………………… 24. Кичибатыр бла Юнюс …………………………………………………… 25. Ангылатхан къагъытчыкъ ………………………………………………… 26. Орузлама – тема план къарачай тилден, 4 – чю класс ………………… Хар дерсге план 27. 1 – чи дерс. Къарачай тилни юсюнден. Тауушла бла харифле… 28. 2 – чи дерс. Бёлюм. Басым. Сёзлени кёчюрюу……………………… 29. 3 – чю дерс. Ат. Сыфат. Этим……………………………………… 30. 4 – чю дерс. Зынгырдауукъла бла сангырауланы тюз джазыу, къайтарыу…………………………………………………………………………………… 31. 5 – чи дерс. Сёзню къурамы. Сёзню тамыры………………………… 32. 6 – чы дерс. Сёзню джалгъауу……………………………………… 33. 7 – чи дерс. Бир тамырлы сёзле……………………………………… 34. 8 – чи дерс.Джангы сёзле къурау………………………………… 35. 9 – чу дерс. Магъанасы джууукъ неда къаршчы сёзле…………… 36. 10 – чу дерс. Къош сёзле. Къайтарыу……………………………… 37. 11 – чи дерс. Сёз. Сынау иш………………………………………… 38. 12 – чи дерс. Тилни магъаналы кесеклери. Атны магъанасын къайтарыу…………………………………………………………………………………. 39. 13 – чю дерс. Тюз эмда иелик атла………………………………… 40. 14 – чю дерс. Атны болушлары. Тюз атны джалгъаныуу………… 41. 15 – чи дерс. Болуш джалгъуланы тюз джазылыулары…………… 42. 16 – чы дерс. Иелик эмда тамамлаучу болушла. Къайтарыу……… 43. 17 – чи дерс. Ат. Тилни магъаналы кесеги. Сынау иш…………… 44. 18 – чи дерс. Сыфатны магъанасы…………………………… 45. 19 – чу дерс. Тюз сыфатла………………………………………… 46. 20 – чы дерс. Къайтарыу. Сыфат…………………………………… 47. 21 – чи дерс. Санауну магъанасы. Санчы бла тизгинчи санаула…… 48. 22 – чи дерс. Суратлау текст: сурат бла ишлеу…………………… 49. 23 – чю дерс. Санауланы тюз джазыу…………………………… 50. 24 – чю дерс. Къайтарыу. Санау…………………………………… 51. 25 – чи дерс. Санау. Сынау иш…………………………………… 52. 26 – чы дерс. Алмашны магъанасы. Бетлеучю алмашла………… 53. 27 – чи дерс. Бетлеучю алмашланы джалгъаныулары…………… 54. 28 – чи дерс. Болуш джалгъауланы тюз джазылыулары. 55. 29 – чу дерс. Къайтарыу. Алмаш…………………………… 56. 30 – чу дерс. Алмаш. Сынау иш………………………………… 57. 31 – чи дерс. Этимни магъанасын къайтарыу……………………… 58. 32 – чи дерс. Этимни заманлары………………………………… 59. 33 – чю дерс. Этимни джегилиую. Этимни бусагъат заманы…… 60. 34 – чю дерс. Этимни озгъан заманы. Озгъан заманда этимни джегилиую……………………………………………………………………………… 61. 35 – чи дерс. Этимни боллукъ заманы. Боллукъ заманда этимни джегилиую……………………………………………………………………. 62. 36 – чы дерс. Этимни айтымда къуллугъу. Къайтарыу………… 63. 37 – чи дерс. Этим. Сынау иш……………………………………… 64. 38 – чи дерс. Сёзлеуню магъанасы………………………………… 65. 39 – чу дерс. Къачан? Къайда? Къалай? деген соруулагъа джууаб этген сёзлеуле………………………………………………… 66. 40 – чы дерс. Къачан? Къайда? Къалай? деген соруулагъа джууаб этген сёзлеуле……………………………………………………………………. 67. 41 – чи дерс.Сёзлеуню тюз джазылыуу. Къайтарыу…………… 68. 42 – чи дерс. Байламны магъанасы……………………… 69. 43 – чю дерс. Джалгъаучу байламла (бла, да, эмда). Къайтарыу…… 70. 44 – чю дерс. Суратлау текст: сурат бла ишлеу……………………… 71. 45 – чи дерс. Айтымны юсюнден окъулгъанны къайтарыу. Айтымны членлери…………………………………………………………………….. 72. 46 – чы дерс. Айтымны баш членлери. Сансыз членле…………… 73. 47 – чи дерс. Толтуруучу. Ачыкълаучу………………………… 74. 48 – чи дерс. Болумла…………………………………………….. 75. 49 – чу дерс. Айтымны биртукъум членлери…………………… 76. 50 – чю дерс. Айтымны биртукъум членлери…………………… 77. 51 – чи дерс. Къайтарыу. Айтымны членлери…………………… 78. 52 – чи дерс. Айтымны членлери. Айтымны биртукъум членлери. Сынау иш…………………………………………………………. 79. 53 – чю дерс. Бош эмда къош айтымла…………………… 80. 54 – чю дерс. Да, эмда байламлары болгъан къош айтымла…… 81. 55 – чи дерс. Суратлау текст: сурат бла ишлеу………………………… 82. 56 – чы дерс. Не, неда, бир да байламлары болгъан къош айтымла.……………… 83. 57 – чи дерс. Къош айтымда запятой. Къайтарыу……………… 84. 58 – чи дерс. Айланыу. Айланыуда тыйгъыч белгиле…………… 85. 59 – чу дерс. Айланыу. Къайтарыу………………………………… 86. 60 – чы дерс. Туура сёз. Туура сёзю болгъан айтымлада тыйгъыч белгиле…….. 87. 61 – чи дерс. Туура сёз. Къайтарыу……………………………… 88. 62 – чи дерс.Айтым. Сынау иш…………………………………… 89. 63 – чю дерс. Тауушла. Бёлюм. Басым. Сёзню къурамы………… 90. 64 – чю дерс. Ат. Этим……………………………………………… 91. 65 – чи дерс. Санау. Сёзлеу……………………………………… 92. 66 – чы дерс. Суратлау текст: сурат бла ишлеу…………………… 93. 67 – чи дерс. Бош, къош йтым……………………………………… 94. 68 – чи дерс. Оюмлау дерс………………………………………… КЪОШАКЪ КЕРЕК № 1 95. Грамматика айырыуну планлары……………………………… 96. Тауушла бла харифлени айырыу планы………………………… 97. Сёзню къурамын айырыу планы……………………………… 98. Атны айырыу планы…………………………………………… 99. Сыфатны айырыу планы ……………………………………… 100. Этимни айырыу планы …………………………………………… 101. Санауну айырыу планы …………………………………………… 102. Алмашны айырыу планы ………………………………………… 103. Сёзлеуню айырыу планы ………………………………………… 104. Байламны айырыу планы. (4-чю кл. джалгъаучу байламланы бир къауумун окъуйдула)…………………………………………………… 105. Бош айтымны айырыу планы ………………………………… 106. Къош айтымны айырыу планы ………………………………… КЪОШАКЪ КЕРЕК № 2 107. Технология картала (юлгюле)…………………………………… КЪОШАКЪ КЕРЕК № 3 108. Тестле (юлгюле) …………………………………………. 109. Ачыкъ дерс (юлгю) ………………………………………………. Элкъанланы С. М., Айбазланы З. С. КЪАРАЧАЙ ТИЛНИ ДЕРСЛЕРИ 4 класс Устазгъа методика болушлукъ Редактор Корректор Технический редактор Подписано в печать Формат Бумага офсетная. Гарнитура школьная. Печать офсетная. Усл. печ. л. Усл. кр.-отт. Уч. изд. л. форз. Тираж экз. Заказ № |