Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия). Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство

• Название: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство
• Дата: 30.04.2023
• Размер: 0.7 Mb.
• Имя файла: Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия).docx
• Тип: Практикум; #1099350
• страница: 73 из 91

Тайп-тайпанчу уьйрашца йозаелла йолу чолхе предложенеш синтаксически а, пунктуационни а къастор

Синтаксически а, пунктуационни а къасторан план

1. 
   Аларан Iалашонца йоьзна предложенин кеп.
   
2. 
   Чолхечу предложенин хIоттамехь йолу цхьалхе предложе- неш, церан грамматически баххаш.
   
3. 
   Чолхечу предложенийн дакъош вовшахтасаран гIирсаш. Тап-тайпана уьйраш йолучу чолхечу предложенийн дакъошна юккъехь къасторан а, билгалъяхаран а хьаьркаш.
   

Синтаксически къасторан кеп

Кулле дIахьаьжи – бакъдолчух кхийти, Заза а доккху цо, стом а ло шорта, Малхо и кхиайо, хезаш а ду, Тийналлехь шовданах и муха екха.

Барта къастор

ХIара айдаран йоцу дийцаран предложени ю. Чолхечу пред- ложени чуйогIучу ялх цхьалхе предложенех лаьтташ ю.

Хьалхарчу предложенин грамматически бух бу дIахьаьжи; шолгIачун – кхийти; кхоалгIачун – заза доккху, стом ло; йоьалгIачун – малхо кхиайо; пхоьалгIачун – хезаш ду; йолхалгIачун – и екха.

ХIара дукхамеженийн, тайп-тайпанчу кепашца вовшахйоьзна чолхе предложени ю.

ХIалхарчу а, шолгIачу а предложенешна юккъера уьйр – хут- тургийн йоцу уьйр ю, вовшахтасаран гIирс – интонаци.

Хьалхарчу а, шолгIачу а предложенина юккъе къасторан хьаьрк диллина – тире.

КхоалгIа а, йоьалгIа а предложенеш вовшахтесна ягаръяран интонацица.

ШолгIачу а, кхоалгIачу а, йоьалгIачу а предложенешна юккъе къасторан запятойш хIиттийна.

ПхоьалгIа а, йолхалгIа а предложенеш вовшахтесна хуттурган дашца муха; уьш вовшех запятойца къастийна.

Йозанца къастор

ДIахьаьжи (сказ.) кулле (лач. кхач.) – бакъдолчух (лач. кхач.) кхийти (сказ.),

Зазадоккху (сказ.) цо (подл.) стом (подл.) ло (сказ.) шорта (бараман. лат.),

Малхо (подл.) и (нийса кхач.) кхиайо (сказ.), хезаш ду (сказ.), Тийналлехь (мет. лат.) шовданах екха (сказ.) муха (юкъамет.

куцдош.).

Айдаран йоцу дийцаран предложени, дукхамеженийн тайп- тайпанчу уьйрийн кепашца йолу чолхе предложени: хуттургийн йоцу, цхьаьнакхетаран, чолхе-карара хуттургийн.
Упражнени. ДIаеша. Синтаксически а, пунктуационни а барта къастае хьалхара а, шолгIа а предложенеш; йозанца – кхоалгIа а, йоьалгIа а.

1. 
   Акказана билггал ца хаьара, кху маьлхан дуьненахь хуьлуш дерг хIун ду, амма цуьнан кхетамо, дагахь къайллахь хезаш доцучу озаца хьеха-м хьоьхура цунна, ша хIун дича нийса хир ду. (Ахм. М.)
   
2. 
   ТIом чекхбаьлла аьлла, хабар даьржира массанхьа а, цхьа кIеззиг ханна буьрса тийналла хIоьттира Нохчийчохь, амма гена дIа ца яха- ра иза. 3) Нагахь шайга жIар лелае боху-кх, дIалелае: эчиг бен ма дац иза, амма Дела даг чохь латтаве. (Айд. А.) 4) Иштта нисделира:
   

ламанхойн баьчча Таймин Бийболат Ермоловс бертахь эпсар вина шен эскаре ваьккхира, амма ахшо далале Таймин Бийболат ведира, ткъа Дукхай-Къеда висира. 5) Хенакхаьллан чIожах чекхдовлуш, ла- манхошна тIелата дагадагIахь а аьлла, яккхий тоьпаш туьйхира, ткъа оцу тоьпийн гIовгIанехь йира паччахьан кIанта делкъе а. (Байс. Д.)

6. 
   Суна дуьйцуш хезна, мацах кху юьртарчу нехан жа пхеа-ялх эзар коьрте хьалакхочура бохуш, цундела суна хаа лаьа, шун хIун дан дагахь ду хIинца. (Нун. С.-Хь.) 7) Дуьххьарлера тIелатар юха ма-тоьхханехь, юьртара хьоладайша сацам бира, кхин хьем ца беш, юьртах къинхетам бар деха куьйгаллина тIе векалш бахийта беза аьлла: бахархой тешна бара, машар бан аьтто хир бу аьлла.