Главная страница

Мусаев Кудрат Гаржима назарияси асослари


Скачать 457.14 Kb.
НазваниеМусаев Кудрат Гаржима назарияси асослари
Дата26.05.2022
Размер457.14 Kb.
Формат файлаdocx
Имя файлаmusaev_k_udrat_tarzhima_nazariyasi_asoslari.docx
ТипДокументы
#550124
страница21 из 25
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25
лининг узидай сакланишигина табиий жарангдорликни юзага келтиради:

Oh, you and me, we’re cat and dog. But thanks for the sympathy - QA, 193 // Э, мы с вами всегда будем жить, как кошка с соба­кой. Но спасибо, что посочувствовали - ТА, 180 // Э, сиз би­лан биз доимо ит-мушук булиб яшаймиз. Аммо хамдард бул- ганингиз учуй рахмат - ЮА, 202.

«Яхшини ёмондан фаркламок» маъносининг образли ифо- даси учун узбек тилида «Оку корани ажратмок (фаркламок)» бир­лиги ишлатиладики, унинг «Вафо» (Ф. Ниёзий) романида кулла- нилган «Сафсд чию сиёх чй, фарк кардан» эквивалента курилиш жихатидан узгачарок булиб, таржимоннинг уз масъулиятига ижо- дий муносабатда булишигина иборани узбек тилига аслиятдаги бирикма курилишига мослаб «Ок нима-ю, кора нима, фаркламок» тарзида талкин этиб куйишдан сакдаб колган:

Мая то ин вакт сафед чию сиёх чй, фарк вакарда гашта будам

- В, I, 210 // Мен шу вакггача оку коранинг фаркига бормай юрардим ■ В, I, 182.

Аммо «Вафо» (Ф. Ниёзий) романида Юнус бобо мусобака- ни Мамаражабга ютказиб куйгани учун укинастган Зсбига наси- хат килар экан, у уз нуткида «Осмон омада ба замин начаспи- дааст» фразеологизмидан фойдаланади. Бирликнинг таржимада узбек тилидаги «Осмон узилиб ерга тушибдими?» эквивалента билан алмаштирилмасдан, лсксик таркиб ва курилиш жихатлари- дан аслиятдаги бирликка якинлаштириб «Осмон ерга тушмапта- ку» тарзида хижжалаб угирилиши атайлаб яратилган образли ифо- данинг ноадекват талкинига олиб келган. Хосил булган бирикма узбекча бирликнинг бузук куриниши булиб, табиий жаранглама- ганлиги учун хам жозибадорлик касб эта олмаган:

Эх, духтарам, хсч вокеа нест. Осмон омада ба замин начаспи- дааст. Хайр, мусобакаро бурда бошад бурдааст... - В, I, 298 // Эх, хечкиси йук. Осмон ерга тушмапти-ку. Майли, мусобака- да ютса, ютибди-да - В, I, 252.

Таржима тилининг жумла тузиш меъёрига риоя килмасдан, аслиятдаги жумла курилишини уз тилида саклашга харакат ки- лиш хам таржима тили ифодасининг номеъёрий шакл касб эти- шига олиб келади. А. М. Горькийнинг «Артамоновлар иши» аса-





рида хикоя килинишича, Носков талаб килган уггиз беш сумни бериб, Яков ундан тез узоклашар экан, «... но думает, что я его боюсь» (ДА, 636) дейди. Ифода узбек тилида жумла тузиш меъё- ри талаб килганидек «У мени узидан куркади, деб уйлайди» шак- лида эмас, балки русча жумла тузиш коидасига хос тарзда «У уйлайдики, мен ундан куркаман» (АИ, 443) деб таржима килин- ган экан, бу шакл узбек тили маданияти талабига мос келмайди.

Бир-бирларига купрок лугавий, го\о вазифавий-матний ан­тоним сузлардан ташкил топтан саволларнинг узбек тилида одат- да иккала компонентлари хам «-ми» сурок кушимчасини кабул Этади. Тожик тилида бундай саволларнинг иккинчи компонентла- ¿рига, гохо бир^инчи компонентларига хам, кеч кандай кушимча кушилмайди. Уз-узидан маълумки, таржима жараёнида узбекча : ифодаларнинг тожикча суроклар курилишига ухшаб колиши уз­бекча воситаларга номеъёрий шакл бергани холда, уларни мада- ний охангдан махрум этади. «Вафо» (Ф. Ниёзий) романи персона- жининг таржимада уз фикрини «ростданми ё (ёки) хазилми?» тарзида баён этиш урнига, тожикча «аз рости ё хазил?» (В, I, 20) ифода воситасига якин килиб «ростданми ё хазил?» (В, I, 17) тар­зида баён эти ши хам, я на шу асарда кулланилган «Шер ё гурба?» (В, I, 321) фразеологизмининг узбекча мукобил варианта «Бури- ми ё тулкими?» тарзида угирилмасдан, «Бурими ё тулки?» (В, I, . 283) шаклида берилиши хам узбек тили ифода воситалари мсъё- рининг бузилишига олиб келган.

Узбек тили меъёрига мувофик, гохо бир-бирларига кон- текстуал антоним сузлардан иборат саволларнинг иккинчи ком­понента назарда тутилса-да, моддий акс этмайди. Бу тамойил- ^нинг назардан сокит килиниши хам таржима тили софлигига пу- ;тур отказа ди. Масалан, «Ёшлигимиз тонги» (С. Улугзода) киссаси персонажи хавфли жойга кириб кетган уртогидан хавотир олиб, ¿уни: «Нишон, хой Нишон! Ту зинда хастй ё не?» (СЦМ, 294) деб 'чакирган экан, унинг нуткидаги «Зинда хасти ё не?» саволининг гзбек тили фикр баён килиш меъёрига асосан «тирикмисан?» тар- ида талкин этилмасдан, леке и к таркиб ва шакл жихатларидан то- жикча саволга ухшаб колиши ифоданинг меъёрий талкинига олиб кел маган:

Нишон! \ой Нишон! Тирикмисан еки йукми?- ЁТ, 293.

Кайд этиш лозимки, иккинчи компонента назарда тутилса- Да, моддий акс этмайдиган ифода воситалари узбек жонли нутки- Да тез-тез учраб туради. Айни тамойилнинг бузилиши, яъни на-





зарда тутилган компонентларнинг х,ам нутк таркибида иштирок этиши эса фикр баён килиш меъёрининг бузилишига олиб кела- ди. Масалан, тожиклар гохо кунгилдагидай натижа беришига ту- ла ишончлари булмаган бирор ишни «Таваккал ба худо!» (СЦМ, 145) деб бош ласал ар, узбек л ар учун «Таваккал!» сузининг узи ки- фэя килади. Таржимадаги «Таваккал худога!» (ЁТ, 136) бирикма- си эса гайритабиий эшитилади.

Айрим бирликлар таркибларида жонли адабий нутк меъёри сифатида кабул килинган иктисод тамойилининг бузилиши ку- пинча услубий гализликка сабаб буладиган тавтология ходисаси- га олиб келади. Ф. Ниёзийнинг «Вафо» романида кулланилган «На сих сузаду, на кабоб» фразсологизмининг иктисод тамойили асосида яратилганлиги ва бу меъёрий ифодага муаллиф томони- дан путур етказилмаганлиги ифоданинг охангдорлигини таъмин- лаган булса, унинг узбекча таржимадаги эквивалента таркибида эслатилган тамойил бузилиб, тавтологияга йул куйилган: ибора таркибидаги «куй мае ин» сузининг такрорланиши таржима оханг- дорлигига халал етказган:

Одил Саркор аз ин арзи мудири анбор, ки аз руй маколи «на сих сузаду, на кабоб» ran мезад, гох ришканд мекард, гох аса- бонй гашта, безобита мешуд - В, II, 150 // Одил Саркор омбор мудирининг «Сих хам куймасин, кабоб хам куймасин» тарзи- да арз килишидан гох тишини гижирлатиб, гох асабий булиб, безовталанарди - В, II, 114.

Муайян фикрни ифодалаш учун халклар уз тасаввурлари ва нуктаи назарларидан келиб чикканлари холда, турлича семанти- кали компонентлар бирикувидан иборат бирикмалар яратадилар- ки, таржима жараёнида бундай, меъёр сифатида тан олинадиган компонентлар уюшмасидан фойдаланишгина вазифавий адекват- ликни юзага келтиради. Масалан, дойра шаклида уралиб ётган илон руслар кузига тугунга ухшаб куринса (лежит, свернувшись в узел), узбекларга кулча шаклини эслатади. А. М. Горькийнинг «Лочин куши кушиги» асари таржимасида мазкур фикр баён ки­лиш меъёрини назарда тутишгина харфхурликни бартараф этган:

Высоко в горы вполз уж и лег там в сыром ущелье, свернув­шись в узел и глядя в море - ПС, 44 // Сарик илон тогнинг юкорисига чикиб бир зах унгурга кирди-да, кулча булиб олиб, денгизга караб ётди - ЛСД, 90.

Таржима тили тарихий тараккиёти натижасида пайдо бу­либ, меъёрийлик касб этган воситаларни танлаб ишлата билмас-





лик таржима амалиётида вазифавий уйгунликни таъминлай ол- маиди. Бировни каттик жазоламокчи булган узбек одатда унинг гуштини киймалаяжагини, рус кишиси эса гунохкорнинг гушти- ни киймалао, ундан котлет тайёрлаяжагини айтиб удагайлайди. Аммо куйидаги мисол таржимасида, рус тилидагидек, персонаж «гуштидан котлет килиниши» кенг китобхон оммасининг матнни тушунишини хам мушкуллаштирган, Котлетдай хуштам таом ижобий мазмун тимсоли булибгина жонланиши мумкин:

Уносите ноги, некрещенные дети, а то я из вас котлеты сде­лаю - КЗС, 117// Иуколинг бу ердан, динсиз махлуклар. Бул- маса, гуштингизни котлет киламан - ПК'Г, 104.

Узбеклар бирор нарса айтишга хозирланганларида тожик- лар сингари лабларини хам, инглизлар сингари огизларини хам очмайдилар, балки «огиз жуфтлайдилар». Бинобарин, куйидаги мисолларнинг биринчиси таржимасида узбек тили меъёрига риоя килинмаганлиги харфхурликни юзага келтирган булса, иккинчи- сида мавжуд имкониятдан уринли фойдаланиш вазифавий адек- ватликни таъмин этган:

  1. Май лаб ба шикоят кушодам - СЧМ, 266 // Men шикоятга лаб очдим-ЁТ, 267.

  2. Jo raised her head and opened her mouth to speak to him. Lois shook her head - WU, 23 // Джо подняла голову, собираясь что-то сказать, но Лоис отрицательно покачала головой - ВМУ, 19 // Джо унга бир нима демокчи булиб, отиз жуфтла- ган эди хамки, Лоис «ипдама» дегандек бошини сарак-сарак килди - КД, 20.

Тургун хусусиятга эга булмаган оддий коммуникатив тас- вир хам куп холларда тип меъёри бобида жиддий эътибор талаб этади. Эркин маънодаги сузлар воситасида баён этилаётган му- айян гасвир таркибидаги унсурлар хамма вакт хам бир-бирларига лугавий эквивалент булавсрмасдан, гохо контекстуал мос кслади- ларки, бу хар кайси тилнинг тарихий тараккиёти жараёнида шакл- ланган, кабул этилган меъёрлари сифатида гавдаланади, Р. Кип- лингнинг «Маугли» асарида Акеланинг кариган чогидаги ахволи тасвирланган экан, инглиз тилида унинг ковургалари буртиб чик- кан( рус тилида - куриниб, узбек тилида эса - саналиб колган булса, Мартин (Ж. Лондон. «Мартин Иден») Руфнинг у билан бирга булишга майли бор-йуклиги хакидаги жавобни «уз огзи- дан» эшитмокчи эканлигини айтадики, инглиз ва рус тилларидаги





«лаб» (lips - губы)нинг куплик шаклига узбекча таржимада «огиз» контексту ал эквивалент булган:

  1. Akela turned from grey to milky white with pure age; his ribs stuck out - Mow, 106 fl Акела из седого стал молочно-белым, похудел от старости так, что видны были рёбра - Мауг, 141 // Акела ок тусини узгартириб, саргиш-ок рангга кирди, кари- лик окибатида шу кадар озиб-тузиб кетган эдики, ковургала- ри саналиб колганди - Мауг, 179.

  2. «I want to have it from your own lips», he said to her - ME, 348 // Я хочу слышать это из ваших уст, - сказал он ей - МИ, 287 // Мен сизнинг уз огзингиздан эшитмокчиман, - дсди у кизга -МИ, 357.

Маълумки, у ёки бу нарсани аташда халклар асосан шу нар- санинг хусусияти, шакли, мазаси, утайдиган вазифаси каби катор жихатларини хисобга оладилар. Бу жараёнга хар кайси халкнинг мустакил равишда ёндашиши туфайли нарса коми турли тиллар- да турлича ссмантикали сузлар ёки суз бирикмаларидан ташкил топган булади. Масалан, чунтак румолчасини руслар, унинг Рос­сия шароитида утайдиган асосий вазифасига нисбат бериб, «но­совой платок» (бурун румолчаси) десалар, инглиз ва узбеклар «кул румолча» (инглизча: handkerchief) деб атайдилар ёки узбек­лар яна оддийгина килиб «румолча» деб куя коладилар. Ёки, рус­ла «пол бутылки» (ярим бутилка) сузи жонли нуткда ярим литр арокни билдирса, бу тушунча узбек тилида «яримта» сузи оркали ифода этилади. Адекват таржима яратиш масъулияти хар кайси тил тараккиёти жараёнида юзага келган бундай фикр баён килиш меъёрларидан уринли фойдаланишни такозо этар экан, А. М. Горь- кийнинг «Тубанликда» пьессаси персонажининг таржимада уз сухбатдошита «яримта» урнига «ярим бутилка» олиб бермокчи булиши фикрнинг тализ баёнига олиб келган:

Хочешь - пол бутылки поставлю? - НД, 122 // Ярим бутилка олиб бераман, ичасанми? - Т, 376.

Хар бир тилда турли-туман вазифаларни, чунончи, расмий ёки самимий истак, тилак, олкиш кабиларни ифода этадиган ка­гор туртун хусусиятли нутк бслгилари мавжуд булиб, таржима жараёнида уларни эквивалент ёки мукобил вариантлари ёрдамида угирмаслик хам фикрнинг номеъёрий, дагал баёнига олиб келади. Таржима амалиётида баъзан кузатилишидек, таржима тилида эк- вивалентлари булмаган бундай бирликларнинг мукобил вариант- ларига мурожаат килмасдан, уларнинг вазифаларини сузма-суз





таржима ердамида тиклашга уриниш деярли хеч кандай самара бермайди. Чунки бу бирликлар узлари мансуб булган тилларнинг асосан образлиликдан холи булган мухим нуткий белгиларилир- ки, назарда тутилган вазифаларни улар уз шакл ва лексик таркиб- лари воситасидагина вужудга келтира олганлари холда, бу шакл ва лексик таркиблар бошка тилларда зарурий услубий самарадор- лик ярата олмайди. Масалан, «мархамат» маъносининг самимий ва хиссий-тасвирий ифодаси учун узбек тили да «бош устига», то- жик тилида «куз остига» (ба чашм) нуткий белгилар кулланила- дики, куйидаги мисол таржимасида уларнинг бир-бирини вазифа- вий алмаштиришигина вазифавий адекватликни юзага келтирган булса:

  • Ин хел бошад, бо нагз. Барой дидан меоем.

  • Ба чашм - В, I, 72.

  • Ундай булса, яна яхши, кургани борамиз.

  • Бош устига- В, I, 72.

«Чоликуши» (Рашод Нури Гунтекин) романида кулланилган «Al­lah yolunu o£Ík etsin?» бирлиги узбек тилига харфхурларча уги- рилган: бирор жойга кузатиб куяётган кишисига узбеклар турк- лар сингари «Худо йулингни очик килсин» дсмайдилар, балки «Ок йул» тилаб коладилар:

Benim Kuzenime «Heidi, Allah yolunu o^ik etsin, evdekilere se- lam» diye aptal-aptal kapidan ^iktigimi go rance herseyi anliyacak

  • Q, 45 // Буламга: «Бор энди, худо йулингни очик килсин, уй- дагиларга салом айт», деб апил-тапил эшикдан чикиб кетсам, сирни тушуниб колади - Чол, 52.

Туркча «Allah senden razi olsun» (С, 183) бирикмасининг «Худо хайрингни берсин» мукобил варианта оркдли угирилмас- дан, сузма-суз «Худо сендан рози булсин» (Чол, 222) тарзида уги- рилиши аслият вазифасини яратиб бера олмаган булса, «хор- манг!» вазифасини акс эттирадиган русча «Бог в помощь!» бир- лигининг «худо мадад берсин!» тарзида харфхурларча таржима килиниши эса, ифодага узгача маъно бахш эттан. Аникроги, ифо- да учрашилганда айтиладиган самимий олкиш вазифасидан мах- рум булиб, персонажнинг сухбатдошига билдирган яхши истаги- га айланиб колган:

Бог в помощь, дядя. С праздником - БПО, 123 // Худо мадад берсин, амаки. Байрамингиз кутлуг булсин - ОКБЕ, 103.





■it Бирликларнинг камров имкониятларини, ихтисослашиш ху- сусиятларини хисобга олишнинг хам фикрнинг адабий тил меъё- ри доирасида баён этилишида ахампяти катта. Купинча таржима тили бирликлари узларининг аслиятдаги экви валентлари маъно ва вазифаларини катор холларда коплай оладилар-у, айрим кон- текстларда, камровларнинг торлиги ёки катьий ихтисослашган- ликлари туфайли, акс эттира олмайдилар. Масалан, узбек тилида узунлик, масофа улчовларини англатадиган сузларнинг микдори анчагина булиб, бу сузлар хамма вахт ихтисослашган холда кул- ланилади. «Чакирим», «километр», «тош» сузлари масофа тушун- часини англатсалар, ran кийим-бош материаллари улчови хакида кетганда «сантиметр», «газ», «метр» сузларидан фойдаланилади, Масалан, аксарият холларда масофа тушунчасини англатадиган «верста» сузи А. М. Горькийнинг «Артамоновлар иши» асарида кийимлик материали номига бирикиб, персонажнинг жуда куп мато тукиганини англатиб келган. Узбек тилида эса мазкур воси- та масофа улчовини англатганда, уни «чакирим» сузи алмаштира- ди. Аммо куйида «верст» сузи узи учун нотабиий вазифада кул- ланилган экан, унинг таржимон томонидан «чакирим» сузи воси- тасида угирилишини узбек тили меъёри кабул кила олмаган;

Версты полотен наткал - ДА, 566 // Куп чакирим сурн туки- дим - АИ, 265.

Хар бир миллий тил ифода воситаларининг хаётий куза- тишлар асосида вужудга келиши туфайли турли тиллар бирлик- ларининг куп холларда моддий жихатдан бир-бирларига ухшаши маълум ходиса. Аммо хар кайси тилнинг мустакил тараккиёт йу- лини босиб утиши баъзан бирликларнинг курилиш жихатдан фарк килиб колишларига олиб келади. «Бир лахзада» маъносининг бадиий ифодаси учун турк ва узбек тилларида бир лахзалик куз харакати танланган экан, турклар «кузларини юмиб очсалар», уз- беклар, аксинча, «очиб юмадилар»:

Goz yumup афп?ауа kadar ge?er - Q, 80 // Куз очиб юмгунча утиб кетади - Чол, 94,

Миллий тиллар факат узларининг ички имкониятлари хисо- бигагина эмас, балки узга тиллар таъсирида хам мунтазам равиш- да бойиб борар эканлар, бу жараён узга тиллар лексик-фразеоло- гик бирликларининг она тилига, купгина усуллар катори, калька хамда транслитерация йуллари воситасида кабул килинишини хам такозо этади. Зеро, бу усуллар миллий тиллар бойишининг



*• . '

синалган, сермахсул йулларидан хисобланади. Муваффакиятли . калька хдмда транслитерация натижасида таржима тилида пайдо булган бирикмалар куп коллар да фикр баён килишнинг зарурий воситалари сифатида тилнинг лугат таркибидан мустахкам урин оладиларки, уларнинг тилга кириб келган шаклларида нуткда кулланилиши тил меъёрининг хазм даражасига айланади. Тур- гунлик касб этган бундай шакл ва лексик таркибли бирликнинг асоссиз таркибий бузилишга учраши ёки узгартирилиши унинг номеъерий шакл кабул килишига олиб келадики, бу таржима ти- лига гайритабиий оханг бахш этади. Масалан, «Аввал таом, баъ- даз калом» бирлиги тожик тилидан хеч кандай узгаришсиз кириб келиб, узбек тили лугат таркибидан мустахкам урин олганлиги учун, у таржимада тожикча матн таркибида кулланилган «Аввал таом, баъдаз калом»нинг вариантлари булмиш «Аввал таом, баъд калом», «Аввал таом, вонгах калом» бирликларини хам алмашти- ради. «Вафо» (Ф. Ниёзий) романининг биринчи китоби таржима- сида айни жихатнинг хисобга олинганлиги фикрнинг меъёрий ифодасини таъминлаган булса:

Биёед, хурок хунук нашавад, чуноне ки дар байни мардуми uiyMQ мегуяид: «Аввал таом, вонгах калом» - В, I, 13 // Кс- линг, овкат совиб колмасин. Ахир халкингиз уртасида «Аввал таом, баъдаз калом» деган ran бор-ку - В, I, 10.

асарнинг иккинчи китобини угиришда таржимонлар (Барот Бой- кобилов ва Сами Рахим) бирликнинг ажралмас кисми булмиш «баъдаз» компонентами кенг оммага тушунарли эмас, деб хисоб- лаб, уни узбекча лугавий эквивалента (кейин) билан алмаштир- ганлари холда, бирликни узига хос, меъёр сифатида кабул килин- ган шаклдан махрум этганлар:

Не, раис, аввал таом, баъд калом - В, II, 155 // Йук, раис, аввал таом, кейин калом - В, II, 155.

«Тинч Дон» романида бой-фабрикантларнинг кайфу сафо- да, бечора солдатларнинг эса афгор ахволда хаёт кечиришларини бадиий-таъсирчан тарзда ифода этадиган «Хвабрыкант горилку пье, солдат вошку бье» (ТД, I, 369) ибораси яратилган булиб, у узининг мантикий асослилиги, кисмларининг хамоханглиги, кис- каси, тил лугат таркибининг ажралмас кисми хисобланмиш хар кандай мантикли ва охангдор тургун иборага хос хислатларнинг барчасига эга эканлиги билан гоят табиий жаранглайдики, унинг нуткда мукимлик касб этиб, бировларнинг кайфу сафода, бошка бировларнинг эса афгорликда турмуш кечиришларини образли





ифода этадиган умумхалк бойлигига айланишига тупа асос бор. Унинг калькаси булмиш «фабрикачи арок отади, солдат битлаб ётади» (ТДн, I, 457) бирикмасида х,ам аслиятдаги воситага хос хислатларнинг барчаси мужассам булганлиги учун унинг хам тилга сингиб, эслатилган маъно ва вазифани меъёрий тарзда ифо­да этадиган образли тургун бирикмага айланиши аник.

Тожикча «Худаш нестро кадраш нест» бирлигининг узбек тил и да «Узи йукнинг кузи йук» эквиваленти булишига карамас- дан, «Вафо» (Ф. Ниёзий) романи таржимонлари уни «Узи йук­нинг кадри йук» тарзида моддий жихатдан аник калька килган- лар. Яратилган бирикма эса тилда мавжуд булган бирлик (Узи йукнинг кузи йук) асосида, яъни унга курилиш хамда деярли бар- ча компонентларининг мазмунан мослиги, бундам ташкари узи- нинг охангдорлиги хамда мантикий асослилиги туфайли табиий жаранглагани холда, кулокка узбекча бирликнинг вариантидай эшитилади:


Ма, Шокирнон, писарам, худат хон. Худаш пестро кадраш хам нест мегуянд, рост аст - В, I, 207 // Ма, Шокиржон, углим, узинг уки. Узи йукнинг кадри йук, деганлари рост ran экан - В, I, 178.


Аммо таржима тилида баъзи компонентлари фарк килади- ган эквивалентлари булган асл нусха бирликларини хамма вакт хам моддий жихатдан аник угиравериб булмайди. Моддий жихат- дан аник таржима натижасида хосил булган бирикма баъзан тар­жима тилидаги бирликнинг бузиб кулланилган шаклидай туюли- ши мумкинки, бунд ай холда бирикма умумхалк тили меъёри да- ражасида булмасдан, зарурий маъно ва услубий самарадорликни ярата олмайди. Масалан, узбек тилида «Чучкадан бир тук» бир­лигининг мавжудлиги куйидаги мисол таржимасидаги «Ёмон ит- дан жуда булмаганда бир сиким жун хам харна» бирикмасининг табиий ва адекват жаранглашига халал берган. Таржимадаги ифо­да мазкур узбекча иборанинг бузу к шаклидай кузга гашланади:

Ну что же, сказал Семён Михайлович, с паршивой собаки хоть шерсти клок... - ХМ, Ш, 342 // Хуп, майли энди, деди Семён Михайлович, ёмон итдан жуда булмаганда бир сиким жун хам харна... -- СС, III, 425.


Икки тил фразеологик эквивалентларининг биттадан вази-


фавий мос компонентлари бир-бирларига якин тушунчаларни


II


ифода этсалар, таржимада эквивалентларни бир-бири билан ал-


ма1нтирмасдан, аслиятдаги бирликни моддий жихатдан аник угир-





ганда хам таржима тилидаги охангдор бирликнинг бузук шакли- ни эслатувчи бирикма х.осил буладики, у узининг гайритабиий лексик таркиби б ил ан кулокка номеъерий эшитилади. «Вафо» ро- манида «жуда тез» маъносининг образли ифодаси учун кулланил- ган «Мокуи бофанда барин» фразеологизми «бофанда» (тукувчи) компонентининг узбскча фразеологизм (Бузчининг мокисидай) таркибидаги «бузчи» компонентидан лугавий фарк кдииши то- жикча бирликнинг моддий жихатдан аник таржимасининг равон жарангламаганлигига сабаб булади:


Дастони онх.о, мокуи б


анда барин, беором аз як шохаи ни-


холи пахта ба шохаи дигари вай дароз туда, ангуштони час-
понашон косачаи гузахои шукуфтаро аз пахтай нукравор холи
мекарданд - В, I, 263 // Уларнинг куллари тукувчининг моки-



сидай тинимсиз харакат килар, нозик бармоклар у шохдан-бу
шохга эгилиб, чамандай очилган юлдуз чанокларидаги момик
толаларни олиб этакка солар эд и - В, I, 225.



Аслият ва таржима тилларидаги айрим фразеологии эквива- лентлар бир-бирларидан таркибларида узлари мансуб булган халк- лар турмуш тушунчаларини акс эттирадиган компонентлари мав- жудлиги билан фарк киладилар. Баъзи таржимонлар амалий фао- лиятларида айни эквивалентларни узаро алмаштиришнинг асл нусхани миллийлаштириб куйишидан куркиб, аслият тили бирли- ги таркибидаги миллий хусусиятли компонентни узича саклаб ко- ладилар. Окибатда муаллиф назарда тутган маъно ва услубий са- марадорлик юзага келмайди, бирлик заминида ётган образли умумлашма, мантикий хулоса таржимада тикланмай колади. Чун- ки узи мансуб булган халк турмуш тушунчасини акс эттирадиган суз маъносининг таржима тили вакиллари учун яхши тушунарли булмаганлиги ёки тушунарли булса-да, кундалик хаётларида кенг куламда ишлатилмаслиги таржимада хатоликларга йул куйили- шига олиб келиши мумкин. Чунончи, куйидаги мисол таржима- сидаги «Кисель ейман деб» бирикмасининг тургун бирлик сифа- тида мажозий кулланишига узбек тили меъсри йул куя о л мае лиги туфайли, аслиятда мужассамлашган маъно ва услубий самарадор- лик яралмай колган:

И я не поеду. Очень нужно тащиться за пятьдесят верст ки­селя есть - ОД, 502 // Мен хам бормаймая. Кисель ейман деб эллик чакирим ерга судралиб боришнинг нима кераги бор - ОБ, 57.


А. П. Чеховнинг «Сахро» хикояси таржимасида эса «(ез­дить) киселя хлебать» бирлигининг «халим егани (бормок)» экви-





валенти ёрдамида угирилишига узбек тили меъёри йул куя олга- ни туфайли ифода адекват жаранглаган: узбек таоми «калим» хам бирлик таркибида русча «кисель» каби ёкимли таом вазифасини угайди. «Кисел»нинг «калим» билан алмаштирилиши муаллиф матнига узбекона миллий хусусият бахш этилишига олиб келма- ган, чунки «халим» - «палов», «норин», «беш бармок» каби бир- гина узбек халкининг эмас, балки бутун У рта Осиё халкларининг ифтихор таомлари сингари кузга ташланмайди:

И вернулся бы. Все равно попусту едешь, за семь верст киселя хлебать - Изб. С, 109 И Кайтганинг хам тузук эди. Бари бир етти чакирим жойга халим егани боргандек овора булиб ке- тастибсан - Тан. А, I, 398.

Бирор шахсдан ранжиб, ундан абадий юз угиришга ахд
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25


написать администратору сайта