Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия). Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство

• Название: Нохчийн пачхьалкхан дешаран, iилманан министерство
• Дата: 30.04.2023
• Размер: 0.7 Mb.
• Имя файла: Синтаксис ЭДИЛОВ С.Э. (копия) (копия).docx
• Тип: Практикум; #1099350
• страница: 89 из 91

ДЕШНИЙН ЦХЬАЬНАКХЕТАРШ, ПРЕДЛОЖЕНЕШ СИНТАКСИЧЕСКИ КЪАСТОР

Дешнийн цхьаьнакхетар къастор Къасторан кеп:

1. 
   Предложени юккъера дешнийн цхьаьнакхетар схьакъастор.
   
2. 
   Коьрта а, дозуш долу а дош билгалдар.
   
3. 
   Уьш муьлхачу къамелан дакъойх хилла а, царна юккъера уьйр а билгалъяр.
   
4. 
   Коьртачу дешан гIоьнца дешан цхьаьнакхетаран тайпа билгалдар.
   
5. 
   Карарчу уьйран кеп билгалъяр (бартбар, урхалла, тIетовжар).
   

Халла цIийнан ков дIадиллира кIанта.

Халла дIадиллира – дешнийн цхьаьнакхетар.

Коьрта дош – дIадиллира. ДIадиллира (муха?) халла. Иза до- зуш долу дош ду. Коьрта дош хандош ду, дозуш дерг – куцдош. Карара уьйр – тIетовжар.

ЦIийнан ков–дешнийн цхьаьнакхетар. Коьрта дош ков ду (муьлха?) цIийнан – иза дозуш долу дош ду. Коьрта дош цIердашах хилла ду, дозуш долу дош – билгалдош. Коьртачу дашо дозуш долу дош шена оьшучу дожаре хIоттийна, цундела иза карара урхаллин уьйр ю.

ДIадиллира кIанта – дешнийн цхьаьнакхетар. Коьрта дош – дIадиллира. ДIадиллира (хьан?) кIанта. Иза дозуш долу дош ду. Коьрта дош хандашах хилла. Дозуш долу дош цIердашах. Царна юккъехь йолу уьйр карара, урхаллин уьйр ю. Коьртачу дашо до- зуш долу дош шена оьшучу дожаре хIоттийна. ДIадиллира кор – дешнийн цхьаьнакхетар. Коьрта дош дIадиллира (хIун?) кор. Иза дозуш долу дош ду. Коьрта дош хандашах хилла ду, дозуш долу дош – цIердашах. Царна юккъехь йолу уьйр – урхалла.

Цхьалхе предложени синтаксически къастор

1. 
   Цхьалхе ю я чолхе ю.
   
2. 
   Тайпа – аларан Iалашоне хьаьжжина.
   
3. 
   ЦхьанахIоттаман я шинахIоттаман.
   
4. 
   ЦхьанахIоттаман тайпа.
   
5. 
   Юьззина ю я яц. 6.Чолхеяьлла ю я яц.
   

7. Коьрта а, коьртаза а меженаш. Къасторан кеп

Тхан рагIу кIел вуно дукха мозий гулделлера.

Цхьалхе предложени, дийцаран, шинахIоттаман, яьржина, юьззина, чолхеяьлла яц. Подлежащи – грамматически подлежащи – мозий, сказуеми – хандешан цхьалхе сказуеми – гулделлера, рагIу кIел меттиган латтам, тхан – къастам, вуно дукха – бараман латтам.

Ма-дарра къамел шеца долу предложени къастор

1. 
   Предложени шеца ма-дарра къамел долуш юй хаийтар.
   
2. 
   Авторан дешнаш а, ма-дарра къамел а довзийтар.
   
3. 
   Синтаксически къастор авторан дешнаш (ма-дарра къамел а предложени санна къастор).
   
4. 
   Сацаран хьаьркаш хIиттор бакъонца чIагIдар.
   

Къасторан кеп

Шен накъост волучухьа а воьрзуш, меллаша элира цо:

«Мегар ду. Муш беха, къамел доца дика ду».

ХIара ша-тайпа синтаксически конструкци ю – ма-дарра къа- мел шеца долу предложени. Шина декъах лаьтташ ю и. 1-ра дакъа – шен накъост волучухьа а воьрзуш, меллаша элира цо – авторан дешнаш ду. Цара гойту, хьенан ду ма-дарра къамел, хьаьнга деш ду иза (накъост), муха аьлла (меллаша), (шен накъост волучухьа а воьрзуш). ШолгIа дакъа – «Мегар ду. Муш беха, къамел доца дика ду» – иза ма-дарра къамел ду. Ма-дарра къамел шина пред- ложенех лаьтта. И ши предложени вовшех тIадамца къастийна. Ма-дарра къамел кавычкаш юккъе лаьцна. Авторан дешнашна тIехьа шитIадам буьллу. Цул тIаьхьа авторан дешнаш а, ма-дарра къамел а предложенин меженашца къастадо.