Главная страница

Мусаев Кудрат Гаржима назарияси асослари


Скачать 457.14 Kb.
НазваниеМусаев Кудрат Гаржима назарияси асослари
Дата26.05.2022
Размер457.14 Kb.
Формат файлаdocx
Имя файлаmusaev_k_udrat_tarzhima_nazariyasi_asoslari.docx
ТипДокументы
#550124
страница14 из 25
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   25

Эквивалентлар воситасида таржима дилиш. Турли. халклар фразсологик бирликларининг бир-бирларига дар жидат- дан ухшашлиги аксарият долларда халдлар турмуш шароитлари, урф-одатлари ва мантидий мушохадаларидаги муштараклик би­лан изохланади. Зеро, бошда тил воситалари сингари фразеоло­гизмлар хам турли-туман умуминсоний фидр баен дилиш меъёр- лари ва хаётий кузатишлар асосида вужудга келадилар. Натижада турли тиллар бардарор суз бирикмалари бир хил образли асосдан иборат булиб доладилар. Масалан, радбар наздидаги биринчи ишончли шахе руслар лафзида дам (Правая рука Краснова - ТД, Ш, 16), узбеклар нутдида дам (Красновнинг унг дули - ТДн, Ill,





18) унг кулдагиси (томондагиси) булганлиги учун хам чапдагиси- га нисбатан юкори хисобланиши туфайли у «унг дули» фразеоло- гизми воситасида аталади. Бегараз ва беозор одам икки тилда хам кучсиз ва нимжон хисобланмиш жонивор — пашшага хам озор бермайди: «Это мухи не обидит» (ВМ, II, 705) - «У пашшага хам озор бермайди» (УТ, II, 3 71). Энг огир ахволдан йул топиб чикиб кетган шахсга нисбатан: «Вышил сухим из воды» (БПО, 179) - «У сувдан курук чикди» (ОКБЕ, 149) дейишади. Мазкур бирлик- ларнинг ухшашлиги халклар тафаккур йуналишидаги умумийлик билан изохланади.

Моддий жихатдан ухшаш бундай икки тил фразеологик эк- вивалентлари маъно ва услубий вазифа жихатларидан хам акса- рият холларда бир-бирларига мос буладилар, чунки бундай пайт- ларда бирликлар негизида бир хил хаётий тажрибага асосланган тушунчалар ётади. Бу хил фразеологик бирликлар таржимада бир-бирларини бемалол алмаштира оладилар. Масалан, инглизча «Cold war», «Ап open hand», «То suck somebody’s bload» каби бар- карор бирликлар узбекча «Совук уруш», «Очик кул», «Бировнинг конини сурмок» фразеологизмларининг мутлак эквивалентлари булиб, таржима жараёнида уларнинг бири иккинчисини барча нуткий вазиятларда бемалол алмаштиравериши мумкин,

Баъзи икки тил фразеологик эквивалентлари айрим матний холатларда бир-бирларини алмаштира олмайдилар. Купмаъноли икки тил фразеологик бирликларининг айрим маъно ва услубий вазифалари }Ьсшаса, баъзилари фарк килади. Масалан, бир-бирла­рига хам моддий, хам маъно ва услубий вазифа жихатларидан ух­шаш инглизча «The dogs bark, but the caravan goes on» ва узбекча «Ит хурар, карвон утар» бирликларининг доим бир хил маъно ва услубий вазифа ифодаси учун кулланилишлари мумкин булгани холда, байналмилал хусусиятга эга булиб, жахоннинг купчилик тилларида учрайдиган «Темирни кизигида бос» фразеологизми узининг инглизча эквиваленти «Strike while the iron is hot»ra барча контекстларда хам мос келавермайди. Узбекча бирлик «ишни уз вактида бажармок.» каби тушунчанинг образли ифодаси учун кулланилса, инглизча бирлик мазкур маънодан ташкари яна «кулай имкониятдан фойдаланмок» тушунчаси ифодаси учун хам кулланиладики, бундай холда унга узбек тилида узгача моддий таркибли маънодош ибора кидириб топиш зарурати тугилади.

Киёсланаётган тиллар фразеологик эквивалентларининг ай- римлари бир-бирларига барча жихатлари билан ухшасалар-да, улар барча матний холатларда узаро ал машина олмайдилар. Баъ-





зан матн шароити таржимада аслиятдаги бирликка мос лисоний воситадан фойдаланиш имкониятини йукка чикаради. Бу гохо та- рихий тарэккиёт натижасида маъно узгаришига юз тутган куп- маъноли тиллараро эквивалентларга тааллуцлидир. Масалан, «Куз- кулок булмок» тушунчасини ифода этиб, узбекча «Ь^улокни динг киямок.» иборасига маъно ва услубий жихатларидан мос келади- ган русча «Держать ухо востро» фразеологик бирлиги айрим мат- ний холатларда «эдтиёт булмок» маъносини ифода этадики, бун­дам холда у юкорида келтирилган эквивалентам эмас, балки «Кд- дамини билиб босмок» мукобил вариантига мос кслади:

Я не памятозлобен; только теперь, смотри, держи ухо востро! Я выдаю дочку не за какого-нибудь простого дворянина -- Р, 102 // Мен кек саклайдиган одам эмасман. Пекин бундан ке- йин кадамингни билиб бос. Мен кизимни анчайин бир дворян- га бераётганим йук - Р, 82.

Модомики фразеологик бирликлар муайян маъно ва услу­бий вазифани узларининг доимий лексик таркиблари воситасида ифода этар эканлар, яъни муайян маъно ва услубий вазифа ифо- даси учун кулланилган компонентлар бир-бирларининг мавжуд- лигини такозо этарканлар, таржимада айни таркибнинг бир бутун холда истеъфода этилиши макс ад га мувофикдир. Таржима тили- даги бирликнинг хатто битта компонентный унинг синоними ёки бошка бирор суз бил ан алмаштириб кун и лиши, яъни беасос ибо- ра таркибини бузиш зарурий мазмун ва услубий вазифанинг яра- тилмай колишига олиб келиши мумкин. Бундай номатлуб харакат таржима тилида ё аслият маъноси ва услубий вазифасини акс эт- тира олмайдиган гайритабиий бирикманинг пайдо булишига, ёки бирликнинг сифат узгаришига дучор булишига - унинг мутлако узгача маъно ва вазифа ифодаси учун хизмат килишига сабаб бу- лади. Масалан, русча «Вкусить с кем-либо хлеб-соль» фразеоло­гизмы «учрашмок», «су\батлашмок»дан кура купрок «бирор ки­ши билан зиёфатда булмок» маъносини англатади. Шунинг учун хам мазкур воситанинг узбек тилига доимий эквивалента «Нон- намак булмок» бирлиги ёрдамида угирилмасдан, ноанъанавий «Нон-туз татиб курмок» воситасида талкин этилиши, яъни тарки- бидаги тожик тилидан кириб келган «намак» компонентининг суз бирйкма таркибида образли умумлашма ярата олмайдиган узбек­ча синоними «туз» билан алмаштирилиши бирикманинг «мех- мончиликда», «зиёфатда булмок» маъносини кучайтириб, таржи- мани аслиятдан бирмунча узоклаштирган:





Они были народ добрый, полны гостеприимства, и человек, вкусивший с ним хлеба-соли, уже становился чем-то близким - МД, 468 // Улар жуда мехрибон, мехмондуст кишилар эди, кимки бир марта улар билан нон-туз татиб курса, кадрдон дуст булиб коларди - УЖ, 190.

Хам моддий, хам маъно ва услубий вазифа жихатларидан узаро мое айрим фразеологик эквивалентлар таркибларидаги баъ- зи предметлар номлари бир-бирларидан сон шакллари жихдтидан фарк киладиларки, таржима жараёнида ушбу тафовутли холатга илмий-ижодий ёндашиш адекват ифода воситаси яратишнинг бирдан-бир гарови саналади. Зеро, кушимча мазмуний вазифа юкламайдиган мазкур тафовут гохо таржимонларни чалгитиб, уларни харфхурлик сари етаклайди, Жумладан, икки тенг муста- кил булаклардан иборат булиб, ягона тушунчани янглатадиган «этик», «енг», «хул», «оёк», «куз», «кулод» каби сузлар узбек ти- лида, предметларнинг дар иккала дисмлари назарда тутилган тад- дирда хам, тил анъанасига мувофик бирлик шаклида учрасалар, инглиз ва рус тилларида улар купликда ишлатиладилар (boots сапоги, sleeves-рукава, hands-руки, feet-ноги, eyes-глаза, ears- уши). Таржимада хар дайси тил воситаси таркибидаги компо- нентларнинг анъанавий грамматик шаклига риоя дилишгина баён этилган фикрнинг нутд маданияти доирасидаги ифодасини ву- жудга келтиради. Узбекча «Деворнинг кулоги бор», «Курпага да- раб оёд узатмод», «Кулни чунтакка солиб юрмод» баркарор суз ■ бирликларининг таржимада инглизча «Walls have ears», «То stretch one’s legs according to the coverlet», «To keep hands in pockets» бирликларига сон шакли жихатидан мослаб «Деворларнинг дулод- лари бор», «Курпага дараб оёкларни узатмод», «Кулларни чун- такларга солиб юрмод» тарзида берилиши узбек тили фразеоло­гик бирликлари меъёрларининг бузилишига, бинобарин, анъана­вий фразеологик бирликлар ифода этадиган образли умумлашма- ларнинг барбод булишига олиб келади.

Питер Абрахамснинг «Чакмокли йуллар» романи таржима- сида рус санъаткорининг уз тили донуниятидан келиб чикиб, ибо- рани инглизча эквивалентига мос тарзда угиргани узбек таржимо- нини чалгитмаган: у масалага узбек тили меъёри доирасида ёнда- шиб, назарда тутилган компонентни (этик) бирлик сонда ишла- тиш нули билан чалгитувчи говни бартараф этган:

«You’ll lick my shoes, when I’ve done with you», Gert promised - PTh, 269 // Сапоги мне лизать будешь, когда я с табой покон­





чу, - посулил Герт - ТГ, 240 // Хдли этигимни ялатаман, шош- май тур, - деб кол ди Г ерт - ЧЙ, 263.

Аммо А. Фадеевнинг «Ёш гвардия» романи таржимасидан келтирилган лавка таржимасида бу масала адекват хал килинма- ган. Матндаги «Деворларнинг хам кулоги бор» бирикмаси меъё- рий баркарор суз бирикма эмас, бинобарин, унда зарурий маъно ва услубий вазифа зурма-зуракилик билан талкин этилган:

Доверчивость в таких делах может жизни стоить, - времена изменились. К тому же сказано: и стены имеют уши - МГ, 382 И Бундай ишларда хар кимга ишонавериш халокатга олиб ке- лиши мумкин, - замон узгариб кетган. Иннайкейин: деворлар­нинг хам кулоги бор, деган гапни эшитганмисан? - ЁГ, 268.

Маъно ва услубий вазифа жихатларидан мос айрим фразео­логии эквивалентлар лексик таркиб жихатидан бир-бирларидан бир ёки икки компонентга расман тафовут килсаларда, мантикан уларнинг лексик таркиблари уртасида фарк йук. Жумладан, уз- бекча «Кандай шамол учирди?», «Бармок билан санарли» фразео- логизмларининг инглизча эквивалентлари булмиш «What wind blows you here?», «Can be counted on the fingers of one hand» бир- ликлари таркибларидаги компонентлари узбекча бирликларники- дан иккитадан компонентга ортик (you here, of one hand). Ammo бу тафовут мантикий хусусият касб этмайди. Чунки узбекча бир- ликларни талаффуз этганда инглизча воситалар таркибидаги ор- тикда компонентлар хам кузда тутилади, яъни «Кандай шамол учирди?» деганда «Кандай шамол учирди сизни бу ерга?», «Бар­мок билан санарли» деганда «Бир кул (унг кул) бармоклари би­лан санарли» каби лексик таркиблар кузда тутилади. Ёки, узбекча «Алангага ёг куймок» фразеологизми билан унинг инглизча экви­валента «То bring oil to fire» бирлиги таркибларидаги «куймок» ва «to bring» сузларининг бир-бирларига лугавий эквивалент бул- маганлари холда, улар узаро контекстуал уйгун булиб, бир хил харакат ифодаси учун хизмат киладилар: «Алангага ёг келтир- мок» (инглизча) хам «Алангага ёг куймок»дир.

Эквивалентлар орасидаги бундай расмий тафовут таржи- монларни чалгитиб, уларни харфхурлик сари етаклаши, натижада улар аслият таъсирида уз тиллари фразеологизмлари лексик тар- кибларини узгартириб куйишлари, пировардида бирликлар шак- лий узгаришга юз тутиб, зарурий маъно ва услубий вазифани ас- лиймонанд ифода эта олмай колишлари мумкин. Войничнинг «Суна» романи таржималарида рус ва узбек тиллари меъеридан





келиб чикишгина баркарор лисоний воситалар шакл ва мазмун бирлигининг аслиятга мое тарзда канта яратилишини таъминлаган:

But where аге you going to find him? I can count up the satirists of any real talent on the fingers of one hand; and none of them are available - G, 97 // Но где его достать? Я могу по пальцам пе­ресчитать всех скольконибудь талантливых сатириков, но ни один из них не подойдет - Ов, 64 И Бунака одамни кдердан то- пасиз? Озми-купми талантли сатирикларпинг хдммасини бар- мок; билан санаб беришим мумкин, л с к ин битгаси хам ярамай- ди - С, 84.

Бир-бирларига маъно ва услубий вазифа жихдтларидан мое катер фразеологик эквивалентлар лексик таркиб жихатидан бир, гохо икки копонентга фарк киладилар. Бу асосан турли халкдар вакилларининг хаёт вокеа-ходисаларига узига хос тарзда ёнда- шишлари, уз тасаввурлари доирасида фикр юритишлари билан ботлик булиб, купгина нарса ва ходисалар улар лафзида турлича мазмун ва рамзий маъно касб этади. Бундан ташкдри, бир халк уз фразеологизми таркибида хаётида бир хил тушунчани ифода эта- диган кдтор маънодош сузларнинг биридан фойдаланса, иккинчи- си бошкасидан фойдаланиши мумкинки, натижада бир хил маъно ва услубий вазифа ифодаси учун хизмат киладиган икки тил фра­зеологик эквивалентларининг биттадан компонентлари фарк ки- либ цолади. Чунончи, узбеклар ишнинг пухта, режали булиши ло- зимлиги каби тушунчани образли ифодалаш учун тикиш ниятида бичилаётган матонинг етти улчаб, сунгра кесилиши (Етти улчаб, бир кес!) зарурлиги каби муболага асосида вужудга келган барка­рор суз бирикмасидан фойдалансалар, бу уринда инглизлар лаф­зида кулланиладиган фразеологизм таркибидаги сон узбек тили- дат ид е к «етти» эмас, балки «уч »дир (Measure thrice and cut once). Энг огир юмушни инглизлар тасаввурида «от» (То work like а horse), узбеклар назарида «эшак» (Эшакдай ишламок) бажаради. Барчата маълум булган вокса-ходисани ёки ошкор булиб колган сиру асрорни яширишга уринишнинг бехудалиги тушунчасини образли ифода этадиган тожикча фразеологизм таркибидаги таянч компонент «куёш» булса, унинг узбекча эквивалента таркибида­ги мукобили «ой»дир:

Вале офтобро бо доман пушидан мумкин нест - В, I, 94 // Ле- кин ойнн этак билан ёпиб булмайди - В, I, 77.

Таржима жараёнида аслиятдаги лисоний бирликларни мод- дий жихатдан аник акс эттиршпга уринмасдан, уларнинг маъно ва услубий вазифаларини биринчи уринга куйиб, таржима тили-





нинг узига хос воситаларига мурожаат килишгина прагматик адекватликни юзага келтиради. Бинобарин, куйидаги инглизча мисо л ва у нинг русча таржимасида бирор нарса ёки вокеа-ходи- санинг яхши аёнлиги образини «кундуз куни» ёруглиги яратган булса, узбек^а таржимада бу вазифанинг «ойна»га юклатилганли- ги хар кайси тил имкониятидан уринли фойдаланиш натижаси сифатида адекват жарангдорликни юзага келтирган:

It’s as clear as daylight. Pyle knows 1 smoke a few pipes before bed, and doesn’t want to disturb me - QA, 26 // Все ясно, как день. Пайл знает, что перед сном я выкуриваю несколько тру­бок, не хочет меня беспокоить - ТА, 8 // Хамма нарса ойнадек равшан. Пайл ухлаш олдидан бир печа марта трубка чекиб олишимни билади. Мени безовта килгиси келмаётгандир - ЮА, 8.

Маъно ва услубий вазифа жихатларидан ухшаш эквива- лентлардан гохо бир тилдагисининг образ ли л икни юзага келтира- диган таянч компонента иккинчисидагидан бир компонентга кам булиб, фикрни нутк маданияти доирасида ифода этиш масъулия- ти бу ерда хам лир кайси тил меъёрига риоя килиш заруратини тугдиради. Масалан, узбек лар хеч кдчон «Нон хаки» урн ига инг- лизлар сингари «Нон ва туз хаки» (By bread and salt) деб кдсам ичмаганларидек, инглизлар хам «Бировнинг нонини емок ва тузи- ни ичмок» (То eat somebody’s bread and salt) урнига узбеклардек «Бировнинг тузини ичмок» демайдилар. «Яхши куролланмок» хамда «Бировнинг асабига тегмок» тушунчаларининг образли ифо- даси учун ишлатиладиган фразеологизм л арнинг инглиз ва русча вариантлари таркибларидаги компонентлар мивдори хам улар- нинг узбекча эквивалентларидагидан биттадан компонентга кам булиб, таржима тили бирликлари лексик таркибларининг кабул килинган анъанавий тарзда кулланилишигина ифоданинг тил меъёри доирасида талкин этилишига олиб келган:

  1. ... all but me armed to the teeth - Tl, 219 // все, кроме меня, вооружены до самых зубов - ОС, 174 // мендан бошка хамма тиш-тирпогигача куролланган - ХО, 190.

  2. ... and the clumsy tramping backward of inc sentinel outside the door jerred detestbly upon his ears - G, 61 //... а тут еще часо­вой шагал за дверью взад и вперед и своим тяжелым топотом терзал его слух - Ов, 38 // ... бунинг устига каровул эшик оркасида уёкдан-буёкка юрар, огир дупури билан Аргурнинг кулок-миясини еяр эди - С, 50.





Тегишли эквивалент таркибидаги «ортикча» унсур ёнидаги бошка таянч компонент билан бириккан холда, унинг маъносини мантикан тулдиради ва, шу билан бирга, бутун бошли иборанинг тил сохиби нуктаи назаридан пурмантикдилигини юзага келтира- ди. Бундай пайтларда таржимонни уз тилида танлаган эквивалент аборани аслият тили воситасига лексик таркиб ва грамматик шакл жихатларидан мослаб куйиш хавфи кутади. Бундай шаклий узгачалик таржима тилида зарурий мазмунни ифода эта олмайди- ган, ноанъанавиЙ суз бирикмасининг пайдо булишига, ёки ифода- нинг узгача маъно белгиси касб этишига олиб келади. Таржимада прагматик тулаконлиликка эришиш масъулияти эса, таржима ти­лида фикрни нуткий ко лип доирасида баён килишни талаб килади:

Лукерья перешла па шепот: - Все до нитки соблюла - ТД, IV, 44 // Лукерья шивирлаб гапира бошлади: - Ипидан игнасигача асраб утирибман - ТДн, IV, 52.

Баъзан вариантдорлик хам таржимавий мушкулотларни келтириб чикаради. Вариантдорлик тилнинг барча даражаларига хос булиб, у купрок фразеологик бирликлар таркибида купрок учрайди. Фразеологизм компонент лари таркибида кузга ташлана- диган узгачалик одатда иборанинг янгиланишига олиб келмайди, балки уни тилда мавжуд вариантига нисбатан семантик жихатдан янада ахамиятлирок, салмокдоррок килади.

Вариантдорлик ички шакли очик-ойдин кузга ташланиб ту- радиган фразеологизмлар таркибида купрок учрайди: бир хил ку- рилишли хамда маъно ва услубий вазифали фразеологик вариант- лар таркибида узаро якин нарса ва ходисалар номлари кулланила- ди. Бундай фразеологизмлар таржима тилида купинча бир-бирла- рига вариант хисобланиб, таржимада фойдаланиш мумкин булган уз эквивалентларига эга булмайдилар. Башарти мавжуд вариант-? лардан бири таржима тилида унга лексик таркиб жихатидан мос эквивалентига эга булса, иккинчиси ундан бир, гохо икки компо- нентга фарк килади. Масалан, агар русча «Цыплят по осени счи­тают», «Кур по осени считают» фразеологик бирликларининг би- ринчиси узбекча эквивалента булмиш «Жужани кузда санайди- лар» иборасига хам мазмун, хам услубий вазифа жихатларидан туда мос келса, иккинчиси ундан бир (кур

жужа) компонентга тафовут килади.

Таржима жараёнида она тили фразеологик бирлиги таянч компонентининг бошка синоними ёки вазифавий унга якин бирор суз билан алмаштирилиши фразеологизмнинг максадга мувофик





бул маган тарздаги узгаришига олиб келиши мумкин. Бу фразео­логии: бирлик таъсирчанлигининг сусайишига сабаб булади. Чун- ки узгача лексик таркибли суз бирикмаси куп холларда китобхон- лар томон и дан муайян маъно ва услубий вазифага зга анъанавий образли фразеологизм сифатида кабул килинмайди. Масалан, М, Шолоховнинг «Очилган курик» романи таржи.масида аслиятда кулланилган «Кур по осени считают» фразеологии бирлиги тар- кибидаги «кур» компонентининг айнан «товуклар» шаклида сак- лаб колинмасдан, иборанинг таржима тилидаги мавжуд эквива­лента га м ослаб «Жужани кузда санайдилар» тарзида талкин ки- линиши табиий жарангдорликни юзага келтирган, чунки узбекча фразеологизм вариантдорликка йул куя олмайди:

У меня еще по л год а впереди, а кур по осени считают - ПЦ, II, i 70 // Менинг бу ёкда хали ярим йил вактим бор, жужани куз­да санайдилар - OK, II, 199.

Сохла фразсологик эквивалснтлар ва таржима. Лексик тар- киб жихатидан бир-бирларига мос икки тил фразеологик бирлик- лари гох,о маъно в а услубий вазифа жихдтларидан фарк кил ад и- лар. Бу хол хар бир халкнинг моддий хаётида учраб ва юз бериб турадиган нарса ва вокеа-ходисаларга мустакил, у зга тиллар таъ- сири ва тазъйикисиз ёндашиши, бахо бериши билан изохланади. Шунга кура, халкларнинг хаёт тарзи хамда мулохаза ва мушоха- даларида айрим номуштаракликлар, тафовутлар намоён булиб ту- радики, ушбу омиллар уларнинг она тили захираларидан фойда- ланишларида хам купрок кузга ташланади. Муайян халк вакилла- ри муайян харакат, муомала-муносабат ва юриш-туришда бнр хислат ва хусусиятни кура олсалар, ушбу жихатларга бошка халк фарзандлари мутлакр узгача бахо берадилар. Натижада муайян халк вакиллари томонидан маълум нарса ёки вокеа-ходиса мажо- зий бахо объекти булга ни да бир тушунчани ифодаласа, у зга халк фарзандлари лафзида у булакча бахо касб эз ади, окибатда лексик таркиб жихатидан бир-бирларига мос икки тил фразеологик бир- ликлари хар хил маъно ва услубий вазифалар ифодаси учун хиз- мат килади. Чунончи, инглизча «As firm as a rock» компаратив фразеологик бирлиги пулатдай мустахкам, йулдан оздириб бул- майдиган, алдовга учмайдиган кишиларга нисбатан мажозий кул- ланилса, унга лексик таркиб жихатидан айнан ухшаш узбекча «Тошдай каттик» компаратив фразеологик бирлиги бирор пред- метнинг ортик даражада каттиклигини хамда бирор шахсиинг ута хасислигини образли ифода этади. Ёки, инглизча «То move (stir)





somebody’s blood» фразеологизмы бирор кишида муайян вокеа- ходисага нисбатан завк, хавас, иштиёк уйготишпи, унга моддий жихатдан ухшаш узбекча «Бировнинг конини кузгамок» бирик- маси эса бирор шахснинг жигига тегиш ёки уни тахкирлаш нати- жасида жахлини кузгашни англатади.

Лексик таркиб жихатидан ухшаш бундай фразеологик бир- ликларнинг маънолари баъзан бир-бирлариникига карама-карши булади. Масалан, инглизча «То have something at one’s tongue’s end» фразеологизмы бирор нарсани ёддан билишни, уни бажони- дил сузлаб беришга тайёр эканликни англатса, узбекча «(Бирор нарса) тилининг учида булмок (турмок)» инсоннинг билган би­рор гапини ёдидан чикариб куйиб, эслашга уриниб, хеч хотирлай олмай турган холатини билдиради. Ёки, русча «Длинный язык» фразеологик бирлиги сергап, эзма, ортик даражада куп гапиради- ган шахсни тасвирласа, унинг моддий жихатдан ухшаш узбекча сохта эквиваленти «Тили узун» узининг бенуксон фаолияти ту- файли тили кисикдик хис килмасдан, истаганини бемалол гапи- риб юраверадиган шахсга нисбатан айтилади. Шуиинг учун хам таржимада уларнинг бирини иккинчиси воситасида угириш, маъ­нолари тугри келмаслиги туфайли, ноадекватликка олиб келади. Н. Островскийнинг «Пулат кдндай тобланди» романи таржимаси- да шундай холатнинг гувохи буламиз: аслиятда уз салбий хисла- тини тан олган тили узун персонаж таржимада ишчан, тиришкок, шу туфайли уз фикрини бемалол баён этаверадиган шахсга ай- ланиб колган:

У меня длинный язык... Эх, сколько раз я неприятности имел за свой язык - КЗС, 112// Менинг тилим узун... Эй, неча мар­та мен тилимдан тугилмаганман - ПКТ, 100.

Бу хил сохта эквивалентларнинг айрим таржимонларни чалгитиб, уларнинг аслиятда мужассамлашган маъно ва услубий вазифани узгача талкин этиб куйишларига олиб келишини яна бир мисолда куришимиз мумкин. Дархакикат, «Гекльберри Фин- ниш бошидан ксчирганлари» (М. Гвен) романидан келтирилган ушбу мисол ва унинг русча таржимаси таркибларида «бирор иш- да иштирок этишдан бош тортмок», «уз буйнидан жавобгарликни сокит килмок» маъноларини англатадиган «То wash one’s hands» ва «Умыть руки» бирликлари асарнинг 1940 йилдаги ва ундан ке- йинги - иккинчи узбекча таржимасида моддий жихатдан ухшаш сохта эквиваленти оркали талкин этилиб, асл нусхада мужассам­лашган маъно урнига «бирор кишидан ихлоси кайтиб, унга ишон-





май куйиб, уни диккатэътиборидан сокит килмок» тушунчаси хо- сил булган эди: аслият ва унинг русча таржимасида доктор узи- нинг икки муттахамнинг найранглари хакида халойикни ва мар- хумнинг кизларини огохлантираётгани, шу йул билан уз буйнида- ги масъулиятдан кутилаётгани накида сузласа, узбекча таржимага мувофик, у, хаммадан ихлоси кайтиб, барчани уз диккат-эътибо- ридан сокит килмокчи булади:

All right; 1 wash my hands of the matter. But I warn you all that a time’s coming when you’re going to feel sick whenever you think of this day - A HF, 420 // Хорошо, тогда я умываю руки. Но предупреждаю всех: придет время, когда вам тошно будет вспомнить про этот день - ПГФ, 429 // Яхши булмаса! Агар шундай буладиган булса, мен кулимни ювиб култигимга ура- ман . Аммо сизларга айтадиган бир гапим бор: бир кун кела- дики, бу килмишингизга каттик пушаймон буласиз ва килган ишингизни эслашнинг узидаёк хушингиз кетиб колади - ГФБК, 11-нашр, 133 б.

Аммо асарнинг 1960 йилда нашр килинган таржимасида Одил Рахимий олдинги таржимада йул куйган хатосини тузатади: бирликни тасвирий йул билан угириб, ифода образлилигини кур- бон килган булса-да, харкалай унинг маъносини тугри талкин эт- ган.

  1. 1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   25


написать администратору сайта