тарихти афкори сиёси. х.. Китоби дарси
 Скачать 0.9 Mb.
|
|
345 стани фалангхо, ё ташкили низоми ягонаи идораи фалангхо пешбинй намешавад. Ба назари мавсуф, фалангхо мустакил буда, бо хам алока надоранд. Низоми ягонаи коидахои рафтор низ сарфи назар меша вад. Ин коидахо дар дохили хар фаланг кабул гашта, интизоми до хили фалангро таъмин мекунанд. Роберт Оуэн (1771 - 1858) - мутафаккири Англия, чонибдори гояи сотсиалистй, мунаккиди сохти капиталистй буда, шиори зайл- ро сармашки фаъолияти эчодии хеш карор медихад: «Ё хамаи ода мон хушбахтанд, ё хеч кас». Мавсуф барои ошкор намудани камбудихои чомеаи капиталистй кушиш ба харч дода, ацидаи вобастагии фитрати инсониро аз мурити цомеа пешкаш мекунад. Ба андешаи мавсуф, фитрат, шуур, хадафхои зиндагии инсонй махз аз мухити чомеа вобастагй доранд. Аз ин чо хулоса пешкаш мешавад, ки хамаи бадбахтихои инсон, пеш аз хама бенавоён аз сохти капиталистй cap мезананд. Таъкид мешавад, ки моликияти хусусй, дин ва никохи буржуазй пеши рохи хушбхтии одамонро мегиранд. Хамзамон пешравихо дар чомеаи капиталистй, аз кабили пеш рафти саноатй, истифодаи донишхои илмиву техникй пазируфта ме шаванд. Таъкид мешавад, ки ин пешравихо ба таври айнй, зимни конунхои табий сурат гирифта, барои «инкилоби бузург ва мурими ицтимой» замина омода мекунанд. Мутафаккир муътакид аст, ки махз инкишофи куввахои истехсолкунанда барои дигаргунии чиддй дар чомеа замина мухайё мекунад. Ин дугаргунии чиддй зимни «инкилоб дар шуури одамон» чомаи амал мепушад. Кабули к,онунро, алалхусус дар сохаи истехсоли саноатй (фабрикахо) ва «тарбияи бенавоён, табак,арои поёни аролй» аз чумлаи роххои таъмини «дигаргунии аклии чомеа» эълон мешаванд. Ба назари мутафаккир, ищилоби акдй ба хаёти хушбахтонаи ода мон меорад. Ин хаёти хушбахтонаи одамон ба аклу дониш такя до рад. Мавсуф махз аз «инкилоби аклй», яъне тарбияи ахолй чонибдорй мекунад, зеро муътакид аст, ки инкилоб бо истифодаи кувва, аз он чумла зимни иштироки ахолй дар ин инкилоб боиси бесарусомонй дар чомеа мешаванд. Ба назари у, ин инкилоби аклиро шохон' ва зирон, рухониён, заминдорон, корхонадорон, фермерхо, точирон, хунармандон, коргарони саноатй амалй мекунанд, агар барои ин кори мухим омода бошанд. Мутафаккир муътакид аст, ки дар натичаи инкилоби аклй чо меаи нав ташкил мешавад, ки ба «сарват ва хушбахтй», «олами на ви ахлокй», «моликиияти умумй» асос меёбад. Асоси ин чомеаро «коммунара» ё «шарракро» ташкил медиханд. Ба назари мавсуф, ин коммунахо (шахракхо) дере нагузашта дар худуди федератсия ва 346 сипас дар кулли чахон пахн гашта, дар нихояти кор ахолии Замин гибки як конуни умумй ва низоми ягонаи идора зиндагй мекунад. Коммунахо зимни конститутсия ташкилу амал мекунанд. Х,ар як коммуна аз 300 то 3000 нафарро фаро мегирад. Дар коммунахо моликият чамъиятй буда, баробарии хукуку ухдадорихо таъмин ме шавад, дар хакки беморок, пиронсолон, одамони гайри кобили кор гамхори зохир мешавад, низоми тахсили наврасон ба рох монда ме шавад, ахлоки одамон боло рафта, зарурат ба истифодаи чорахои хавасмандгардониву чазо аз байн меравад. Х,амин тарик, Роберт Оуэн чомеаи капиталистиро бинобар чой доштани моликияти хусусй, бенавой ва чахолати мардум зери танкид гирифта, чомеаи навро орзу мекунад, ки дар он хаёти хушбахто наи одамон таъмин мешавад. Ин чомеаи нав зимни инкилоби аклй, яъне такони чиддй дар шуури одамон (хам сарватмандону хокимон ва хам бенвоён), дарки зарурати дигаргунии куллии чомеа барпо мешавад. Аз ин ру, зарурати тарбия ва тахсили ахолй химоя меша вад. Ба назари мавсуф, танхо одамоне, ки акли расо доранд, метаво нанд ин инкилоби аклиро амалй кунанд. Х,окимону сарватмандон ва хунармандону коргарон аз чумлаи ин тоифаи инкилобпазир эътироф мешаванд. Дар натича гояхои инкилоби буржуазй ва сотсиалистй сар фи назар гашта, аз инкилоби акдй пуштибонй мешавад. Мутафак кир ба хулоса меояд, ки зимни инкилоб дар бахши аклу дониш мета- вон чомеаро дигаргун кард. Айни замон чомеаи ормонии мутафак кир зимни истифода аз гояи сотсиалистй тавсиф мешавад, аз чумла дар робита бо моликияти чамъиятй (умумй), кооператсияи мехнат, ахлоки баланди одамон, чой надоштани чиноят ва чазо ва диг.
Дар баробари чонибдорони андешахои ормонй як зумра мута факкирони Аврупо аз гояи инкилоби коргарй пуштибонй мекунанд. Чеймс Бронтер Обрайен (дар Англия), Огюст Бланки ва Теодор Де зами (дар Фаронса), Вилгелм Вейтлинг (дар Олмон) аз чумлаи ин мутфаккирон буданд. Онхо муиак;к;идони инкилоби буржуазй, сохти капиталистй ва мо ликияти хусусй буданд. Ба назари онхо, давлат ва хукуки буржуазй, конунхои давлати капиталистй, низоми судии капиталистй воситахои зулму истисмори бенавоён буда, танхо ба манифати сармоядорон хиз- мат мекунанд. Зимни танкиди инкилоби буржуазй ин мутафаккирон таъкид ба он мекунанд, ки халки мазлум аз он хукуку озодихое, ки шиори инкилоби мазкур буданд, махрум гаштанд. Ба акидаи онхо, аз музаффариятхои инкилоби буржуазй танхо сармоядорон истифода мебаранд. Моликияти хусусй камбудии чкддии инкилоби буржуазй 347 эълон мешавад. Моликияти хусусии капиталистй сабабгори асосии бенавой ва зулми халк эълон мешавад. Дар робита бо танкиди моликияти хусусй тамомй низоми давла- тибу хукукии чомеаи капиталистй чун пуштибони ин шакли моли кият фош мешавад. Чунончи, таъкид мешавад, ки моликияти хусусй чун музаффарияти инкилоби буржуазй ва заминаи хаёти хуби сармо ядорон дар фаъолияти хамарузаи давлати буржуазй бо истифода аз хамаи чора\о, аз чумла бо низоми хукукии капиталстй хамачониба химоя мешавад. Аз чумла таъкид мешавад, ки дастгохи хукуматдории сармоядорон, куввахои мусаллахи давлат, политсия, низоми адолати судй пу рра дар хидмати моликиятдорони хусусй мебошанд. Аз ин ру, таъкид мешавад, ки инкилоби нав зарур аст. Бархам додани моликияти хусусй хадафи асосии ин инкилоби чадид эълон мешавад, зеро махз моликияти хусусй сабабгори асосии хамаи бад- бахтихои чомеа мебошад. Таъмини хаёти хуби мернаткашон, аз чумла коргарон хадафи дигари инкилоби чадид эълон мешавад. Ба назари мутафаккирон, инцилоби чадиди халк,й зидцибуржуазй буда, чомеаи капиталистиро аз байн мебарад ва ба чомеаи коммуниста замина мегузорад. Таъкид мешавад, ки ичрои ин накшаи инкилобй сарнагун намудани хокимияти сармоядорон ва ба сари хокимият овардани халкро талаб мекунад. Дар натичаи инкилоби халкй, ки дар он синфи коргар накши халкунанда дорад, хокимияти халцй таш кил гашта, рукмронии сиёсии коргарон огоз мегардад. Мутафаккирони номбурда муътакиданд, ки махз хамин хокимият ба моликияти хусусй хотима гузошта, халкро, аз он чумла коргарон- ро аз кашшокй, бенавой, зулму асорат озод мекунад. Хамзамон таъ кид ба он мешавад, ки шаклу усулхои инкилоби коргарй аз шарои ти мушаххаси хар як кишвар вобастагй дорад. Тибки акидаи дига ри мутафаккирон, аввал давраи гузариш фаро мерасад. Дар ин дав ра сохти кухнаи сармоядорй аз байн рафта, заминаи кофй барои Чомеаи нав таъмин мешавад. Хамин тарик, чонибдорони инкилоби коргарй моликияти хусусй ва умуман сохти сармоядориро сабабгори асосии бадбахтихои чомеа, аз чумла бенвоиву зулми халки оддй шуморида, аз чомеае пуштибонй мекунанд, ки зимни инкилоби халк барпо гашта, одамони бенаворо аз зулму истибдоди давлат ва низоми хукукии буржуазй озод наму да, хокимияти сиёсии коргаронро таъмин мекунад.
Огюст Конт (1798 - 1857) - файласуфи Фаронса, яке аз поягу зорони фалсафаи позитивй ва сотсиология буда, муаллифи jicapxon «Фалсафаи позитивй», «Низоми сиёсати позитивй» мебошад. У солхои 348 1817 - 1822 ба хайси котиби Сен-Симон фаъолият намуда, минбаъд зери таъсири назарияи мутафаккири номбурда карор мегирад. Конт якчоя бо Сен-Симон с. 1822 «Накшаи корхои илмиро бахри ислохи чомеа» тархрезй мекунанд. Конт аз Сен-Симон пайравй намуда, се мархилаи рушди аклонаи башарро чудо мекунад, ки инкишофи чомеаро муайян мекунанд. Дар мархилаи динй тасаввуроти динй хукмфармо буда, хамаи падидахо зимни хамин чахонбинии динй тавсиф мешаванд. Дар мархилаи метафизики дарки табиат зимни тахлили сабабхо ва мохияти падидахои мухталиф сурат мегирад. Дар мархилаи позитивй, ё илмй илм оид ба чомеа (илми чомеашиносй) ташаккул меёбад ва барои ташкили аклонаи чомеа мусоидат мекунад. Конт аз чумлаи поягузорони фалсафаи позитивй буда, муътакид аст, ки вазифаи он на рушан намудани мохияти хаводис, балки омузиши онхо чун вокеият аст. Сотсиологияро бошад, у ба ду кием чудо мекунад: 1) статикаи ицтимой, ки шароитхои табиии инкишо фи чомеаро меомузад; 2) динамикаи ицтимой, ки конунхои табиии инкишофи чомеаро дарк мекунад. Конт ба вазифарои фалсафа таваччух намуда, таъкид мекунад, ки ин илм бояд хислати позитивй (вокей) дошта бошад. Вазифахои фалсафаи позитивиро у чунин муайян мекунад: 1) «эътирофи тобеи- яти кулли хаводис ба конунхои бет агйирн табий»; 2) ошкор намуда ни ин «конунхо» ва «ба хадди имкон кам кардани шумораи онхо»; 3) «бемаънй будани чустучуи» сабабхои хаводис, сабабхои «хам на хустин ва хам нихой». Рушди чомеаро мутафаккир дар робита бо инкишофи тафакку- ри инсонй тахлил намуда, ба хулоса меояд, ки махз «ихтилофи на зар ва набудани гояи умумй» сабабгори бухрони сиёсиву ахлокй ва табаддулотхои инкилобй мебошанд. У ба хулоса меояд, ки ташак кули «афкори умум» кодир аст чомеаро аз хама камбудихо халос на муда, сулху амният ва саодати хаёти чомеаро таъмин намояд. Мав суф накши баланд ва нуфузи бештари тахаввули ак/юнаро нисбат ба дигаргунихои сиёсй, аз он чумла инкилобхои сиёсй эътироф намуда, муътакид аст, ки инкилоби аклона кофй аст, ки сохторхои хокимият мутобикан нслох ва дигар!ун гарданд. Мутафаккир нуфузи баланди илму донишро дар тахаввули аклона мепазирад ва боварй дорад, ки махз илм кодир аст рушду нумуи чомеаро таъмин намояд. Табиист, ки накши тахаввули илмй ба фи зикаи ичтимой (чомеашиносй) мансуб дониста мешавад. Ба андешаи мавсуф, рушди чомеа зимни конунхои муайян имконпазир мегардад ва ин конунхоро физикаи ичтимой рушан мекунад. Аз ин ру, таъкид мешавад, ки сотсилогияи статикй ва динамикй имкони ошкор наму дани конунхои рушди чомеаро дорад. 349 Конт рушди чомеаро бо низому тартиботи чомеа вобаста меку над ва муътакид аст, ки онхо хамдигарро таквият мебахшанд. Аз ин хотир, «низом ва рушд» шиори асосии назарияи мутафаккир мегар дад. Бар замми ин, таъкид мешавад, ки низому пешравй гояи асо сии инкишофи чомеа барои хамаи даврахои таърихист. Мутафаккир рохи инкилобии пешрафти чомеаро катъиян рад намуда, муътакид аст, ки махз испорот низому рушди чомеаро таъ мин мекунад. Аз ин ру, рамдилии одамон, ки заминаи афкори умум аст, заминаи ичтимоии тахаввули ислохии чомеа мебошад. Ба наза ри мавсуф, хамдилй, хамкорй, хамраъйии одамон гояи афкори умум- ро таъмин намуда, коир аст пеши рохи хама гуна тазоди ичтимоиро гиранд ва дар ин замина тахаввули чомеаро таъмин намоянд. Дурнамои чомеаро Конт ба ташаккули чомеаи сотсиократй алокаманд мекунад. У муътакид аст, ки зимни илму дониш, низо му рушди тахаввулй, хамдилии мардум, ислохоти сохахои мухтали- фк хаёт чомеаи нави сотсиократй ташаккул .меёбад. Дар ин чомеа хокимият ба дасти сотсиократхо, яъне бонкирхо, корхонадорон ва рухониён мегузарад. Ба назари у, дар ин чомеа дини масехй чои ху дро ба дини нав медихад ва рухониёни чадид дар чомеаи сотсиократй дар идоракунй ширкат меварзанд. Ба назари мавсуф, дини нав ас лан дини Худованд набуда, «дини инсонй» мебошад, чои Худоро дар дини нав «Инсон» чун «Мавчудоти Олй» мегирад. Ба акидаи Конт, «Мавчудоти Олй» аслан «мачмуи наслхои пешина, оянда ва хозираи одамон» мебошад. Конт рук,укро дар робита бо озодй баррасй мекунад. У озодии ин сонро чун ифодаи цонунрои инкишофи чомеа, риояи конунхо мешумо рад. Ба назари мавсуф, озодии инсон маънии фаъолиятро мутобики конун дорад. Таъкид мешвад, ки табиат (растанихо ва г.) ва чомеаи инсонй зимни конунхои муайян озодона арзи хастй доранд. Ишо ра ба он мешавад, ки озодй, фаъолияти озод мамониати дохилй ва берунй надорад. Танхо мутобикат ба конун нишонаи асосии озодй эътироф мешавад. Айни замон зери мафхуми конунхо на санадхои конунгузории давлат, балки конунхои инкишофи чомеа дар назар дошта мешаванд. Ошкор намудани ин конунхо вазифаи фалсафаи позитивй эъ лон мешавад. Ба назари Конт, фалсафаи позитивй низоми марта- ботии конунхоро мукаррар намуда, бо ин рох хаёти фардй ва кол- лективии одамонро мураттаб месозад. Ин вазифаи илмй тавассути ба инобат гирифтани се омили мухим ичро мешавад: а) андешаро; б) рисеиёт; в) амал. Хамчунин се манбаи дигаргунихои чомеа эъти роф мешаванд: нажод, ик/шм ва амали сиёсй. Таъмини хамгироии ин манобеъ вазифаи фалсафа дониста мешавад. Ахлок;, ки мисли фал сафа мураттаб мегардад, омили ёрирасони фалсафа эълон мешавад. 350 Хук,ук, дар робита бо тартибу низом низ баррасй гашта, хукукхои инсон бо ухдадорихои одамон иваз мешаванд. Тобеъ будани озодии инсон ба конунхои муайян маънои онро дорад, ки инсон озодии хеш ро бахри таъмини хамин низому субот истифода мебарад. Ба назари Конт, дар холати истифодаи озодй бидуни конунхо (тартибу инти зом) дар чомеа бесарусомонй cap мезанад, ки боиси халалдор гаш тани гояи «низом ва рушд» мегардад. Таъмини ин низому тартибот бошад, талаб мекунад, ки озодй дар робита бо ухдадорихо истифо да шавад. Яъне инсон озодиро ба хотири таъмини тартибу интизом истифода мекунад. Дар натича махз ухдадорихои инсон, на ин ки хукукхояш, накши халкунандаро дар таъмини низоми чомеа мебо- занд. Аз ин ру, акида пешкаш мешавад, ки инсон танхо рукуци ич рои урдадорй дорад. Ба назари Конт, одамон аз замонхои кадим урдадорщои муай- янро ба душ доранд. Чунончи, пештар одамон дар дохили чамоати оилавй ухдадорихо доштанд. Сипас, бо ташаккулу пешрафти дав лат ухдадорихо васеътар мешаванд ва хислати хамагониро касб ме кунанд, яъне акнун кулли башар ухдадорихо дорад. Мавсуф муътакид аст, ки чомеаи сотсиократй низ зимни ичрои ухдадорихо ташаккул меёбад. Аммо рохи ичрои ухдадорихоро дар бобати таъмини назму суботи чомеа у на дар конунхои давлат, ё фишангхои дигари сиёсиву хукукй, балки дар ахлоки чомеа меби над. Мутафаккир муътакид аст. ки тарбияи хисси ватандустй, мехру мухаббат ба Ватан кодир аст ичрои ухдудорихоро таъмин намояд. Сабаби ичро нагаштани ухдадорихо ва аз ин ру, халалдор гашта ни тартибу интизоми чомеа, аз чумла инкилобхо ва тазоди ичтимоиро у дар худпарастй ва бадбинии мардум мебинад, ки хоси буржуазия мебошанд. Аз ин ру, таъкид мешавад, ки дар чомеаи нав синфи ми ёна аз байн рафта, ду табакаи ахолй бокй мемонанд: сарватман дон (патрисайхо) ва пролетархо (кормандони корхонахои саноатй). |